Του Γιώργου Κυριακού,
Προσπαθώντας να ρίξουμε φως σε ορισμένες πτυχές της οικονομικής επιστήμης σε ένα επίπεδο βασικά ερμηνευτικό, θα εστιάσουμε στο παρόν άρθρο στη διάκριση ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την οικονομική μεγέθυνση, τόσο σε θεωρητικό επίπεδο, όσο και σε ένα επίπεδο ιστορικό, που θα τονίζει τις περιόδους που χρησιμοποιήθηκαν οι αντίστοιχες έννοιες.
Καταρχάς να σημειωθεί ότι υπάρχει μια εννοιολογική διαφορά μεταξύ των δύο, παρόλο που σε πολυάριθμες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ως έννοιες ταυτόσημες. Αφενός, η οικονομική μεγέθυνση σημαίνει τη σταθερή διαχρονική αύξηση του συνολικού προϊόντος μιας οικονομίας, αφετέρου η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί μια έννοια ευρύτερη. Όπως πολύ απλά θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε, η οικονομική ανάπτυξη συνδέεται με τη δημιουργία ικανοτήτων και δυνατοτήτων. Ουσιαστικά, λέγοντας πως η τελευταία αποτελεί μια έννοια ευρύτερη εννοούμε ότι δεν περιλαμβάνει μόνο (α) τη μεγέθυνση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος ή (β) την αύξηση των εισοδημάτων των νοικοκυριών ή (γ) την εκβιομηχάνιση ή (δ) την τεχνολογική πρόοδο ή (ε) τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Βασικά, όλα τα παραπάνω αποτελούν πτυχές της οικονομικής ανάπτυξης.
Η ανάπτυξη μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μια διεργασία επέκτασης των πραγματικών, ουσιωδών δηλαδή, ελευθεριών που απολαμβάνουν οι άνθρωποι, όπως σημειώνει ο Amartya Sen (βραβευμένος με βραβείο Νόμπελ Οικονομικής Επιστήμης το 1998) στο βιβλίο του η «Η ανάπτυξη ως Ελευθερία».
Η οικονομική ανάπτυξη μελετάται σε συνήχηση, με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή πεδίο, οπότε ως φαινόμενο μπορεί να απασχολεί ανθρωπολόγους, κοινωνιολόγους, οικονομολόγους, βιολόγους και άλλους επιστήμονες. Εξάλλου, έχοντας κατά νου πως η οικονομική επιστήμη είναι πρώτα από όλα μια επιστήμη κοινωνική, αντιλαμβανόμαστε τη συνεπακόλουθη αλληλεξάρτησή της από άλλα πεδία σκέψης, όπως αναφέρεται παραπάνω.
Κάτι που ίσως «φωτίσει» περισσότερο την παρούσα ανάλυση είναι ότι η ανάπτυξη συνιστά ταυτόχρονα μια διαδικασία και μια κατάσταση – όπως αναφέρεται στο κείμενο «Διεθνής Ανάπτυξη» που παρατίθεται στις αναφορές στο τέλος του κειμένου. Συγκεκριμένα, επισημαίνεται ότι αποτελεί διαδικασία, γιατί αποδίδει τον μετασχηματισμό μιας οικονομίας, που θα οδηγήσει στην αύξηση του παραγόμενου προϊόντος. Από την άλλη, επισημαίνεται σαν κατάσταση, διότι κατά τη διάρκειά της η κοινωνία παρουσιάζει ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό: ευημερεί. Αυτό είναι και το ζητούμενο σε γενικότερο επίπεδο: η αύξηση της συνολικής κοινωνικής ευημερίας.
Όπως γνωρίζουμε, η τελευταία αποτελεί το άθροισμα του πλεονάσματος των καταναλωτών και του πλεονάσματος των παραγωγών. Δεν θα προχωρήσω σε περισσότερο τεχνικές λεπτομέρειες σχετικά με το πώς υπολογίζονται, ωστόσο αναφέρομαι στο συγκεκριμένο απλώς για να τονίσω ότι ναι μεν μας ενδιαφέρει η αύξηση της κοινωνικής ευημερίας, αλλά εξίσου σημαντικό είναι αυτή να γίνεται όχι με δυσανάλογο τρόπο μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών.
Ο όρος της οικονομικής μεγέθυνσης είναι περισσότερο περιοριστικός και εν ολίγοις αναφέρεται στην διεύρυνση των οικονομικών μεγεθών μέσω του μηχανισμού της αγοράς. Η μεγέθυνση αποτελεί ποσοτικό δείκτη και πιο συγκεκριμένα είναι η ετήσια μεταβολή μιας μεταβλητής, όπως για παράδειγμα του εισοδήματος ή του παραγόμενου προϊόντος μιας οικονομίας. Αντιθέτως, ο όρος οικονομική ανάπτυξη είναι όρος ποιοτικός και όπως αναφέραμε παραπάνω αφορά την βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας γενικότερα. Αυτό σημαίνει πως δεν απαιτείται η χρήση μόνο οικονομικών παραγόντων, αλλά και μη οικονομικών. Οι δύο έννοιες γίνονται αντιληπτές σε ένα συμπληρωματικό πλαίσιο: η οικονομική ανάπτυξη προϋποθέτει την οικονομική μεγέθυνση.
Η όποια σύγχυση μπορεί να προκύπτει, οφείλεται κατά πολύ στο γεγονός ότι στην ελληνική βιβλιογραφία χρησιμοποιείται ο όρος «οικονομική ανάπτυξη» σαν μετάφραση του όρου «economic growth» και ο όρος «ανάπτυξη» σε αντιστοιχία με τον όρο «development economics». Στην πρώτη περίπτωση, επειδή το αντικείμενο μελέτης είναι η μακροχρόνια αύξηση του προϊόντος, για την αποφυγή παρερμηνειών χρησιμοποιείται εναλλακτικά ο όρος «μεγέθυνση».
Η θεωρία της οικονομικής μεγέθυνσης αναπτύχθηκε κυρίως στις δεκαετίες του και του 50’ και 60’ και θεωρήθηκε ότι εστίαζε την ανάλυση της στις σχετικά πλούσιες χώρες της βόρειας Αμερικής και της δυτικής Ευρώπης. Αντίθετα, τα Οικονομικά της ανάπτυξης αναπτύχθηκαν κυρίως στις δεκαετίες του 60’ και του 70’ και θεωρήθηκε ότι εστίαζαν την προσοχή τους στις σχετικά φτωχές χώρες της Ασίας και της Αφρικής.
Το τελευταίο εγείρει την προσοχή για το πώς αλλάζουν οι μέθοδοι και οι τρόποι αντίληψης της κατάστασης γύρω από την επιστήμη των Οικονομικών. Πώς πλέκονται έννοιες μέσα από το πέρας των χρόνων και πώς αξιοποιούνται για την καλύτερη απόδοση της επιστήμης, ώστε να υπηρετεί καλύτερα τον άνθρωπο και την κοινωνία του. Η οικονομία του μεγέθους του κειμένου δεν μας επιτρέπει να προχωρήσουμε στην σύνδεση των εννοιών της οικονομικής ανάπτυξης και της οικονομικής μεγέθυνσης με τις δεκαετίες που αναφέρθηκαν, ωστόσο σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε εκτενώς. Σκοπός σήμερα ήταν να γίνει αντιληπτός ο διαχωρισμός των εννοιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Θεωρία οικονομικής ανάπτυξης, Τρύφων Κολλιτζάς, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.
- Οικονομική μεγέθυνση και οικονομική ανάπτυξη, Μακροοινομία, Γιάννης Καλογήρου, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο. Διαθέσιμο εδώ.
