Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η Ελληνική Επανάσταση, στόχος της οποίας ήταν η εθνική ανεξαρτησία, έχει να επιδείξει πλήθος αγωνιστών, που έδωσαν τη ζωή τους στη μάχη για να αποτινάξουν τον ξένο ζυγό. Πέραν όμως από τους πολεμιστές, καίριο ρόλο διαδραμάτισαν και οι άνθρωποι που συνέβαλαν στην οργάνωση του Αγώνα, προσελκύοντας και εμψυχώνοντας τον κόσμο. Μια τέτοια μορφή ήταν και ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός (1771-1826), που μόλις έμαθε για την ύπαρξη της επαναστατικής δράσης αφιερώθηκε ψύχη τε και σώματι σε αυτή.
Η ιστορία του ξεκινά στις 25 Μαρτίου του 1771, οπότε και έρχεται στη ζωή στο χωριό Δημητσάνα της Γορτυνίας. Οι γονείς του, Ιωάννης και Κανέλα θα του δώσουν το όνομα Γεώργιος, ενώ θα μεγαλώσουν συνολικά πέντε παιδιά. Τις εγκύκλιες σπουδές του θα τις ολοκληρώσει στο τόπο του, έχοντας ως δάσκαλο τον γνωστό Αγάπιο Παπαντωνόπουλο, ενώ έπειτα θα μεταβεί στο Άργος για να συνεχίσει τις σπουδές του κοντά στον Αγάπιο Λεονάρδο. Η καλή του επίδοση στα γράμματα και η ευφυία του κίνησαν το ενδιαφέρον του Μητροπολίτη Ναυπλίου και Άργους Ιάκωβου, που τον πήρε κοντά του ως γραμματέα στη Μητρόπολη. Ύστερα από λίγο χειροτονήθηκε διάκονος, αρχίζοντας μια νέα πορεία στη ζωή του, και έλαβε το όνομα Γερμανός.
Το επόμενο μεγάλο βήμα στη ζωή του έρχεται το 1797, έτος κατά το οποίο τον συναντάμε στη Σμύρνη, δίπλα στον συμπατριώτη του Μητροπολίτη Γρηγόριο, τον μετέπειτα Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄. Μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, ο Γρηγόριος κάλεσε και τον Γερμανό στην Κωνσταντινούπολη χρίζοντάς τον αρχιδιάκονο στη Μητρόπολη της Κυζίκου υπό τον Ιωακείμ. Μετά από μια επιτυχημένη διαδρομή του ανατίθεται η ηγεσία της Μητρόπολης των Παλαιών Πατρών, τον Μάρτιο του 1806. Το γεγονός αυτό θα δώσει νέα τροπή στη σταδιοδρομία του, καθώς ως μητροπολίτης θα έχει σημαίνουσα θέση στη τοπική κοινωνία και θα έχει τον σεβασμό όλων των κατοίκων, τόσο των προκρίτων όσο και των καπεταναίων. Όταν θα αρχίσουν οι ζυμώσεις για την Επανάσταση, θα βρίσκεται κοντά στη καρδιά των γεγονότων και δε θα αργήσει να ενταχθεί στους κόλπους της Φιλικής Εταιρείας.
Η μύησή του στους κύκλους των Φιλικών δεν ακολούθησε την καθιερωμένη διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, στα 1818 έφτασε στην Πάτρα ο Φιλικός Αντώνης Πελοπίδας, για να ορκίσει τον γνωστό προύχοντα Ανδρέα Καλαμογδάρτη, ωστόσο ο τελευταίος είχε ορισμένους δισταγμούς και δίσταζε να ορκιστεί. Προκειμένου να μην διαρρεύσουν τα σχέδια της Φιλικής Εταιρίας ο Πελοπίδας αποφασίζει να απευθυνθεί στον Γερμανό, καθώς ο Καλαμογδάρτης ήταν γαμπρός του. Έτσι, παρακάμπτεται το πρωτόκολλο και μυείται πρώτα ο Μητροπολίτης και στη συνέχεια ο γαμπρός του, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει πλέον ο κίνδυνος διαρροών. Ως μέλος πλέον της Εταιρείας ο Γερμανός θα προσελκύσει και άλλους Έλληνες, κληρικούς και μη, εντάσσοντάς τους στον Ιερό Αγώνα για την Ανεξαρτησία, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τη δράση του.
Αργότερα, έναν χρόνο πριν από την έναρξη της Επανάστασης, δημιουργείται η Εφορία της Πελοποννήσου. Το σύστημα των Εφοριών προέκυψε ύστερα από την αύξηση των μελών της Φιλικής Εταιρείας, η οποία δεν ήταν πλέον σε θέση να ελέγχει τον μεγάλο αριθμό των μυημένων, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διάφορα προβλήματα. Έτσι ιδρύθηκαν διάφορες Εφορίες που είχαν αυστηρά οργανωμένη διοίκηση, που ήλεγχε τους Φιλικούς μια περιοχής. Στην περίπτωση της Πελοποννήσου φαίνεται πως η Εφορία δε δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της Αρχής (η ανώτατη διοίκηση της Φιλικής Εταιρείας), αλλά μάλλον κατόπιν πρότασης του Γερμανού, που συγκέντρωσε κι άλλα στελέχη και απέστειλαν ενυπόγραφο αίτημα για τη ίδρυσή της, που φέρει τον τίτλο Στοχασμοί των Πελοποννησίων περί του καλού συστήματος. Έπειτα από όλα αυτά συστήνεται η Εφορεία, με τον Μητροπολίτη να είναι ένας από τους εφόρους.
Οι Έφοροι αυτοί, τον Ιανουάριο του 1821 κλήθηκαν, μαζί με σημαντικούς προεστούς, να λάβουν σημαντικές αποφάσεις στη Σύσκεψη της Βοστίτσας. Οι εργασίες, της «μυστικής συσκέψεως» όπως ονομάστηκε, εκτυλίχθηκαν το διάστημα 26-29 Ιανουαρίου. Εκεί συζητήθηκαν τα θέματα για την έναρξη της Επανάστασης. Στις συσκέψεις συμμετείχε και ο Παπαφλέσσας, που είχε σταλεί από τον Υψηλάντη για να μεταφέρει τα μηνύματά του, να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση και να προετοιμάσει το έδαφος για την εκκίνηση του Αγώνα. Ο απεσταλμένος ιερέας μίλησε με μεγάλη θέρμη για την ανάγκη της αποτίναξης του ξένου ζυγού όσο το δυνατόν συντομότερα, είπε πως υπήρχαν τα κατάλληλα σχέδια για την επίτευξη του σκοπού τους και πως βοηθός σε όλο αυτό θα ήταν και η Ρωσική Αυτοκρατορία. Ύστερα από τον Παπαφλέσσα το λόγο πήρε ο Γερμανός που, ως πιο σώφρον και οργανωτικός άνθρωπος, έθεσε κάποιες ερωτήσεις σχετικά με την ετοιμότητα των αγωνιστών για την έναρξη του πολέμου. Αναφέρει χαρακτηριστικά «Που πολεμοφόδια; Που όπλα; Που χρήματα πολυάριθμα; Που στρατός πεπαιδευμένος; Που στόλος εφωδιασμένος; Οποίον αρχηγόν έχομεν […] το περισσότερον πλήθος των λαών δεν γνωρίζει καν πως γεμίζονται τα όπλα […] ας φέρωμεν, αδέλφοί ενώπιόν μας μίαν στιγμήν την καταστροφήν της Πελοποννήσου (τω 1769), μ’ όλον ότι τότε εφάνη και στόλος ρωσικός […]». Σε αυτές τις επισημάνσεις ο Παπαφλέσσας απάντησε με γενικότητες και τελικά αποφασίστηκε να αναβληθεί η έναρξη της Επανάστασης μέσα στον Μάρτιο του ίδιου έτους. Μάλιστα η γνώμη που σχημάτισε ο Γερμανός για τον έτερο ιερέα δεν ήταν και η καλύτερη, καθώς τον αναφέρει ως «απατεών και εξωλέστατος καλόγηρος». Όπως όμως απέδειξε η ιστορία ο Αγώνας θα ξεκινήσει το Μάρτιο του 1821.
Ένα περιστατικό που συνδέθηκε άρρηκτα με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό είναι η ιστορία της Αγίας Λαύρας, κατά την οποία ο μητροπολίτης ευλόγησε τους αγωνιστές και ύψωσε το λάβαρο με την εικόνα της Παναγίας, σημαίνοντας έτσι την αρχή της Επανάστασης. Όπως όμως έχει καταδείξει η έρευνα, το περιστατικό αυτό αποτελεί έναν θρύλο, από τον οποίο πήραν θάρρος οι Έλληνες. Δημιουργός του θεωρείται ο Γάλλος ιστορικός Πουκεβίλ, που έγραψε το 1824 την «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης». Η αλήθεια είναι πως από τα μέσα Μαρτίου ο Γερμανός βρισκόταν στα χωριά Νεζερά και στις 25 του ίδιου μήνα μετέβη στην Πάτρα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως εκεί ευλόγησε τα όπλα των αγωνιστών στην Πλατεία του Αγίου Γεωργίου, ενώ λίγο αργότερα ξεκίνησε η πολιορκία του φρουρίου της πόλης. Ο μητροπολίτης καθ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα παρείχε σημαντικές πληροφορίες για τις δράσεις των Οθωμανών, προλαμβάνοντας έτσι όποιες αρνητικές συνέπειες.
Από την αρχή του πολέμου αισθητή ήταν η ανάγκη δημιουργίας τοπικών οργάνων-επιτροπών διοικητικού χαρακτήρα που θα συντόνιζαν τις ενέργειες των Ελλήνων. Μια τέτοια επιτροπή ήταν και το «Αχαϊκό Διευθυντήριο», με μια από τις πρώτες του πράξεις να είναι η απόδοση μιας επιστολής, την οποία υπέγραφε μεταξύ άλλων και ο Γερμανός, προς τους προξένους των ξένων δυνάμεων, που βρίσκονταν στην Πάτρα, για την ευνοϊκή στάση τους απέναντι στους αγωνιστές. Αργότερα συμμετείχε και στις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης. Επίσης, δεν ήταν λίγες οι φορές που προσπαθούσε να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα και να συμφιλιώσει τις αντιμαχόμενες πλευρές.
Σημαντική ήταν και η αποστολή που ανέλαβε να γνωστοποιήσει τις θέσεις των Ελλήνων στο εξωτερικό, αναζητώντας συμμάχους και χρήματα. Για το σκοπό αυτό ταξίδεψε στην Ιταλία τον Οκτώβριο του 1822, με στόχο να συναντηθεί με τον ίδιο τον Πάπα και να λάβει βοήθειά για την αντιμετώπιση του εχθρού. Μπορεί αυτή η επιδίωξη να μην επετεύχθη, ωστόσο κατάφερε να έρθει σε επαφή με επιφανείς Έλληνες. Η αποστολή του τελείωσε τον Ιούλιο του 1824, οπότε και έφτασε στη Πελοπόννησο. Από τις εμφύλιες συγκρούσεις δε ξέφυγε ούτε ο Γερμανός, που το 1825 συνελήφθη και φυλακίστηκε. Η κράτησή του δεν διήρκεσε για μεγάλο διάστημα και έτσι μπόρεσε να λάβει μέρος στις εργασίες της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης, που όμως δε διήρκεσαν πολύ.
Το μεγάλο όνειρο που είχε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τους Οθωμανούς δε πρόλαβε να το δει να ζωντανεύει, καθώς έφυγε από τη ζωή στις 30 Μαΐου 1826 στο Ναύπλιο, πιθανόν από λοιμώδη ασθένεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1975), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Η Ελληνική Επανάσταση και η Ίδρυση του Ελληνικού Κράτους 1821-1832 Τόμος ΙΒ΄, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Απ. Βακαλόπουλος (1982), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση 1821-1829, Τόμος Ε΄, Οι προϋποθέσεις και οι βάσεις της 1812-1822, Αθήνα: Εκδόσεις Τεγόπουλος Α.Ε.
- Συλλογικό έργο (2012), Η ματιά των άλλων, Προσλήψεις που σφράγισαν τρεις αιώνες, 18ος-20ος, του Παν. Μιχαηλάρης στο Παλαιών Πατρών Γερμανός: Οδεύοντας προς το θρύλο, Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
