Του Παναγιώτη Στρίκου,
Η εξάπλωση των ΜΜΕ και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης σήμανε την ελεύθερη επικοινωνία σε όλη την οικουμένη, αναδιαμορφώνοντας στοιχεία της ανθρώπινης φύσης και κατ’ επέκταση προϋπάρχουσες κοινωνικές και πολιτισμικές συνήθειες. Υπερνικώντας τον χώρο και τον χρόνο, οι πληροφορίες για τις εξελίξεις στον κόσμο μεταδίδονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, εδραιώνοντας την νέα πραγματικότητα, μέσα στην οποία το άτομο είναι αντιμέτωπο με ένα ευρύ φάσμα πληροφοριών και μεταβάλλεται από απλός παρατηρητής σε ενεργό μέλος ομάδων.
Οι θέσεις κάθε μέλους διαμορφώνονται από ποικιλία παραγόντων: ιδέες, αξίες, στάσεις, γνώσεις, πολιτικούς προσανατολισμούς, οι οποίες ανατροφοδοτούνται από τις εκάστοτε πληροφορίες των ΜΜΕ και των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Με την εξάπλωσή τους, όμως, παρατηρούνται πολλά εμπόδια στην αναμετάδοση έγκυρων πληροφοριών. Αρχικά, πολλές συναισθηματικές συγκρούσεις στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης πηγάζουν από διαμάχες ιδεολογικών, κοινωνικών και πολιτικών ομάδων με συγκεκριμένα, κοινώς αποδεκτά στην κάθε μια στοιχεία ταυτότητας. Αξιοσημείωτο είναι ότι παρατηρείται παρερμηνεία και έλλειψη αντικειμενικότητας, οι οποίες οφείλονται είτε στον πολιτικό προσανατολισμό φορέων ενημέρωσης είτε στην ανικανότητά τους ως προς τη μετάδοση πιστοποιημένων και έγκυρων πληροφοριών.
Φανερώνεται, λοιπόν, μια διαβάθμιση παραπληροφόρησης από άρχουσες ελίτ, αρμόδιους φορείς πληροφοριών προς τον κόσμο. Ως εκ τούτου, συγκεκριμένοι φορείς σε υψηλή συχνότητα αναθέτουν αυθαιρέτως την ευθύνη αποδοχής ή απόρριψης της κάθε νέας πληροφορίας σε ένα κυρίως συναισθηματικό κοινό, που λαμβάνει τον ρόλο του παθητικού δέκτη. Φτάνουμε στο σημείο, όπου ο ποικιλόμορφος κόσμος και οι διάφορες ομοειδείς ομάδες καλούνται να διαχειριστούν αναξιόπιστες πηγές σε ένα ογκώδες δίκτυο πληροφοριών, μετατρέποντας την αρχή της ελευθερίας του λόγου σε «λαϊκό δικαστήριο».
Ο Harold Lasswell είχε διακρίνει δύο ομάδες ακροατηρίου της μαζικής επικοινωνίας και αναμετάδοσης πληροφοριών: η πρώτη θα μπορούσε να ονομαστεί «ακροατήριο προσοχής», όπου ο άνθρωπος έχει πιο αμέτοχο ρόλο στα κοινωνικά δρώμενα, ενώ η δεύτερη ομάδα αφορά ένα κοινό μέτωπο επικοινωνίας, όπου εμπεριέχονται ομάδες με παρόμοιες αντιλήψεις, αξίες και συναισθηματικές ανάγκες. Συνηθίζεται σε μεγάλο βαθμό αυτές οι ομάδες να κινούνται τυφλά και βίαια μέσα σε μια διαδικασία αλληλόδρασης, παρασύροντας ο ένας τον άλλον. Οι συγκεκριμένες, πλέον, έχουν μεταφερθεί στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Ο Robert Park είχε πει ότι οι ομάδες με κοινές συναισθηματικές ανάγκες βασίζονται στην αμοιβαία συμπάθεια και μίμηση. Οτιδήποτε μπορεί να χαρακτηριστεί ως επικοινωνήσιμο και ασφαλές για την εκάστοτε επικοινωνιακή κουλτούρα δημιουργεί ένα ψυχοσυναισθηματικό δέσιμο, στο οποίο εδραιώνονται μιμητικές συμπεριφορές. Αυτή η μίμηση μοιάζει με τον υπνωτισμό, δηλαδή το άτομο χάνει κάθε επαφή με την προσωπική του βούληση και κρίση και μιμείται απόψεις και στάσεις που αναρτιούνται στους διαδικτυακούς χώρους. Σύμφωνα με τον Sigmund Freud, κάθε συναίσθημα μέσα στη μάζα -την ομάδα- είναι μεταδοτικό. Η υποβολή μπορεί να ξεκινά από οποιονδήποτε παράγοντα (ηγέτη, καθοδηγητή γνώμης, τον διπλανό στο καφενείο της γειτονιάς), τιθασεύοντάς το σε μια κατάσταση απώλειας του συνειδητού του εαυτού.
Ενώ η ένταξη του ανθρώπου στην εξέλιξη των τεχνοεπικοινωνιών μπορεί να διευρύνει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, αυτό το μεγάλο πεδίο πληροφορίας μπορεί να οδηγήσει και σε αντίθετα αποτελέσματα. Τα μέλη των διάφορων πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών ομάδων υιοθετούν άκριτα απόψεις και ιδέες, καταλήγοντας χειραγωγούμενοι και αναμεταδότες ψευδών ειδήσεων.
Βρισκόμαστε, όπως φαίνεται, μπροστά στο φαινόμενο της δημιουργίας ομάδων αντιπαράθεσης μέσα στα «θορυβώδη», πλέον, Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Ο καθένας, μη έχοντας απαραιτήτως τις κατάλληλες γνώσεις για κάποιο θέμα και σε συνδυασμό με τη συναισθηματική συγκατάθεσή του αλλά και την παρερμηνεία διάφορων φορέων, μοιράζεται ακραίες απόψεις και αρκετά συχνά χρησιμοποιεί ρητορικές μίσους. Οι επιπτώσεις αυτών είναι η δημιουργία μιας οχλαγωγίας ψευδογεγονότων, επιφανειακότητας και αναξιοπιστίας, οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο ως προς την εμφάνιση δυσλειτουργικών σχέσεων, σε κοινωνικό επίπεδο. Εξ ’αυτού, είναι δύσκολο να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο αναδιαμόρφωσης της πολιτικής ορθότητας και του δημοκρατικού διαλόγου.
Γίνεται φανερό, πλέον, πως η ανεπανάληπτη πνευματική ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου υποχωρεί μπροστά στην οχλοβοή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Το μείζον ερώτημα – και ως εκ τούτου οξύμωρο – είναι το εξής: μήπως στην ευρεία ανάπτυξη των τεχνοεπικοινωνιών, της μεγάλης ελευθερίας και των ταχύτατων πληροφοριών ερχόμαστε αντιμέτωποι με μεγαλύτερη χειραγώγηση και αποπροσανατολισμό; Μήπως όσο πιο πολύ ενημερωνόμαστε τόσο λιγότερα γνωρίζουμε;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Robert Park ”Reflections on communication and Culture”, American Journal of Sociology 44, Σεπτέμβριος 1938, journals.uchicago.edu, διαθέσιμο εδώ
- Harold D.Lasswell, ”The structure and function of communication in society”, sipa.jlu.edu.cn, διαθέσιμο εδώ
- Society Uncensored #Psofos Hate Speech on Social Media Onassis Stegi, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Sigmund Freud, Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ , Εκδόσεις Πλέθρον , 2014
