Οι περίοδοι της Αρχαίας Ιστορίας (Μέρος Β΄): Η ιστορία της Ρώμης

Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,

Σε αυτό το άρθρο θα ασχοληθούμε με την Ρωμαϊκή Ιστορία και τις επιμέρους περιόδους τις, όπως αυτές έχουν παγιωθεί από την σύγχρονη ιστορική έρευνα, καθώς και τα χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου.

Καθώς η προσοχή μας επικεντρώνεται, αρχικά τουλάχιστον,  στην πόλη της Ρώμης, ας δούμε μερικές πληροφορίες γι’ αυτήν. Η παράδοση θέλει την Ρώμη να ιδρύεται την 21^η Απριλίου του 753 π.Χ. (1 Αb Urbe condita/ έτος από κτήσεως Ρώμης) από τους διδύμους, Ρωμύλο και Ρέμο, γιούς του Άρη, οι οποίοι, αφού εγκαταλείφθηκαν από την μητέρα τους, ανετράφησαν από μία λύκαινα.  Τα παιδιά αυτά ήταν απόγονοι του ήρωα Αινεία, υιού της Αφροδίτης και του Τρώα Αγχίση, ο οποίος μετά την καταστροφή της Τροίας και πολλά ταξίδια εγκαταστάθηκε τελικά στην Ιταλία. Ας περάσουμε τώρα στις επιμέρους περιόδους της Ρωμαϊκής Ιστορίας.

Η περίοδος της βασιλείας (753-509 π.Χ.)

Όπως και οι ελληνικές πόλεις, η Ρώμη στην πρώτη περίοδο της ιστορίας της γνώρισε το πολίτευμα της βασιλείας, τελώντας πιθανώς υπό Ετρουσκική κυριαρχία. Η παράδοση αναφέρει επτά βασιλείς, στους οποίους αποδίδονται βασικοί θεσμοί, όπως η Σύγκλητος (Curia), οι απαρχές της λατρείας (ιερό του Δία στο Καπιτώλιο) και η στρατιωτική οργάνωση (Λεγεώνα).

Η πρώιμη Δημοκρατία και η κατάκτηση της Ιταλίας (509-264 π.Χ.)

Με την εκδίωξη του Ταρκυνίου του Υπερήφανου, τελευταίου μονάρχη της Ρώμης, ξεκινά η περίοδος της πρώιμης Δημοκρατίας. Την περίοδο αυτή σημειώνεται η πολυετής διαμάχη μεταξύ των Πατρικίων και των Πληβείων, η οποία λήγει με την μετατροπή του πολιτεύματος σε ένα είδος αριστοκρατικής δημοκρατίας, και η καταγραφή των νόμων. Επιπλέον, η Ρώμη καταφέρνει να επιβληθεί επί των γειτόνων της Λατίνων, Σαβίνων, Σαμνιτών και Ετρούσκων και να ελέγξει τον ιταλικό χώρο, ιδρύοντας τις πρώτες της αποικίες (coloniae romanae). Προς το τέλος της περιόδου (280 π.Χ.) οι Ρωμαίοι ενεπλάκησαν στα πράγματα της Μεγάλης Ελλάδος, πράγμα που τους έφερε αντιμέτωπους με τον βασιλέα της Ηπείρου, Πύρρο, τον οποίο αντιμετώπισαν επιτυχώς.

Η μέση Δημοκρατία και η κατάκτηση της Μεσογείου (264-146 π.Χ.)

Αμέσως μετά την ενοποίηση του ιταλικού χώρου οι Ρωμαίοι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην Σικελία, η οποία μερικώς ελεγχόταν από τους Καρχηδονίους, με αποτέλεσμα την έκρηξη του πρώτου Καρχηδονιακού Πολέμου (264-241 π.Χ.), ο οποίος απέφερε σημαντικά εδαφικά κέρδη στην Ρώμη. Τότε, τέθηκαν υπό ρωμαϊκό έλεγχο τα ιλλυρικά παράλια της Αδριατικής και μεγάλο μέρος της Δυτικής Μεσογείου. Η εκστρατεία του Αννίβα στην Ιταλία, μέσω των Άλπεων, οδήγησε στον Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο (218-201 π.Χ.), στον οποίο οι Ρωμαίοι επικράτησαν, έχοντας μεγάλες απώλειες, ενώ την επόμενη χρονιά ενεπλάκησαν, για δεύτερη φορά, σε σύγκρουση με τους Μακεδόνες (200-197 π.Χ.). Ακολούθησαν άλλοι δύο Μακεδονικοί Πόλεμοι, με τους οποίους η Ρώμη αρχικά διέλυσε (171-168 π.Χ.) και κατόπιν προσάρτησε (150-148 π.Χ.) την Μακεδονία. Στη συνέχεια, ακολούθησε ο Γ΄ Καρχηδονιακός (149-146 π.Χ.), στο τέλος του οποίου ισοπεδώθηκε η πόλη της Καρχηδόνας. Την ίδια χρονιά καταστράφηκε και η Κόρινθος από τον Μόμμιο.

Η κατάρρευση της Δημοκρατίας (146/133-27 π.Χ.)

Οι κατακτήσεις και ο πλούτος που εισέρρευσε εξαιτίας των πολέμων στην Ρώμη προκάλεσαν κρίση στις ρωμαϊκές αξίες. Στην αποκατάστασή τους στόχευαν, με τις μεταρρυθμίσεις τους, οι αδερφοί Γράκχοι, το έργο των οποίων δυστυχώς δεν ευοδώθηκε. Στην συνέχεια, οι Ιταλοί «Σύμμαχοι» της Ρώμης εξεγέρθηκαν απαιτώντας την παραχώρηση της ρωμαϊκής πολιτείας (civitas romana). Ο Συμμαχικός Πόλεμος έληξε με την παραχώρηση των πολιτικών δικαιωμάτων και την ενοποίηση της Ιταλίας. Παρόλα αυτά, ακολούθησε μία σειρά εμφυλίων πολέμων με πρωταγωνιστές σπουδαίους στρατιωτικούς άνδρες. Έτσι, συγκρούστηκαν μεταξύ τους ο Μάριος με τον Σύλλα, αργότερα ο Πομπήιος με τον Ιούλιο Καίσαρα, μετά τον θάνατό του τελευταίου οι οπαδοί του (Καισαρικοί) με τους οπαδούς της Δημοκρατίας (Δημοκρατικοί) και τέλος ο Οκταβιανός με τον Μ. Αντώνιο. Νικητής αναδείχθηκε ο Οκταβιανός, ο οποίος μετά την νίκη του στο Άκτιο κατέλαβε το από καιρό ετοιμόρροπο πτολεμαϊκό κράτος.

Αυτοκρατορικά Έτη (27 π.Χ.- 235 μ.Χ.)

Μετά την νίκη επί του Αντωνίου, ο Οκταβιανός έλαβε από την Σύγκλητο τον τίτλο του Σεβαστού ή Αυγούστου (Augustus στα Λατινικά). Με τα τεκταινόμενα της περιόδου αυτής έχουμε ασχοληθεί αναλυτικά στα σχετικά άρθρα, αυτό όμως που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως η Αυτοκρατορία την περίοδο αυτή φτάνει στο απόγειό της σε εδαφική εξάπλωση και μέγεθος πληθυσμού. Εν πολλοίς, η αυτοκρατορική εξουσία με το πέρασμα του χρόνου αυξάνεται, ενώ ως καλοί αυτοκράτορες αναγνωρίζονται εκείνοι που τρέφουν σεβασμό προς την Σύγκλητο.

Η κρίση του 3^ου αιώνα (235-284 μ.Χ.)

Όπως έχουμε δει, μετά το τέλος της δυναστείας των Σεβήρων ακολούθησαν πενήντα χρόνια «στρατιωτικής αναρχίας». Οι αυτοκράτορες άλλαζαν αρκετά συχνά (με μόνο έναν να μένει στον θρόνο παραπάνω από δέκα χρόνια, τον Γαλλιηνό), ενώ βασική πηγή προέλευσής τους ήταν ο στρατός. Τέλος, οι βαρβαρικές επιδρομές θα φέρουν στο χείλος της διάλυσης, το άλλοτε κραταιό, ρωμαϊκό κράτος.

Η περίοδος της Δεσποτείας ή Η ύστερη Αρχαιότητα (284-641 μ.Χ.)

Με την άνοδο του Διοκλητιανού στον θρόνο και την δημιουργία της Τετραρχίας το ρωμαϊκό πολίτευμα απέκτησε δεσποτικό χαρακτήρα. Η ενοποίηση της Αυτοκρατορίας υπό τον Κωνσταντίνο, η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης και η αναγνώριση του Χριστιανισμού, αρχικά ως επιτρεπόμενης λατρείας και αργότερα ως της μόνης νόμιμης, από τον Θεοδόσιο, σε συνδυασμό με την διαίρεση του κράτους μεταξύ των δύο υιών του (Αρκάδιος στην Ανατολή και Ονώριος στην Δύση) άλλαξαν άρδην τα δεδομένα. Η Δύση σε μικρό διάστημα κατακτήθηκε από τους επελαύνοντες βαρβάρους (476), η Ανατολή όμως, έστω και με συνεχείς απώλειες εδαφών, επέζησε μέχρι και τα μέσα του 15ου αιώνα.

Στο ερώτημα πότε τελειώνει η Αρχαιότητα, δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Ορισμένοι επιλέγουν την μονοκρατορία του Κωνσταντίνου, το 324, ή την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, το 330. Άλλοι πάλι, την διαίρεση της αυτοκρατορίας, το 395, ή την πτώση του Δυτικού κράτους, το 476. Προσωπικά, επιλέγω το 641, καθώς τότε έπεσε η Αλεξάνδρεια στους Άραβες και έφτασε στο τέλος του ο κόσμος που δημιουργήθηκε στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• P. Brown (1998), Ο κόσμος της Ύστερης Αρχαιότητας 150-750 μ.Χ., Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
• H. J. Gehrke (2009), Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, Αθήνα: ΜΙΕΤ
• Απόστολος Κραλίδης (2010), Η αυτοκρατορική λατρεία στην περίοδο της τετραρχίας (285-313 μ.Χ), Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας
• Ch. Mackay (2014), Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμας
• Χ. Μπένγκτσον (1991), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα
• Κ. Μπουραζέλης (2015), Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, Αθήνα: ΜΙΕΤ
• M. Rostovtzeff (1984), Ρωμαϊκή Ιστορία, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παπαζήση
• Ι. Τουλουμάκος (2017), Ιστορία των Αρχαίων Ελλήνων, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυριακίδη
• F. Walbank (2009), Ο Ελληνιστικός Κόσμος, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας