Της Αγγελικής Μιχαλοπούλου,
Το τελευταίο διάστημα παρατηρούμε ότι η κοινωνία μας βρίθει φρικαλέων περιστατικών και ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με αποκαλύψεις στυγερών εγκλημάτων που σοκάρουν, μουδιάζουν τη σκέψη, προκαλούν αναβρασμό στην κοινωνία και μας γεμίζουν αποτροπιασμό, απέχθεια και απόγνωση. Τα εγκλήματα αυτά φαίνεται να παρουσιάζουν έναν κοινό παρονομαστή: δράστες από τους οποίους απουσιάζει κάθε ίχνος ηθικής, καλοσύνης, ενσυναίσθησης και ανθρωπιάς. Δράστες που με τα εγκλήματά τους έχουν καταστήσει την ανάγκη για απονομή δικαιοσύνης πιο επιτακτική από ποτέ και ταυτόχρονα έχουν δημιουργήσει μέσα μας πληθώρα προβληματισμών, οι οποίοι γεννούν με τη σειρά τους καίρια ερωτήματα.
Πώς οδηγείται ένας άνθρωπος σε τόσο αποτρόπαια εγκλήματα; Πώς αποφασίζει κανείς να μετατραπεί σε εγκληματία; Ποιο δικαίωμα επικαλείται προκειμένου να αφαιρέσει μια ανθρώπινη ζωή; Τελικά, ο άνθρωπος αντί για κοινωνικό είναι ον άκρως εγωιστικό; Γεννιέται κάποιος εγκληματίας ή γίνεται στην πορεία της ζωής του; Ερωτήματα όπως αυτά ταλανίζουν τους παρατηρητές της επικαιρότητας και έχουν εξαναγκάσει τους επιστήμονες ανά τον κόσμο να διεξαγάγουν ενδελεχείς έρευνες.
Το θέμα που αποπειρώμαι να θίξω είναι πολυσήμαντο και πολύπλοκο, καθώς ακόμη και οι πλέον ειδήμονες, οι επιστήμονες, δηλαδή, από τους τομείς της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, της εγκληματολογίας και της βιολογίας, οι οποίοι μελετούν αδιάκοπα τις συμπεριφορές, την ψυχοσύνθεση και το ιστορικό των εγκληματιών, δεν έχουν καταφέρει να καταλήξουν σε ένα πόρισμα, σε μια ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα: γιατί ένας άνθρωπος οδηγείται στην τέλεση εγκλήματος.
Σύμφωνα με την επιστήμη της εγκληματολογίας, βιολογικοί, ψυχολογικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες βρίσκονται πίσω από κάποιον που διαπράττει ένα έγκλημα, ενώ είναι σπάνιες οι περιπτώσεις, όπου ένα άτομο καταλήγει σε μια εγκληματική ενέργεια, χωρίς το υπόβαθρό του να συνδέεται με έστω έναν από τους παραπάνω παράγοντες. Πέρα όμως, από την επιστημονική διάσταση του θέματος, για την οποία κρίνεται αναγκαίο να αποταθούμε σε έρευνες και άρθρα ειδημόνων, ας αποπειραθούμε να εξετάσουμε τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν έναν άνθρωπο στο έγκλημα.
Η έκρηξη των ποικιλόμορφων εγκλημάτων στην εποχή μας δεν είναι τυχαία. Η βιαιότητα δεν είναι φυσική εκδήλωση της ανθρώπινης φύσης, ούτε αρμόζει σε αυτήν. Ωστόσο, ο άνθρωπος δύναται να χάσει την αυτοκυριαρχία του και να προβεί σε ειδεχθή εγκλήματα, όταν έχει μάθει, από μικρή ακόμα ηλικία, να πορεύεται με τη βία. Έρευνες έχουν δείξει ότι άτομα τα οποία έζησαν και ανέπτυξαν την προσωπικότητά τους σε ένα υγιές περιβάλλον παρουσιάζουν μικρότερη τάση εγκληματικότητας σε σχέση με αυτούς που έπεσαν θύματα φαινομένων κοινωνικής παθογένειας. Η βία, σε όλες τις μορφές της, έχει τη δύναμη να επηρεάσει αρνητικά την ανθρώπινη προσωπικότητα, δημιουργώντας άτομα οξύθυμα και επιθετικά, άτομα που επιλέγουν να ζήσουν στο περιθώριο της κοινωνίας, με κλονισμένη εμπιστοσύνη απέναντι στο ανθρώπινο είδος και ανεπούλωτες πληγές στις ψυχές τους. Τα άτομα αυτά, ενώ είχαν την τύχη να γεννηθούν ψυχικά υγιή, κακοποιήθηκαν από ανθρώπους με άρρωστα μυαλά, οι οποίοι, μολονότι, δεν τέλεσαν το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, προέβησαν σε μια μορφή αφαίρεσης της ανθρώπινης ζωής, καθώς στέρησαν από τα θύματά τους την αθωότητα, τη χαρά, την ξεγνοιασιά. Βία λεκτική και σωματική παρατηρείται τόσο μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον όσο και στον κοινωνικό περίγυρο.
Δυστυχώς, δεν είναι λίγα τα φαινόμενα ξυλοδαρμού από συγγενικά πρόσωπα, σχολικού εκφοβισμού, ανταγωνισμού, ρατσιστικών επιθέσεων, κοινωνικού χλευασμού και απομόνωσης, τα οποία εξοικειώνουν τα θύματα με τη βία, με αποτέλεσμα ορισμένες, μάλιστα, φορές να τα οδηγήσουν στη θέση του θύτη, αφού η χρήση βίας δεν είναι πια κάτι που τους ξενίζει. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αντλούμε από δράστες που με τα εγκλήματά τους συγκλόνισαν την κοινή γνώμη: ο Δαγκλής, κατά συρροή δολοφόνος ιερόδουλων, κακοποιήθηκε από τον πατέρα του, ενώ η μητέρα του είχε αναγκαστεί, λόγω των οικονομικών τους προβλημάτων, να καταφύγει στην πορνεία. Επιπλέον, έφηβοι στην Αμερική που με όπλα μπαίνουν στα σχολεία και δολοφονούν μαθητές, σύμφωνα με επιστήμονες, έχουν μεγαλώσει σε μια εποχή που φρικτές, μαζικές δολοφονίες σε σχολεία έχουν γίνει κάτι σχεδόν συνηθισμένο. Η βία γεννάει βία και γι’ αυτό πρέπει να αντιληφθούμε το βάρος της ευθύνης που φέρουμε ως άνθρωποι απέναντι στους συνανθρώπους μας. Έχουμε ευθύνη να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον, να τιθασεύουμε ένστικτα και αδυναμίες μας και να συμβάλλουμε στην προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, φορείς των οποίων είναι όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως.
Η βία, όμως, έχει παρεισφρήσει στις ζωές των ανθρώπων με πολλούς ακόμα τρόπους, χωρίς μάλιστα να γίνονται εύκολα αντιληπτοί οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν. Τα βιντεοπαιχνίδια, τα οποία υποβάλλουν τους παίκτες σε έναν αγώνα εξόντωσης, οι ταινίες, στις οποίες προβάλλονται εικόνες ωμής βίας και «ήρωες» που ενσαρκώνουν το πρότυπο του δυναμικού, του ανυποχώρητου, του αδίστακτου και η συνεχής προβολή λεπτομερειών τέλεσης εγκλημάτων είναι μερικοί από τους παράγοντες που εθίζουν τον κόσμο στη βία.
Η μάστιγα, όμως, της βίας δεν είναι φαινόμενο της εποχής μας. Ο Πλάτων δίδασκε: «Δυοίν χρήσθαι προς τας νομοθεσίας, πειθοί και βία» (Ο νομοθέτης πρέπει να χρησιμοποιεί δύο τρόπους για να κάνει σεβαστούς τους νόμους, την πειθώ και την βία), ενώ η Ιερά Εξέταση στον Μεσαίωνα, τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, η αγριότητα των εμφύλιων σπαραγμών, τα τυραννικά καθεστώτα, δείχνουν πως εγκληματίες δεν λείπουν από καμία ιστορική περίοδο. Οι άνθρωποι, ωστόσο, της σύγχρονης εποχής θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το στοιχείο αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα, τη λογική, προκειμένου να χαλιναγωγήσουμε τα πάθη μας, να αγαπήσουμε ο ένας τον άλλον και να μην μετατραπούμε από ανθρώπους σε «κτηνάνθρωπους». Τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη: «αγάπα τον άνθρωπο γιατί είσαι εσύ» έρχονται συνεχώς να μας υπενθυμίσουν πως οφείλουμε να συμπεριφερόμαστε ως άνθρωποι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φονικά σε σχολεία: Γιατί οι Αμερικανοί έφηβοι είναι πιο βίαιοι από τους Ευρωπαίους, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- 10 εγκλήματα που συντάραξαν την Ελλάδα τα τελευταία 30 χρόνια, popaganda.gr, διαθέσιμο εδώ
- Anthony Giddens, ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ, Gutenberg, Αθήνα, 2009 Eun Young Kim
- Type of childhood maltreatment and the risk of criminal recidivism in adult probationers: a cross-sectional study, bmcpsychiatry.biomedcentral.com, διαθέσιμο εδώ
- From Abused Child to Serial Killer: Investigating Nature vs Nurture in Methods of Murder, psychiatryadvisor.com, διαθέσιμο εδώ
