Της Αγγελικής Μανωλάκη,
Στο παρόν κείμενο θα παρουσιάσουμε το βιβλίο Καθημερινές Σεξουαλικές Διαστροφές, μια ανθολογία κειμένων του Freud, όπως κυκλοφόρησε στα ράφια από τις εκδόσεις Άγρα. Αποτελείται από 4 κεφάλαια: «Καθημερινές διαστροφικές πρακτικές», «Διαστροφικά σενάρια», «Στις απαρχές της διαστροφής» και «Είδος και Σημασία της διαστροφής».
Τα κείμενα αντλούνται κυρίως μέσα από το έργο Τρεις μελέτες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας (Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie), που εκδόθηκε το 1905. Θεωρούνται πρωτοποριακά για την εποχή τους, καθώς μέσα από αυτά ο πατέρας της ψυχανάλυσης δηλώνει πως μπορούμε να δούμε τις σεξουαλικές διαστροφές ως «τις παρεκκλίσεις της σεξουαλικής λειτουργίας ως προς τις σωματικές ζώνες και το σεξουαλικό αντικείμενο», καθώς και ότι «ο καθένας από μας υπερβαίνει, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα στενά όρια του φυσιολογικού στην προσωπική σεξουαλική ζωή του».
Μέσα από τα κείμενα αυτά γίνεται σαφές πως η διαστροφή μπορεί να εκδηλωθεί σε κάθε άνθρωπο και συνεπώς, δεν είναι μια ατομική παρέκκλιση, αλλά αποτελεί μάλλον την κανονικότητα. Φαίνεται πως ο στόχος ξεφεύγει από την επίτευξη της αναπαραγωγής και επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ευχαρίστηση και την ηδονή, που αντλεί το άτομο ή τα άτομα που εμπλέκονται. Επομένως, o Freud θεωρούσε πως είναι πάρα πολύ δύσκολο και ανούσιο να ορίσει κάποιος που σταματάει η «υγιής» σεξουαλική ζωή και που ξεκινάει η διαστροφή, καθώς αυτό, σε μεγάλο βαθμό, εξαρτάται και από τα ήθη και έθιμα κάθε εποχής και κοινωνίας. Χαρακτηριστικό είναι και το παρακάτω απόφθεγμα: «Η διαστροφή θεωρείται πλέον ανθρώπινη αδυναμία» (Jean–Paul Hiltenbrand, Λεξικό της Ψυχανάλυσης, Larousse, 1995).
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, με τίτλο «Καθημερινές διαστροφικές πρακτικές», γίνεται λόγος για το φιλί (το αίσθημα αηδίας), τον στοματικό έρωτα (J’appelle un chat un chat), τον γύπα του Λεονάρντο (ενν. Λεονάρντο ντα Βίντσι), τον σοδομισμό και τον φετιχισμό (η αντικατάσταση ενός σεξουαλικού αντικειμένου με ένα άλλο συναφές με αυτό, το οποίο αδυνατεί, όμως, να εξυπηρετήσει έναν κανονικό σεξουαλικό στόχο).
Έπειτα, έχουμε το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, «Διαστροφικά σενάρια», στο οποίο αναλύονται τα ζεύγη αντιθέτων (από το σαδισμό στον μαζοχισμό και αντίστροφα), η έννοια του βασανίζω\βασανίζομαι (σαδισμός, μαζοχισμός), κοιτάζω\με κοιτάζουν (ηδονοβλεψία, επιδειξιμανία), αγγίζω\με αγγίζουν (σωματική επαφή, φαντασίωση βιασμού).
Στο τρίτο κεφάλαιο, ο διάσημος ψυχαναλυτής πραγματεύεται την αρχή των διαστροφών, η οποία εδράζεται στην παιδική ηλικία, ενώ στο τελευταίο μέρος του ανθολογίου μας παρουσιάζεται το «Είδος και Σημασία της διαστροφής». Έτσι, έχουμε τις «Καθοριστικές προϋποθέσεις του έρωτα»: Προϋπόθεση του αδικημένου τρίτου και Η σαγήνη της πόρνης. Οι προϋποθέσεις συνήθως συνυπάρχουν, αλλά ο Freud θεωρούσε ότι γίνεται να υπάρχει και μόνο η πρώτη.
Σχετικά με την απόδοση των διαστροφών αποκλειστικά σε ψυχοπαθείς, διαφωνούσε έντονα, καθώς πίστευε πως όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει διαστροφικοί και επειδή η κλινική εμπειρία του είχε δείξει πως «δεν παρατηρούνται διαφορετικές διαταραχές της σεξουαλικής ενόρμησης στους ψυχοπαθείς, πέραν από εκείνες που παρατηρούνται σε υγιή άτομα σε όλες τις φυλές και τις κοινωνικές τάξεις. Αντίθετα, η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών εμφανίζεται σε υψηλά ποσοστά σε παιδαγωγούς και προσωπικό που επιβλέπει τα παιδιά, απλώς επειδή οι τελευταίοι έχουν πολλές ευκαιρίες να κάνουν κατάχρηση της θέσης τους. Στους ψυχοπαθείς, οι παρεκτροπές αυτές παρουσιάζονται ως μια έξαρση ή –κάτι ιδιαίτερα σημαντικό– ως αποκλειστική περίσταση, στη θέση μιας κανονικής σεξουαλικής ικανοποίησης».
Επίσης, έβλεπε τον πολιτισμό της εποχής ως πηγή δυστυχίας και δυσφορίας, αφού όχι μόνο επέβαλε περιορισμό στα άτομα που θα εμπλέκονται σε μια ερωτική σχέση, δηλαδή δεχόταν ως μοναδικό δεσμό αυτόν μιας γυναίκας και ενός άντρα (αναφερόμαστε πάντα στην Ευρώπη των αρχών του 1900), αλλά απέκλειε και την ευχαρίστηση, τοποθετώντας σε περίοπτη θέση την απόκτηση απογόνων. Ο Freud έβλεπε την σεξουαλική ζωή ως «πηγή συναισθημάτων ευτυχίας, δηλαδή ως εκπλήρωση του ζωτικού στόχου» και κατέληγε στο ότι «δεν υπάρχει πια κανένας χώρος για απλό φυσικό έρωτα στη ζωή του σημερινού πολιτισμένου ανθρώπου».
Όλες αυτές οι απαγορεύσεις αντανακλούν την απαίτηση μιας σεξουαλικής ζωής ομοιόμορφης για όλους. Η απαίτηση αυτή, καθώς παραγνωρίζει τις διαφορές της έμφυτης και επίκτητης σεξουαλικής διαμόρφωσης των ανθρώπων, στερεί από έναν σημαντικό αριθμό ανθρώπων τη σεξουαλική ευχαρίστηση και γίνεται αιτία μιας σοβαρής αδικίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Freud Sigmund, Καθημερινές σεξουαλικές διαστροφές, Εκδόσεις Άγρα, 2016
