Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Η ύπαρξη των έργων είναι απόλυτα συνυφασμένη με την έναρξη της ζωής. Από την γέννησή του και έπειτα, κάθε άνθρωπος μεγαλώνει, εξελίσσεται, υπάρχει, και δημιουργείται μέσα από τα έργα που κάνει κάθε στιγμή της ζωής του. Η διαδοχή των έργων συμβαδίζει με την διαδοχή των αναπτυξιακών οροσήμων, τη νευρομυϊκή ωρίμανση, την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και με τις αλλαγές του περιβάλλοντος. Αποτελούν ομάδες καθημερινών δραστηριοτήτων που συνηθίζει το άτομο να εκτελεί, και είναι κατά κάποιο τρόπο μέρος της προσωπικότητας του, της ταυτότητάς του και των γενικότερων επιλογών του.
Ο Αμερικανικός Σύλλογος Εργοθεραπείας (American Occupational Therapy Association) έδωσε για τα Έργα τον εξής ορισμό: «Έργα είναι όλες εκείνες οι καθημερινές δραστηριότητες που κάνουν τα άτομα είτε ως μονάδες είτε μαζί με άλλους, οι οποίες γεμίζουν τον χρόνο τους, δίνουν σκοπό και νόημα στην ζωή τους και αντανακλούν την ταυτότητά τους». Η Συμμετοχή και η Εκτέλεση στα Έργα, ενώ πιστεύεται πως είναι ταυτόσημοι όροι, έχουν σημασιολογική διαφορά. Η «εκτέλεση έργου» αναφέρεται σε όλες τις ενέργειες ή/και πράξεις που απαιτούνται από το άτομο, προκειμένου να υλοποιήσει ή/και να διεκπεραιώσει ένα έργο, ενώ η «συμμετοχή σε έργα» αποτελεί μια πιο ευρεία έννοια, και αναφέρεται στην καθημερινή εμπλοκή και κάλυψη χρόνου του ατόμου με κάποιες από τις οκτώ κατηγορίες έργων, αποτελώντας μέρος του κοινωνικο-πολιτισμικού περιβάλλοντος, και τα οποία είναι απαραίτητα για την ευημερία του ατόμου. Η Συμμετοχή δίνει στον ορισμό των έργων μια πιο υποκειμενική διάσταση, παρουσιάζοντάς τα ως απόρροια κινήτρου και προσωπικής επιλογής.
Έχουν καταγραφεί κατά καιρούς διαφορετικοί τρόποι κατηγοριοποίησης των έργων. Η πιο συνηθισμένη είναι αυτή που τα κατατάσσει σε οκτώ κατηγορίες: Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής, Σύνθετες Δραστηριότητες Καθημερινής Ζωής, Παιχνίδι, Εργασία, Ελεύθερος Χρόνος, Εκπαίδευση, Ξεκούραση και Ύπνος, καθώς και Κοινωνική Συμμετοχή. Στην πιο πρόσφατη βιβλιογραφία, ταξινομούνται σε τομείς εκτέλεσης και σύμφωνα με το τρίπτυχο: αυτοσυντήρηση/αυτοφροντίδα, εργασία/παραγωγικές δραστηριότητες και παιχνίδι/ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Παράλληλα, διαχωρίζονται σε έργα υψηλότερου επιπέδου, με γενικότερα κοινά χαρακτηριστικά, και χαμηλότερου επιπέδου, με αναφορές στα ειδικά χαρακτηριστικά τους.
Σε κάθε περίπτωση, η αναπτυξιακή δομή του ατόμου είναι αυτή που διαμορφώνει και την ουσία, το νόημα του έργου προς εκτέλεση. Η αναπτυξιακή δομή περικλείει τις ελπίδες, τις επιδιώξεις και τα όνειρα. Η κατασκευή του νοήματος κατέχει πρωταρχικό ρόλο στην ανθρώπινη δράση, αφού αποτελεί την κεντρική μεταβλητή που δημιουργεί το αίσθημα συνοχής και ολοκλήρωσης, τα οποία με την σειρά τους επηρεάζουν την ευημερία και την καλή υγεία. Νόημα θεωρείται η οπτική ζωής και η εσωτερική εμπειρία που υφίσταται μέσα στο πεδίο αντίληψης και εμπειρίας του ατόμου. Είναι καθαρά υποκειμενικό και σχετίζεται με το σύνολο των βιωμάτων του παρελθόντος, αλλά και των επιδιώξεων του μέλλοντος.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την έννοια του νοήματος, ας αναφερθούμε στο εξής παράδειγμα: ένα παιδί στην ηλικία των τεσσάρων ετών, δημιουργώντας μια ζωγραφιά που περιλαμβάνει ασύμμετρα σχήματα και γραμμές, και στην συνέχεια υποδεικνύοντάς την στην οικογένειά του, λαμβάνει ως προσωπική ενίσχυση και ανταμοιβή, την χαρά που νιώθει από την δημιουργική διαδικασία, αλλά και την επιβράβευση από τον περίγυρό του, ανεξάρτητα από το πόσο ικανοποιημένο είναι το ίδιο από το έργο του. Δίνεται, λοιπόν, νόημα στο έργο μέσα από μια αλληλεπίδραση ατόμου, περιβάλλοντος και δραστηριότητας. Πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ του προσωπικού νοήματος, που προαναφέρθηκε, και του κοινωνικού, το οποίο επηρεάζεται από κοινωνικές και πολιτισμικές επιδράσεις και εμπειρίες. Σκοπός είναι να μην αλλοιώνονται τα «θέλω» του ατόμου, για χάρη των «πρέπει» του συνόλου.
Κανένα έργο δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο σημαντικό από ένα άλλο, καθώς η «αξία» του καθορίζεται από την σημαντικότητα που το άτομο του προσδίδει ή από τον θεραπευτικό σκοπό που θέλει να εξυπηρετήσει, όταν χρησιμοποιείται σε θεραπευτικά πλαίσια. Η ηλικία είναι ένας πολύ κατασταλτικός παράγοντας, αφού τα έργα ανά ηλικιακή ομάδα είναι πολύ διαφορετικά και νοηματοδοτούνται αλλιώς. Σε ηλικιωμένους με μία χρόνια πάθηση, μια βόλτα στο πάρκο ίσως είναι το «μεράκι» της μέρας τους, όταν για τους εφήβους είναι μια βαρετή ρουτίνα.
Τέλος, το έργο αποτελεί σημαντική ανάγκη του οργανισμού που αναπτύσσεται και συμβάλλει στο να μείνει ενεργός, διατηρώντας την λειτουργικότητά του, σχετιζόμενος με τον ανθρώπινο και υλικό κόσμο γύρω του. Οι δραστηριότητες των έργων αποτελούν σημαντικό εργαλείο μάθησης, ανάπτυξης δεξιοτήτων και γνώσεων, ενώ σε μικρότερες ηλικίες η σωματική, κιναισθητική, γνωστική, και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, καλλιεργείται από κάθε σωματική και πνευματική δραστηριότητα στην οποία συμμετέχει με τρόπο ξεχωριστό. Ως επιβεβαίωση αυτού, o Καναδικός Σύλλογος Εργοθεραπείας (Canadian Occupational Therapy Association), προτείνει το «Δικαίωμα στο Έργο» (Occupational Justice), ως το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να είναι σε θέση να ικανοποιεί τις βασικές του ανάγκες και να έχει ίσες ευκαιρίες συμμετοχής σε ποικίλα και ουσιώδη για τον ίδιο έργα. Στον αντίποδα, η αδυναμία του ατόμου να ικανοποιήσει την εκπλήρωση του δικαιώματος αυτού αναφέρεται βιβλιογραφικά ως «Στέρηση Έργου».
Στη σημαντικότητα των έργων αναφερόμαστε για να επιβεβαιώσουμε αυτό που πολύ ορθά ανέφεραν οι ιδρυτές του επαγγέλματος της Εργοθεραπείας, πως τα άτομα είναι «όντα έργου», με τον Harold Bell Wright στις αρχές του 20ού αιώνα να αναφέρει χαρακτηριστικά πως «το έργο είναι η ζωή της ζωής», υπογραμμίζοντας με τον τρόπο αυτό ότι τα άτομα είναι εμποτισμένα με μια εσωτερική, βιολογική ανάγκη για έργα και μια ροπή να συμμετέχουν σε αυτά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μοροζίνη, Μ. (2014) Διδακτικές σημειώσεις Βασικές Αρχές Εργοθεραπείας. Αθήνα: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας Τμήμα Εργοθεραπείας.
- Καλογεράκης, Ζ., Σκαλτσή, Π. & Κοντοκώστα, Ο. (2016) Κλινική συλλογιστική. Σχεδιασμός και εφαρμογή θεραπευτικού προγράμματος. Η συμβολή της Εργοθεραπείας στην Ψυχιατρική Θεραπευτική. (σελίδες 123- 129) Αθήνα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ
- Creek, J. &Lougher, L. (2014) Εργοθεραπεία και Ψυχική Υγεία, Τέταρτη έκδοση. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις ΜΕΠΕ
