Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Θερμοπύλες, 480 προ Χριστού. Ο βασιλιάς της Σπάρτης, Λεωνίδας, με συνολική δύναμη περίπου 8.000 ανδρών, υψώνει το ανάστημά του απέναντι στις περσικές ορδές, προτάσσοντας ηρωική άμυνα μέχρι τέλους. Το όνομά του, μαζί με τους εναπομείναντες 300 Λακεδαίμονες, έμεινε αθάνατο, περιπλανώμενο στα θρυλικά στενά, τα οποία ποτίστηκαν με άφθονο ελληνικό αίμα.
Θερμοπύλες, 191 προ Χριστού. Για μια ακόμη φορά, η περιοχή αυτή, το όνομα της οποίας προέρχεται από τις θερμές πηγές που υπάρχουν εκεί, θα αντικρίσει μια φονική αναμέτρηση, αυτή τη φορά ανάμεσα στους Ρωμαίους, οι οποίοι επεκτείνονταν ταχύτατα στον τότε γνωστό κόσμο, και στο βασίλειο των Σελευκιδών, το οποίο κυβερνά ο Αντίοχος Γ΄, τον οποίο κάλεσαν σε βοήθεια οι Αιτωλοί, για να αντιμετωπίσουν τη ρωμαϊκή πλημμυρίδα.
Οι Ρωμαίοι, οι οποίοι το 196 π.Χ. είχαν συνθηκολογήσει με τον Φίλιππο Ε΄ της Μακεδονίας, έτυχαν θερμής υποδοχής από τους Έλληνες στο συνέδριο της Κορίνθου, το 194 π. Χ. . Έναν χρόνο αργότερα, όμως, οι Αιτωλοί, με πρωτοστάτη τον στρατηγό Θόαντα, επιδίωξαν να σχηματίσουν μέτωπο εναντίον των Ρωμαίων, καλώντας σε βοήθεια τον βασιλιά Αντίοχο Γ΄ τον Μέγα του Βασιλείου των Σελευκιδών. Ο ίδιος, θέλοντας να επεκταθεί στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, αποδέχτηκε την πρόσκληση, με τους Έλληνες να τον ανακηρύσσουν «Στρατηγό-Αυτοκράτορα» το 192 π. Χ. σε συνέδριο στη Λαμία.
Με την είσοδο των ρωμαϊκών στρατευμάτων στην Υπάτη, ο Σελευκίδης βασιλιάς διαπίστωσε πως ήταν αδύνατο να αντιμετωπίσει τους Ρωμαίους στα ανοιχτά πεδία της Θεσσαλίας. Οι ενισχύσεις από το βασίλειό του αργούσαν, ενώ οι δυνάμεις των Αιτωλών ήταν κατώτερες των προσδοκιών, καθώς αριθμούσαν μόλις 4.000 οπλίτες. Θέλοντας να εκμεταλλευτεί τις οχυρές θέσεις της Υπάτειας και της Ηράκλειας, τους τοποθετεί σε αυτές, όμως οι Αιτωλοί, στη θέα των τρομερών ρωμαϊκών λεγεώνων, υποχωρούν όλοι στην οχυρωτάτη Ηράκλεια.
Η προέλαση των Ρωμαίων συνεχίστηκε απρόσκοπτα, με τον Ρωμαίο ύπατο Μάνιο Ακίλιο Γλαβρίωνα να στρατοπεδεύει μέσα στο στενό των Θερμοπυλών, στο ύψος των θερμών πηγών. Το στενό αυτό βρισκόταν μεταξύ του Μαλιακού Κόλπου και ελών από τη μια και βουνοκορφών από την άλλη. Στις βουνοκορφές αυτές, οι οποίες ονομάζονταν Τειχιούς και Καλλίδρομο, ο Αντίοχος θέλησε να τοποθετήσει τους Αιτωλούς, οι οποίοι θα υπερασπίζονταν τα οχυρά Καλλίδρομο, Ροδουντία, και Τειχιούντα, προστατεύοντας έτσι τον κύριο όγκο του στρατεύματος από την κύκλωση. Από τους 4.000, μόλις οι μισοί υπάκουσαν τις εντολές του, με τους υπόλοιπους να παρακολουθούν τις εξελίξεις εντός των τειχών της Ηράκλειας.
Ο Αντίοχος, έχοντας ήδη κατασκευάσει οχυρώσεις και ισχυρό τείχος γύρω και μπροστά από το στρατόπεδό του, παρέταξε μπροστά από την τάφρο του τείχους τη θρυλική μακεδονική φάλαγγα, την οποία κάλυπταν σώματα ψιλών, ενώ στα αριστερά βρίσκονταν σφενδονητές και ακοντιστές, οι οποίοι στόχο είχαν την πλευροκόπηση των επιτιθέμενων. Στην πλευρά των ελών τοποθετήθηκε το ιππικό και οι πολεμικοί ελέφαντες, με τις υπόλοιπες δυνάμεις να παρατάσσονται πίσω από αυτούς. Η παράταξη αυτή, η οποία αριθμούσε 10.000 πεζούς, 500 ιππείς, και 6 πολεμικούς ελέφαντες, τελούσε υπό την κάλυψη καταπελτών, οι οποίοι ήταν τοποθετημένοι στα τείχη. Απέναντί τους, και εξαιτίας της στενότητας του χώρου, οι ρωμαϊκές δυνάμεις, οι οποίες αριθμούσαν περίπου 23.000 πεζούς και 2.000 ιππείς, προχώρησαν απλά σε πυκνό σχηματισμό, ελπίζοντας στη σιδηρά πειθαρχία της ρωμαϊκής λεγεώνας και στο υψηλό ηθικό για την επίτευξη της νίκης.
Η πρώτη επίθεση, στις 26 Απριλίου, πραγματοποιήθηκε κατά κύματα, από τους Ρωμαίους ψιλούς, οι οποίοι αναχαιτίστηκαν από τους ψιλούς του Αντίοχου, οι οποίοι βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση πίσω από τις οχυρώσεις τους. Αν και ο Μάνιος δεν ήλπιζε σε μια εύκολη νίκη, εντούτοις συνέχισε τις επιθέσεις με τις μονάδες αυτές, προσπαθώντας να κουράσει τους αντίπαλους ψιλούς και να προσεγγίσει έτσι ευκολότερα τη φάλαγγα των σαρισσοφόρων. Όμως, παρά το γεγονός πως το επόμενο επιθετικό κύμα, το οποίο εξαπέλυσε τμήμα των λεγεώνων, κατάφερε να τρέψει σε υποχώρηση τμήμα των αντιπάλων ψιλών, το φονικό δάσος των σαρισσών τούς σταμάτησε, κλονίζοντας τη σιγουριά του Ρωμαίου διοικητή και αναπτερώνοντας το ηθικό του Σελευκίδη βασιλιά.
Το δεύτερο σκέλος της μάχης είχε ήδη ξεκινήσει να εκτυλίσσεται από τη νύχτα της 25ης Απριλίου. Αντιλαμβανόμενος την αξία των οχυρών που είχαν επανδρώσει οι Αιτωλοί και την πλευροκόπηση που μπορούσε να πραγματοποιήσει, αν αυτά καταλαμβάνονταν, ο Μάνιος Ακίλιος Γλαβρίωνας στέλνει τους χιλιάρχους Μάρκο Πόρκιο Κάτωνα και Λεύκιο Βαλέριο Φλάκκο με αρκετές δυνάμεις, να προσβάλλουν τα οχυρά και να ανοίξουν το δρόμο της υπερφαλάγγισης. Αν και οι θέσεις της Τειχιούντας και της Ροδουντίας αντιστάθηκαν, παρά την έλλειψη του 50% των δυνάμεων των Αιτωλών, μια αιφνιδιαστική επίθεση του Κάτωνα στο οχυρό του Καλλίδρομου, ήταν αρκετή για να επιφέρει το ολέθριο ρήγμα. Οι υπερασπιστές εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και έφτασαν πανικόβλητοι στο στρατόπεδο των συμμάχων τους.
Οι τελευταίοι, φοβούμενοι την οργή των Ρωμαίων και αγνοώντας τον αριθμό των διωκτών των Αιτωλών, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και μπήκαν στο στρατόπεδο, προκειμένου να αντιτάξουν άμυνα, χωρίς όμως επιτυχία. Ο πανικός και η σύγχυση απλά επέβαλε την υποχώρηση, με τους Ρωμαίους, τόσο του Κάτωνα όσο και του Γλαβρίωνα, να καταδιώκουν και να σφαγιάζουν ανηλεώς τους αντιπάλους τους. Ελάχιστοι κατάφεραν να γλιτώσουν, μεταξύ των οποίων και ο ίδιος ο βασιλιάς Αντίοχος με 500 ιππείς, οι οποίοι διαπεραιώθηκαν στη Μικρά Ασία μέσω Χαλκίδας. Οι απώλειες των Ρωμαίων ήταν μηδαμινές, μόλις 200 άνδρες.
Η σημασία της μάχης των Θερμοπυλών έγκειται όχι μόνο στη σύγκρουση δύο τρομερών στρατιωτικών σωμάτων, της λεγεώνας και της φάλαγγας των σαρισσοφόρων, αλλά και στο γεγονός της ισχυρής στρατηγικής σκέψης των Ρωμαίων. Οι τελευταίοι, επαναλαμβάνοντας το τέχνασμά του Υδάρνη και, παρά τον βαρύ εξοπλισμό του Ρωμαίου λεγεωνάριου, επιδεικνύοντας ευκινησία και ταχύτητα, κέρδισαν τη νίκη και εδραίωσαν αναμφισβήτητα την κυριαρχία τους στην ηπειρωτική Ελλάδα, με τους αντιπάλους τους Σελευκίδες να οδηγούνται σταδιακά στην ύφεση και την παρακμή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χ. Σταματέλος, Η άγνωστη (και κρίσιμη) μάχη των Θερμοπυλών (191 π. Χ. – Έλληνες εναντίον Ρωμαίων Σε Συλλογικό Έργο (2001) Στρατιωτική Ιστορία, Τεύχος 64. Αθήνα: Εκδ. Περισκόπιο.
- Σταϊνχάουερ Γ. (2005), Ο πόλεμος στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα: Εκδ. Παπαδήμα.
- T. Chambers (2005), Ancient Weapons An Illustrated History of Their Impact. Καλιφόρνια: ABC-CLIO Ltd.
- Χ. Γιαννόπουλος (2009), Πολεμιστές της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα. Αθήνα: Εκδ. Περισκόπιο
- Συλλογικό Έργο (2015), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος 12 Ελληνιστικοί Χρόνοι. (5η Έκδοση) Αθήνα: Εκδόσεις Παραπολιτικά Α. Ε.
