Γυναίκες στην πολιτική: Μια ιστορική αναδρομή στον αγώνα της χειραφέτησης

Του Γιώργου Γιαρμά,

Στο πλαίσιο της έρευνάς μου για την σύνταξη αυτού του κειμένου, χρειάστηκε να χρησιμοποιήσω την μηχανή αναζήτησης της Google για να συλλέξω πληροφορίες σχετικά με τις πιο ευρηματικές γυναικείες φιγούρες της εγχώριας αλλά και της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Όταν, λοιπόν, πληκτρολόγησα «Ελληνίδες πολιτικοί» ένα από τα πρώτα αποτελέσματα που εμφανίστηκαν στην οθόνη μου ήταν ένα άρθρο σε γνωστή ιστοσελίδα ενημέρωσης με τον τίτλο: «Οι 11 πιο σέξι Ελληνίδες πολιτικοί σε αντίστροφη μέτρηση». Και ακριβώς την στιγμή που αντίκρισα αυτήν την επικεφαλίδα, συνειδητοποίησα γιατί είναι ιδιαίτερα σημαντικό να δημοσιεύονται άρθρα όπως αυτό που γράφω αυτή την στιγμή. Γιατί, όπως εύστοχα υποθέσατε, αν αντί για την παραπάνω αναζήτηση πληκτρολογούσα: «Έλληνες πολιτικοί», χωρίς κάποια περαιτέρω επεξήγηση, καμία τέτοια δημοσίευση που αντικειμενοποιεί ένα ολόκληρο φύλο και τα επιτεύγματά του, δεν θα εμφανιζόταν ως αρχικό αποτέλεσμα. Γιατί είναι ξεκάθαρο πως η λέξη «γυναίκες» ήταν αυτή που έκανε τη διαφορά. Γιατί είναι πάντα ωφέλιμο να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας όλα αυτά τα αξιοθαύμαστα κατορθώματα των γυναικών στον χώρο της πολιτικής, πώς έφτασαν από την πλήρη στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων, στην ιστορική κατάκτησή τους, ώστε να καμαρώνουμε σήμερα γυναίκες δημοτικούς συμβούλους, γυναίκες βουλευτές, γυναίκες προέδρους της Δημοκρατίας. Γυναίκες πολιτικούς, οι οποίες είναι πολλά περισσότερα από απλά «σέξι»: ικανές, δυναμικές, αξιοθαύμαστες. Ήρθε, επομένως, η ώρα να φτιάξουμε μια τέτοια λίστα. Χωρίς άλλη καθυστέρηση, λοιπόν, αυτά είναι τα πρόσωπα κλειδιά και τα γεγονότα-σταθμοί γι’ αυτήν τη δραστική αλλαγή των κοινωνικών δομών, γι’ αυτή την τεράστια νίκη της νεωτερικότητας.

Για να έχουμε μια εικόνα σχετικά με τις αντιλήψεις που επικρατούσαν σχετικά με το ζήτημα της πολιτικοποίησης των γυναικών παγκοσμίως στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα, πριν περάσουμε στην περίπτωση της μικρής Ελλάδας, αξίζει να αναφερθούμε σύντομα στις συνθήκες εκλογής της πρώτης γυναίκας δημάρχου των ΗΠΑ. Τον Απρίλιο του 1887, όταν ο διάλογος για παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες είχε μόλις ανοίξει στις ΗΠΑ και είχαν γίνει κάποιες αρχικές υποχωρήσεις, μια ομάδα 20 ανδρών αποφασίζει να γράψει το όνομα μιας γυναίκας, της Σουζάνα Σάλτερ, στην λίστα των υποψηφίων για τις δημοτικές εκλογές του Κάνσας, ως αστείο και ως μια σατυρική διαμαρτυρία στο ενδεχόμενο εισβολής των γυναικών στον χώρο της πολιτικής, κάτι που φαίνεται πως τους δυσαρεστούσε ιδιαίτερα. Το αστείο, όμως, τους «γύρισε μπούμερανγκ», όταν η Σάλτερ εν αγνοία της έλαβε πάνω από το 60% των ψήφων και έγινε η πρώτη γυναίκα δήμαρχος των ΗΠΑ. Η θητεία της δεν έφερε κάποια ριζοσπαστική αλλαγή, αφού η ίδια χρησιμοποίησε τον θεσμικό ρόλο που διέθετε για έναν χρόνο με μετριοπάθεια. Ωστόσο, μια σελίδα στην ιστορία είχε γραφτεί. Το θέμα πήρε τεράστιες διαστάσεις στα μέσα ενημέρωσης της εποχής και το νέο ότι μια γυναίκα κατέκτησε μια θέση εξουσίας έφτασε από στόμα σε στόμα σε όλη την χώρα. Η πρώτη μεγάλη νίκη για τις γυναίκες, που διεκδικούσαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, είχε σημειωθεί. Βέβαια, θα χρειαζόταν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι το μήνυμα να φτάσει στην Ελλάδα και το ζήτημα να τεθεί υπό εξέταση στην κλειστή ελληνική κοινωνία.

Πότε η γυναίκα κέρδισε τα πολιτικά της δικαιώματα στην Ελλάδα και ανά τον κόσμο;

Η Νέα Ζηλανδία ήταν η πρώτη χώρα που επέτρεψε την συμμετοχή των γυναικών στις κοινοβουλευτικές εκλογές, το 1893, μετά από πολλαπλές προσπάθειες του φεμινιστικού κινήματος. Η Ρωσία ακολούθησε το 1917, η Γερμανία το 1918, με την Αγγλία να παραχωρεί το δικαίωμα κατά το ίδιο έτος, αλλά αποκλειστικά στις παντρεμένες γυναίκες άνω των 30 ετών (οι ανύπαντρες θα έπρεπε να περιμένουν ακόμα μια δεκαετία). Στις ΗΠΑ, η νομοθεσία διέφερε ανάλογα με την πολιτεία, μέχρι την 19^η τροπολογία του 1920, η οποία προέβλεπε το καθολικό δικαίωμα ψήφου για όλες τις λευκές γυναίκες πολίτες. Οι γυναίκες διαφορετικών φυλετικών ομάδων, από την άλλη πλευρά, βίωναν τον πλήρη εκφοβισμό, ώστε να απέχουν από την εκλογική διαδικασία, μέχρι τουλάχιστον το 1965, οπότε και υπήρξε για πρώτη φορά κυβερνητική πρόνοια για την αποτροπή των πρακτικών της εκλογικής τρομοκρατίας.

Στην Τουρκία οι γυναίκες μπορούσαν να συμμετέχουν σε όλες τις πολιτικές διαδικασίες τοπικής εμβέλειας από το 1930, ενώ η δυνατότητα συμμετοχής στις εθνικές εκλογές προβλέφθηκε νομικά το 1932. Στην Ελλάδα, παρόλο που η χώρα έχει μια «παράδοση» στα φιλελεύθερα συντάγματα, το ζήτημα καθυστέρησε πολύ να έρθει στο προσκήνιο: οι γυναίκες δεν απέκτησαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα μέχρι το πέρας του εμφυλίου, το 1952, ενώ το δικαίωμα του εκλέγειν για τις δημοτικές εκλογές διέθεταν από το 1930. Η Σαουδική Αραβία είναι η χώρα που καθυστέρησε περισσότερο να κατοχυρώσει τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών, αφού προχώρησε στην ρύθμιση μόλις το 2015, ενώ οι συνθήκες είναι αποτρεπτικές και περιορίζουν την γυναικεία συμμετοχή σε πολύ χαμηλά επίπεδα μέχρι και σήμερα. Το Βατικανό είναι το τελευταίο μέρος στον κόσμο, όπου οι γυναίκες δεν έχουν μέχρι και σήμερα δικαίωμα ψήφου, αφού οι εκλογές αφορούν αποκλειστικά το αξίωμα του καρδινάλιου, από το οποίο το γυναικείο φύλο παραμένει αποκλεισμένο!

Στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα, παρόλο που ήδη από το 1920, ομάδες γυναικών είχαν ξεκινήσει τον αγώνα για την κατάκτηση της πολυπόθητης εκλογικής ελευθερίας, μια συντριπτική πλειοψηφία των ίδιων των γυναικών της μικρής και συντηρητικής ελληνικής κοινωνίας αντιμετώπιζε την ιδέα με επιφυλακτικότητα ή ακόμα και εχθρότητα. Λόγω της αναταραχής που φαίνεται να προκαλούσε το αίτημα στα θεμέλια των κοινωνικών δομών που ήταν, κατά κόρον, πατριαρχικά, καθώς και της γενικότερης αναταραχής που επικρατούσε στην εγχώρια πολιτική σκηνή, υπήρχε μια σχετική καθυστέρηση σε σχέση με άλλες δυτικές χώρες μέχρι να καθίσει για πρώτη φορά γυναίκα στα έδρανα του κοινοβουλίου. Αυτό θα γίνει πολύ αργότερα, συγκεκριμένα στις 18 Ιανουαρίου 1953, όταν η νομικός Ελένη Σκούρα θα αφήσει το δικό της αποτύπωμα στην ελληνική πολιτική ιστορία, αφού θα εκλεχθεί βουλευτής του Νομού Θεσσαλονίκης με το κόμμα «Ελληνικός Συναγερμός» του Στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου. Η ίδια αποδείχθηκε ιδιαίτερα δραστήρια και ικανή βουλευτής, με την δράση της να επικεντρώνεται σε θέματα κοινωνικά αλλά και σχετιζόμενα με τα γυναικεία δικαιώματα. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1956, κάνει την εμφάνισή της και η πρώτη Ελληνίδα δήμαρχος. Πρόκειται για την Μαρία Δεσύλλα-Καποδίστρια, που ανήκει στο γενεαλογικό δέντρο του «πατέρα του ελληνικού κράτους», Ιωάννη Καποδίστρια, αναλαμβάνοντας το δημαρχείο του Δήμου Κέρκυρας μέχρι το 1959.

Και φτάσαμε τελικά στις 22 Ιανουαρίου 2020, ημερομηνία ορόσημο για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η νομικός Κατερίνα Σακελλαροπούλου θα εκλεχθεί για να αντικαταστήσει τον Προκόπη Παυλόπουλο στον προεδρικό θώκο και θα αναδειχθεί η πρώτη γυναίκα που αναλαμβάνει το, συμβολικό μεν, αλλά μείζονος σημασίας για την ρύθμιση του πολιτεύματος, αξίωμα της Προέδρου της Δημοκρατίας. Η ίδια θα καταφέρει, μάλιστα, να αποσπάσει την συντριπτική πλειονότητα των ψήφων: 261 από τις 300.

Εκείνη ακριβώς την ημέρα η Ελληνίδα είχε πλέον κατακτήσει κάθε πιθανή θέση πολιτικής εξουσίας. Ο αιματηρός αγώνας της για την κατάκτηση των πολιτικών της δικαιωμάτων, είχε καρποφορήσει. Και τα αποτελέσματά του ήταν θετικά, αν αναλογιστεί κανείς πως πριν από περίπου 150 χρόνια το σενάριο της πολίτευσης των γυναικών φάνταζε αστείο και εξωπραγματικό όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε μια από τις πιο ανεπτυγμένες δημοκρατίες του κόσμου, όπως αποδεικνύει το παράδειγμα της Σουζάνα Σάλτερ. Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί πως, αν και τα πολιτικά δικαιώματα των δύο φύλων έχουν εξισωθεί πλήρως νομικά, υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος να περπατηθεί μέχρι να υπάρξει και ουσιαστική πολιτική ισότητα. Πολλά στερεοτυπικά κατάλοιπα να ξεπεραστούν, τα ποσοστά αντιπροσώπευσης να εξισορροπηθούν, πολλά εύσημα που δεν αποδίδονται για σεξιστικούς λόγους, επιτέλους, να αποδοθούν. Ο αγώνας, λοιπόν, συνεχίζεται απλώς με διαφορετικές πλέον διεκδικήσεις.