Της Ειρήνης Μπούλια,
Η Ινδονησία είναι μία χώρα της νοτιοανατολικής Ασίας με αξιοθαύμαστους δείκτες ανάπτυξης. Η ανάδειξή της σε ισχυρό κράτος της ευρύτερης περιοχής οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στη στρατηγική της γεωγραφική θέση, καθώς αποτελεί σημαντικότατο εμπορικό κέντρο. Εντούτοις, η Ινδονησία συνιστά μία νέα σχετικά δημοκρατία η οποία αναδύθηκε από τους κόλπους του απολυταρχισμού. Η χώρα απολαμβάνει το αγαθό του δημοκρατικού πολιτεύματος από το 1998, μετά το τέλος της δικτατορίας του Suharto. Ο προκάτοχός του, ονόματι Sukarno, και ο ίδιος δυνάστευαν στην Ινδονησία συνολικά για πενήντα τρία έτη, αφού το Σύνταγμα της εποχής τους δεν παρείχε κάποια δικλείδα ασφαλείας ως προς τον αριθμό δυνατότητας επανεκλογής των ηγετών του κράτους. Έτσι, στο όνομα της πολυπόθητης εθνικής ενότητας καταστρατηγήθηκε το δικαίωμα των Ινδονησίων στη δημοκρατική διακυβέρνηση. Πλέον, μετά από συνταγματική αναθεώρηση, υπάρχει το όριο των δύο πενταετών θητειών ανά ηγέτη.
Η μεγαλύτερη απειλή της δημοκρατίας προκύπτει από την άνοδο του λαϊκισμού. Οι λαϊκίστικες ηγεσίες ανά την υφήλιο αναδεικνύονται, κυρίως, σε περιόδους κρίσης, όταν οι ψηφοφόροι έχουν απογοητευτεί από την πολιτική και κοινωνική σκηνή. Πολλοί έσπευσαν να αποδώσουν την κατηγοριοποίηση της Ινδονησίας στις κατώτερες θέσεις του “flawed democracy” του Economist, στο γεγονός πως αποτελεί μουσουλμανική -άρα και αυτόματα επιρρεπή σε λαϊκισμό- χώρα.
Την πεποίθηση αυτή έρχεται να καταρρίψει η έρευνα του Middle East Institute. Τα ευρήματά του ήταν άκρως ανησυχητικά. Είναι εξίσου πιθανό να υποκύψουν στη λαϊκίστικη ρητορεία υποστηρικτές του Ισλαμιστή υποψηφίου Prabowo Subianto, όσο και εκείνοι του κοσμικού Joko Widodo (ευρέως γνωστός ως Jokowi). Ανησυχία προκαλεί η όλο και αυξανόμενη πιθανότητα η νέα γενιά να ψηφίσει λαϊκιστές πολιτικούς, καθιστώντας το δημοκρατικό μέλλον της Ινδονησίας αβέβαιο. Η κοινωνία στον πυρήνα της παραμένει αρκετά συντηρητική και εχθρική προς τις μειονότητες και τον εκσυγχρονισμό των απόψεων. Συνεπώς, η επιρρέπεια στον λαϊκισμό αποτελεί χαρακτηριστικό των περισσότερων νέων, ανεξαρτήτως πολιτικών φρονημάτων.
Ο Jokowi από την πλευρά του έχει εκφράσει πολλάκις πως δεν θα διεκδικήσει τρίτη θητεία το 2024, σεβόμενος τη ρητή συνταγματική απαγόρευση. Η διαβεβαίωσή του είναι ανακουφιστική, επειδή μετά από μισό αιώνα απολυταρχισμού δείχνει να σέβεται τη συνταγματική νομιμότητα, παρά την επιμονή των υποστηρικτών του να προβεί στη συγκεκριμένη ενέργεια. Ωστόσο, ακόμη κι εκείνος δεν αποτελεί ηγέτη που προωθεί τη βαθιά εμπέδωση της δημοκρατίας. Άλλωστε, ο νόμος Omnibus, που θυσίασε την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων στον βωμό περαιτέρω επενδύσεων, ψηφίστηκε από την κυβέρνησή του πέρυσι. Αγνόησε τις αντιδράσεις των σωματείων εργαζομένων και τις διαδηλώσεις τους, ενώ παράλληλα δείχνει πως θέλει να συνεργάζεται μαζί τους στο όνομα της δημοκρατίας. Μάλλον περισσότερο τον ενδιαφέρει να φαίνεται πως λαμβάνει υπόψη τη θέλησή τους, παρά να το πράττει πραγματικά.
Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί το Electronic Information and Transaction Law (ITE). Η συγκεκριμένη νομοθεσία προϋπήρχε του νυν Προέδρου, αφού θεσπίστηκε το 2008. Το 2016, επί προεδρίας Jokowi αναθεωρήθηκε. Το ζήτημα δεν έγκειται στην ύπαρξη του νόμου, μα στην ερμηνεία συγκεκριμένων άρθρων του από τα όργανα της τάξης. Δέκα διατάξεις του έχουν κριθεί προβληματικές και σχετίζονται, κυρίως, με το βαθμό αυστηρότητας αλλά και γενικόλογου περιεχομένου τους. Εξαιτίας της ασάφειας και του εύρους των περιπτώσεων εφαρμογής τους, έχουν γίνει αιτία φυλάκισης πολλών δημοσιογράφων, ακτιβιστών και νέων που ασκούν κριτική στις κυβερνητικές πολιτικές. Ουσιαστικά, αποτελεί πρωτοφανή απειλή για την ελευθεροτυπία και πολλοί νέοι σήμερα φοβούνται να τοποθετηθούν πολιτικά μέσω διαδικτύου.
Η κυβέρνηση δείχνει πως δεν νοιάζεται για την καλλιέργεια μίας ισχυρής κοινωνίας των πολιτών, αλλά την περιφρονεί και την περιθωριοποιεί. Η φυλάκιση ακτιβιστών αλλά και γενικότερα των επικριτών των «κακώς κειμένων» της διοίκησης του Jokowi συνηγορεί στον παραπάνω ισχυρισμό. Ο Πρόεδρος έχει κάνει προσπάθειες να συνδιαλλαχτεί με τα μέλη των αντιφρονούντων, μα συνήθως επιφανειακά, αφότου έχουν προηγηθεί μεγάλες διαδηλώσεις και αναταραχές. Βέβαια, σπάνια παίρνει τις προτάσεις του στα σοβαρά και προχωρά σε αναθεωρήσεις των νόμων του – μόνο όταν κρίνεται απολύτως απαραίτητο για την πολιτική επιβίωση της διοίκησής του. Έτσι, τον Φεβρουάριο του 2021 ο Jokowi αποφάσισε να φέρει το αίτημα για αναθεώρηση του ITE ενώπιον της Βουλής.
Ένα ακόμη πρόβλημα που αντιμετωπίζει το κράτος μέχρι και σήμερα είναι ο ρόλος του στρατού. Πρόκειται για μία συντηρητική μερίδα που απολαμβάνει αρκετά προνόμια. Το στράτευμα κατέχει το ρόλο του προστάτη τόσο από εξωτερικές όσο και από εσωτερικές απειλές. Ο δεύτερος ρόλος του προέκυψε μάλλον ως κατάλοιπο της δικτατορίας του Suharto και διατηρήθηκε έκτοτε. Στις αρχές του 21ου αιώνα, υπήρξε διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων αστυνομίας και στρατού και, πλέον, η πρώτη αποτέλεσε το όργανο που θα μεριμνούσε για την εγχώρια ασφάλεια. Ωστόσο, το τρέχον έτος, δόθηκε εντολή να εμπλέκεται ο στρατός σε υποθέσεις σχετικές με «αποσχιστικά-τρομοκρατικά» κινήματα. Αυτός ο όρος είναι ευρύτατος και αποτελεί επικίνδυνη πρόσκληση στην ενεργότερη εμπλοκή του στρατού στις εσωτερικές υποθέσεις. Σύντομα, δεν είναι απίθανο να συγκρουστούν θεσμικά η αστυνομία με τον στρατό, καθώς πλέον εγείρουν και οι δύο θεσμοί αξιώσεις βάσει νόμου.
Παρόλα τα μειονεκτήματά της, η χώρα έχει επιδείξει σημαντική πρόοδο από την αποκατάσταση της δημοκρατίας κι έπειτα. Όπως προαναφέρθηκε, έχει καταφέρει να καταστήσει τον εαυτό της μια χώρα πρότυπο για την περιοχή – τουλάχιστον υπό οικονομικό πρίσμα. Ένα τεράστιο ποσοστό Ινδονησίων έχει ξεφύγει από την φτώχεια, ενώ υπάρχει αληθινός ανταγωνισμός στις εθνικές εκλογές (όχι όμως και στις τοπικές). Ενδεικτικά πρέπει να αναφερθεί πως ο Jokowi δεν αποτελεί πολιτικό προερχόμενο από την κατεστημένη πολιτική ή στρατιωτική ελίτ, αλλά πολίτη με ταπεινή καταγωγή. Αυτό το «άνοιγμα» των ανώτερων πολιτικών αξιωμάτων στις κατώτερες τάξεις συνιστά το μεγαλύτερο -ίσως- επίτευγμα της Ινδονησίας στον πολιτικό τομέα.
Η δημοκρατία στην Ινδονησία είναι ένα αρκετά πρόσφατο κεκτημένο των Ινδονησίων. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν σημειωθεί αξιέπαινες βελτιώσεις στο επίπεδο ζωής των κατοίκων της αλλά και στη λειτουργία των θεσμών της. Όμως, η ανάγκη για αντιμετώπιση των πάγιων προβλημάτων της παραμένει. Οι δημοκρατικές διαδικασίες οφείλουν να εξυγιανθούν σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να χαίρει το δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης και χρειάζεται να τερματιστούν τα προνόμια της στρατιωτικής ελίτ. Ακόμη και αν μειωθεί η αίγλη της, είναι σημαντικό ο πυρήνας της κοινωνίας να πειστεί πως ήρθε καιρός για εκσυγχρονισμό απόψεων, όπως σεβασμός προς τις γυναίκες, τις εθνικές ή θρησκευτικές μειονότητες και τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sukarno, Soeharto no more, The Jakarta Post, διαθέσιμο εδώ
- Indonesia’s military still preoccupied with internal security, East Asia Forum, διαθέσιμο εδώ
- Populism, Islamism and Democratic Decline in Indonesia, Middle East Institute, διαθέσιμο εδώ
- Democracy in Indonesia: A Progress Report, American Foreign Service Association, διαθέσιμο εδώ
