Της Ευαγγελίας Ανδρεδάκη,
Μια φορά κι έναν καιρό…τα αθλητικά ιδεώδη και το ευ αγωνίζεσθαι, απαλλαγμένα από τον εγωισμό και τη μεγαλομανία, έδωσαν το ηχηρό μήνυμα, πως η ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια βρίσκονται πάνω από κάθε προσωπικό συμφέρον. Μπορεί η φορά να μην ήταν μία και ο καιρός να πέρασε, όμως, η 12η Ιουνίου 2021 θα παραμείνει για χρόνια χαραγμένη στη μνήμη ποδοσφαιρόφιλων και μη ως η στιγμή-ύμνος στον σεβασμό προς τον συνάνθρωπο.
Ήταν στο 41ο λεπτό της αναμέτρησης Δανίας-Φινλανδίας, όταν ο 29χρονος μέσος, Κρίστιαν Έρικσεν, κατέρρευσε στον αγωνιστικό χώρο κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Καθώς γιατροί και συμπαίκτες έσπευσαν να τον βοηθήσουν, ένα τείχος ανθρωπιάς ήταν αυτό που συγκλόνισε την υφήλιο. Ενώ ο Δανός σταρ της Ίντερ βρισκόταν στο χορτάρι, έχοντας χάσει τις αισθήσεις του, οι συμπαίκτες του, υπό την υπόδειξη του αρχηγού τους, Σιμόν Κιάερ, σχημάτισαν σχεδόν αμέσως ένα ανθρώπινο τείχος γύρω του, προκειμένου να αποτρέψουν τις κάμερες να τραβήξουν πλάνα, την ώρα που ο Έρικσεν έδινε μάχη για τη ζωή του.
Ακόμη κι αν η Δανία ηττήθηκε απ’ τη Φινλανδία, η στάση των συμπαικτών του Έρικσεν ήταν μία νίκη για την ίδια την ανθρωπότητα και την εμπιστοσύνη, πως η ανθρωπιά και η ελπίδα βρίσκονταν κι εκείνες μέσα στο κουτί της Πανδώρας. Το μάθημα ζωής, που έδωσαν οι Δανοί παίκτες, με την αντανακλαστική τους αντίδραση, να προστατέψουν τον αγώνα ζωής του συναθλητή τους, ήταν η έμπρακτη υπόσταση της ενσυναίσθησης: της δεξιότητας να κατανοούμε τα συναισθήματα και την κατάσταση του συνανθρώπου μας και όχι να τα κρίνουμε σύμφωνα με τις δικές μας πεποιθήσεις. Τα συστατικά της λέξης αποτελούνται από τις προθέσεις «εν», «συν» και τη λέξη «αίσθηση», υποδηλώνοντας την επέκταση της αίσθησης του ατόμου πέραν από τον εαυτό του. Είναι η ικανότητα να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου και να δρούμε ανάλογα με το όπως οι ίδιοι θα επιθυμούσαμε να μας αντιμετωπίσουν, απαλλαγμένοι από τον εγωισμό και την ιδιοτέλεια.
Η ενσυναίσθηση δεν είναι απαραίτητα το ίδιο με τη συμπάθεια, η οποία μπορεί να περιορίζεται μόνο στη συναισθηματική αναγνώριση, και γενικά να είναι επιφανειακή και μη αντικειμενική, ή τη συμπόνια -αν και ταυτίζεται πολύ συχνά με αυτή- η οποία υποδηλώνει πως, πέραν από τη συναισθηματική ταύτιση, το άτομο επίσης εκδηλώνει συμπαράσταση προς την κατάσταση του άλλου ατόμου. Είναι η αρετή να αντιμετωπίζουμε κάθε άνθρωπο με την ίδια ανοχή και τον απαιτούμενο σεβασμό, ανεξάρτητα από τα συναισθήματά μας για εκείνον. Δεν είναι απαραίτητη η προφορική επικοινωνία, για να επιτευχθεί ενσυναίσθηση, η οποία μπορεί και να έρθει μέσω του συνδυασμού της οπτικής και ηχητικής παρατήρησης ενός ατόμου.
Η παραδειγματική αντιμετώπιση των Δανών συμπαικτών, που προκάλεσε την συγκίνηση και τον θαυμασμό εκατομμυρίων τηλεθεατών, οι οποίοι συγκλονισμένοι παρακολουθούσαν όσα συνέβαιναν μπροστά στα μάτια τους, δεν άργησε να αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και κοινωνικού στοχασμού. Σε μια εποχή που πολλές φορές οι άνθρωποι θυσιάζουν την ιδιωτικότητά τους στον βωμό της αναγνωρισιμότητας και της δόξας, οι Δανοί συναθλητές του Έρικσεν, μακριά από την εμπορευματοποίηση του θεάματος και τις ατομικές τους φιλοδοξίες, έβαλαν σε πρώτο πλάνο την υγεία και τον σεβασμό για τον συμπαίκτη και, προπαντός, συνάνθρωπό τους. Πόσο καθοριστική ήταν, όμως, η καταγωγή των ποδοσφαιριστών και ποια η σχέση της με την αξιέπαινη αντίδρασή τους; Με τον όρο καταγωγή, δεν επικεντρωνόμαστε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την ιδιοσυγκρασία του λαού του Βορρά, αλλά αναφερόμαστε σε έναν παράγοντα καθοριστικό για τη διάπλαση και τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου, υπεράνω κάθε βιολογικής προδιάθεσης: το εκπαιδευτικό σύστημα.
Γιατί στη Δανία, λοιπόν; Γιατί εκεί τα παιδιά από τα 6 έως τα 16 τους χρόνια διδάσκονται υποχρεωτικά μια ώρα την εβδομάδα την ενσυναίσθηση στο σχολείο τους. Μαθαίνουν μέσα από το Klassens tid τη δεξιότητα, να κατανοούν τα συναισθήματα του άλλου. Τα παιδιά διδάσκονται μέσω της συζήτησης και της διαλογικής προσέγγισης όσων τους προβληματίζουν να δίνουν προτεραιότητα στη συνεργασία και όχι στον ανταγωνισμό. Η διαδικασία αυτή, λοιπόν, αφενός βοηθά στην ενδυνάμωση του πνεύματος συνεργασίας των παιδιών, αφετέρου στη διαμόρφωση ενηλίκων που έχουν μια πιο ευρεία αίσθηση του κόσμου, αφού μαθαίνουν από μικρή ηλικία να προσεγγίζουν τους ανθρώπους, τον κόσμο, και τις προκλήσεις του με μια πιο σφαιρική και διαλλακτική αίσθηση.
Επανερχόμενοι στην ελληνική πραγματικότητα, εύλογο είναι να αναρωτηθεί κανείς, αν παίκτες ελληνικής καταγωγής θα επιδείκνυαν την ίδια παραδειγματική συμπεριφορά. Είναι, άραγε, η αριστεία των ελληνικών σχολείων ικανή να διαπλάσει ανθρώπους αρωγούς στην κοινωνική ευημερία και πρόοδο; Η βαθμοθηρική αντίληψη, η κλήση προς την τριτοβάθμια εκπαίδευση και οι παπαγάλοι μαθητές φαίνεται να στερούνται για ακόμη μία φορά πολλά σε σχέση με τους Δανούς συνομηλίκους τους. Όχι, δεν θα μιλήσουμε για τις παραπάνω ελεύθερες ώρες, τα εργαστήρια, τις εξορμήσεις, και το διαδραστικό σύστημα μάθησης, που ακολουθούν, αλλά για τις κοινωνικές αρετές, που μορφώνουν το πνεύμα, αναπτύσσουν ευγενικά συναισθήματα, και καλλιεργούν την ψυχή των εύπλαστων εφήβων, που αποτελούν τους αυριανούς πολίτες. Μήπως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα αδυνατεί να εφοδιάσει τους μαθητές του με τις κοινωνικές δεξιότητες, που η παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του 21ου αιώνα απαιτεί;
Μέσω του μαθήματος της ενσυναίσθησης, διαπλάθεται ο σεβασμός στην ετερότητα, καθώς τα παιδιά, μέσω της συζήτησης και του διαλόγου, έρχονται σε επαφή με το διαφορετικό και μαθαίνουν, όχι μόνο να το αποδέχονται, αλλά και να το σέβονται. Ως άμεση απόρροια, φαινόμενα ξενοφοβίας, μπούλινγκ και ρατσισμού περιορίζονται, αφού οι νεαροί μαθητές συνειδητοποιούν από πολύ νωρίς ότι η διαφορετικότητα δεν αναιρεί την ισότητα. Σε μία χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου συναντά κανείς ένα συνονθύλευμα λαών και διαφορετικών πολιτισμών, η ανοχή στη διαφορετικότητα είναι αναγκαίο εφόδιο για την κοινωνική ευημερία. Η ενσυναίσθηση, παράλληλα, βοηθά στην οικοδόμηση υγιών και ισότιμων σχέσεων και προωθεί την επιτυχία στον επαγγελματικό τομέα. Οι έφηβοι με ενσυναίσθηση γίνονται, σε συντριπτικό ποσοστό, επιτυχημένοι ενήλικες, επειδή είναι περισσότερο επικεντρωμένοι στους στόχους τους από τους νάρκισσους συμμαθητές τους. Σκοπός του μαθήματος είναι να αντιληφθούν τα παιδιά από πολύ νωρίς ότι δεν μπορούν να πετύχουν μόνα τους και ότι χρειάζονται τους άλλους, για να έχουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. «Ένα παιδί που είναι φυσικό ταλέντο στα μαθηματικά, εάν δε μάθει να συνεργάζεται με τους συμμαθητές του, δεν θα φτάσει ψηλά. Είναι ένα πολύ σημαντικό μάθημα για όλους μας, καθώς κανείς μας δεν προχωράει στη ζωή ολομόναχος», καταλήγει η Jessica Alexander.
Αδιαμφισβήτητα, η ενσυναίσθηση συμβάλλει καθοριστικά στην ομαλή κοινωνικοποίηση των εφήβων και την ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο, όπου πλέον δεν βρίσκονται προστατευμένοι μέσα στον οικογενειακό κλοιό. Τα άτομα μαθαίνουν να λύνουν διαλογικά τις διαφορές τους και να σέβονται τον πλουραλισμό απόψεων υπό το πρίσμα της ελευθερίας της έκφρασης και της δημοκρατίας. Καταρρίπτοντας προκαταλήψεις και στερεότυπα και με σημείο αναφοράς τον άνθρωπο, οι μελλοντικοί πολίτες αναπτύσσουν τις κοινωνικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες, λαμβάνοντας υπόψη πως κάθε συνάνθρωπός τους συνιστά μία μοναδική και ξεχωριστή προσωπικότητα, όπως και οι ίδιοι. Ως απόρροια, οι ολοκληρωμένοι και ισορροπημένοι άνθρωποι που διαπλάθονται στο σχολείο είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους για ενάρετους σκοπούς, συμβάλλοντας στην κοινωνική πρόοδο και εξέλιξη, ενώ ταυτόχρονα μπορούν να ανταπεξέλθουν με επιτυχία στην παγκοσμιοποιημένη και πολυπολιτισμική αγορά του σήμερα.
Η ενσυναισθηση ίσως, λοιπόν, να αποτελεί την αξία-ελπίδα του ανθρώπινου πολιτισμού, που οδηγείται στον γκρεμό. Ενάντια στην κρίση των ηθών και την ηθική αποτελμάτωση, η ενδυνάμωση της ικανότητας των ατόμων να αντιμετωπίζουν τον συνάνθρωπό τους ως ίσο, απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις και στερεότυπα, αποτελεί ένα φάρο ελπίδας. Καθώς τα άτομα θα βλέπουν σε κάθε άνθρωπο τον ίδιο τους τον εαυτό, οι έφηβοι θα γίνουν μελλοντικοί αρωγοί του σεβασμού στην ετερότητα και την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, άτομα με κοινωνικές ευαισθησίες και υπεύθυνα και όχι παθητικοποιημένοι και μαζοποιημένοι πολίτες. Η υιοθέτηση μιας ενσυναισθητικής στάσης μπορεί να είναι μια απαιτητική και δύσκολη διαδικασία, καθώς προϋποθέτει να δαμάσουμε τις εγωιστικές και ιδιοτελείς μας επιθυμίες και να τις εξισορροπήσουμε με τις ανάγκες του διπλανού μας, η μετουσίωσή της όμως σε στάση ζωής αποτελεί την «έκτη αίσθηση», που μας λείπει!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιατί ο Έρικσεν «πάγωσε» τον πλανήτη, tovima.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η μέρα που συγκλόνισε το Euro: Η κατάρρευση του Έρικσεν – Η δραματική διάσωση και το «Είμαι καλά» από το νοσοκομείο, protothema.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Έρικσεν: Το χρονικό ενός παραλίγο θανάτου, sport24.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Συναισθηματική Νοημοσύνη και Ενσυναίσθηση | Πώς γινόμαστε καλύτεροι και υγιείς ψυχικά άνθρωποι, psy-oikonomakou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Γιατί οι Δανοί διδάσκουν στα σχολεία την ενσυναίσθηση, dinfo.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Στη Δανία η ενσυναίσθηση είναι υποχρεωτικό μάθημα στα σχολεία της, tilestwra.com, Διαθέσιμο εδώ
- Ενσυναίσθηση, wikipedia.org, Διαθέσιμο εδώ
