Της Εμμανουέλας Μπουλταδάκη,
Η ταινία «Μαντώ Μαυρογένους» του 1971 σε σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη, με πρωταγωνιστές την Τζένη Καρέζη στον ομώνυμο ρόλο και τον Πέτρο Φυσούν στο ρόλο του Δημήτριου Υψηλάντη, αναπαριστά τη ζωή της διάσημης Ελληνίδας επαναστάτριας και τη συμβολή της στον Αγώνα για την Ελληνική Ανεξαρτησία. Ποια ήταν όμως αυτή η εξέχουσα μορφή της ελληνικής επανάστασης; Η Μαντώ Μαυρογένους, γεννημένη στη Τεργέστη, είχε καταγωγή από τη Μύκονο. Προέρχονταν από τη σημαντική οικογένεια των Φαναριωτών Μαυρογένων, οι οποίο ασχολούνταν με το εμπόριο. Η Μαντώ έλαβε σημαντική μόρφωση κατά τη διαμονή της στην Τεργέστη, κάτι που θα αποδεικνύονταν αργότερα χρήσιμο καθώς η γνώση ξένων γλωσσών θα την βοηθούσε να συγκεντρώσει βοήθεια από το εξωτερικό για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της επανάστασης.
Η ταινία ξεκινάει με τη Μαντώ Μαυρογένους σε μεγαλύτερη ηλικία η οποία διεκδικεί τη σύνταξη που λάμβαναν οι Έλληνες αγωνιστές. Η ερώτηση του υπαλλήλου «Τι έχετε προσφέρει εσείς στον αγώνα;» δίνει το έναυσμα στη Μαντώ να θυμηθεί όλα τα γεγονότα που βίωσε στα χρόνια της Επανάστασης. Η αναδρομή στο παρελθόν ξεκινά με την συνάντηση της Μαντούς με μια ομάδα Ελλήνων φοιτητών, με τους οποίους σχεδιάζουν την επικείμενη επιστροφή τους στην πατρίδα. Έτσι, μετακομίζει με την μητέρα και την αδερφή της στη Μύκονο. Η έντονη επιθυμία της Μαντούς να συμμετάσχει και αυτή στις εξελίξεις την φέρνει συχνά σε σύγκρουση με την μητέρα της, η οποία θέλει να αποκαταστήσει την κόρη της. Ωστόσο, η Μαντώ αρνείται κατηγορηματικά κάθε άνδρα, εφόσον όλοι είναι σκλάβοι των Τούρκων και εκείνη θέλει να παντρευτεί μόνο με έναν ελεύθερο Έλληνα.
Αγνοώντας τις υποδείξεις της μητέρας της δεν χάνει χρόνο και εντάσσεται στην Φιλική Εταιρεία από το θείο της τον Παπαμαύρο. Μάλιστα, η Μαντώ ήταν η πρώτη γυναίκα που εντάχθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Η ταινία συνεχίζει με τη συνάντηση της Μαντούς με τον Πρίγκηπα Δημήτριο Υψηλάντη στο στρατόπεδο, ο οποίος θα αποδειχθεί ο μεγάλος έρωτας της ζωή της. Ο Υψηλάντης γοητεύεται αμέσως από το ατίθασο πνεύμα της όμορφης Μυκονιάτισσας. Η Μαντώ παρόλα αυτά προσπαθεί να αρνηθεί την έλξη που κρύβει για εκείνον αλλά τελικά δεν θα τα καταφέρει και θα ενδώσει. Ένας μεγάλος έρωτας θα γεννηθεί στο πεδίο της μάχης. Τον πρώτο καιρό όλα μοιάζουν ρόδινα, τόσο για το ζευγάρι όσο και για την έκβαση του αγώνα. Μάλιστα, ο Υψηλάντης προτείνει στη Μαντώ, με αφορμή την δημοσιότητα που έχει λάβει το όνομα της στη Ευρώπη, να επιστρέψει για λίγο καιρό στο νησί της ώστε να ζητήσει βοήθεια από τις επαφές της στο εξωτερικό για να συνδράμουν στον αγώνα.
Στη συνέχεια της ταινίας η σχέση τους θα προσκρούσει σε ένα μεγάλο εμπόδιο. Ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης, το ρόλο του οποίου ερμηνεύει ο Σταύρος Ξενίδης, δυσαρεστημένος από τη σχέση που έχει αναπτυχθεί ανάμεσα στη Μαντώ και τον Υψηλάντη θα δοκιμάσει τα πάντα για να τους χωρίσει. Αιτία για τις πράξεις του αποτελεί η πεποίθηση του ότι η Μαντώ και ο Υψηλάντης εποφθαλμιούν τη μελλοντική ηγεσία της χώρας, κάτι το οποίο είναι και δική του επιδίωξη. Αρχικά θα προσπαθήσει να λογικέψει τον Υψηλάντη, λέγοντας του ότι ο τρόπος με τον οποίο ζουν με τη Μαντώ, δίχως να είναι λογοδοσμένοι, προκαλεί αντιδράσεις. Ωστόσο, η ανυπακοή του ζευγαριού θα τον οδηγήσει στη λήψη δραστικότερων μέτρων. Θα καλέσει από το Παρίσι την γοητευτική Νίκη Καλογερά (Ελένη Ερήμου) με στόχο να χωρίσει τους δύο νέους. Παρά τις προσπάθειές της να σαγηνεύσει τον Υψηλάντη, ο τελευταίος έχει μάτια μόνο για τη Μαντώ. Ο Αγώνας συνεχίζεται και η καταστροφή στο Μεσολόγγι δίνει στον Κωλέττη την ευκαιρία να τιμωρήσει τον Υψηλάντη, ο οποίος εναντιώνεται στη συνθηκολόγηση που προτείνει ο πολιτικός. Έτσι, ο Κωλέττης απαγορεύει στον Υψηλάντη την άσκηση του αξιώματος του.
Όμως ούτε αυτό δεν θα χωρίσει τους δύο νέους. Ο Κωλέττης βλέποντας το σχέδιο του να καταρρέει αποφασίζει να στείλει τους έμπιστους άντρες του για να κλείσουν σε ένα μπαούλο τη Μαντώ και να την αναγκάσουν να επιστρέψει πίσω στη Μύκονο. Η Μαντώ, μη ξέροντας τι να σκεφτεί, υποθέτει ότι πίσω από την απαγωγή της μπορεί να κρύβεται ακόμα και ο Υψηλάντης. Ο τελευταίος όμως τη βρίσκει και το ζευγάρι επανενώνεται. Αυτή η επανασύνδεση δεν θα κρατήσει για πολύ, καθώς η χρόνια αρρώστια του Υψηλάντη, ο οποίος έπασχε από βρογχικά προβλήματα, θα τους χωρίσει μια για πάντα.
Με το πρόσχημα της αρρώστιας, ο Κωλέττης θα προσπαθήσει για τελευταία φορά να τους χωρίσει. Θα συνεννοηθεί με τον γιατρό του Υψηλάντη ώστε να πείσει την Μαντώ να τον εγκαταλείψει, καθώς η παρουσία της χειροτερεύει την υγεία του. Η Μαντώ, θεωρώντας πάλι πως αυτή μπορεί να είναι μια κίνηση του Υψηλάντη για να την απομακρύνει από κοντά του, θα φύγει. Ο Υψηλάντης θα την κυνηγήσει μέσα στη βροχή για να τη βρει. Αυτό θα αποβεί μοιραίο για την ζωή του, καθώς θα πεθάνει στα χέρια της αγαπημένης του λίγες μέρες αργότερα. Η ταινία κλείνει με την απάντηση της Μαντώς στην ερώτηση που είχε γίνει στη αρχή της ταινίας «Τι έχω προφέρει εγώ η Μαντώ Μαυρογένους στον Αγώνα; Τίποτα.»
Η ταινία προσπαθεί να αποδώσει τη δραματικότητα της σχέσης της Μαντούς και του Υψηλάντη, κάτι το οποίο αποδεικνύεται και στη πραγματικότητα. Άλλωστε ο έρωτας τους ήταν σαν πόλεμος. Ο Υψηλάντης πέθανε πριν μπορέσουν να παντρευτούν με τη Μαντώ. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια στοιχεία της πραγματικότητας που δεν αποδίδονται πιστά στην ταινία. Για παράδειγμα, ενώ στην ταινία φαινόταν πως η Μαντώ δεν ήθελε να παντρευτούν σύντομα με τον Υψηλάντη καθώς προείχε ο Αγώνας, στην πραγματικότητα ίσχυε ακριβώς το αντίθετο. Η Μαντώ ήταν αυτή η οποία ζήτησε από τον Υψηλάντη να την παντρευτεί και τον ανάγκασε να της δώσει τη γραπτή του υπόσχεση. Μάλιστα, στη Γ΄ Εθνοσυνέλευση στη Τροιζήνα, είχε επισυνάψει στην αναφορά της τη γραπτή αυτή υπόσχεση του Υψηλάντη ζητώντας δικαίωση. Επίσης, μια άλλη διαφορά μεταξύ της ταινίας και της πραγματικότητας ήταν πως, παρά το γεγονός ότι γνώριζε για την επιδείνωση τη υγείας του, δεν τον επισκέφτηκε στο σπίτι του. Ωστόσο, τον νεκρολόγισε δεόντως στη κηδεία του σαν να ήταν η χήρα του.
Η ταινία εξυπηρετώντας δραματουργικές ευκολίες, διηγείται σχηματικά την σχέση αυτών των δυο σπουδαίων ανθρώπων και αγνών πατριωτών. Η Μαντώ Μαυρογένους υπήρξε μια ξεχωριστή προσωπικότητα, μπροστά από την εποχή της και προκλητικά σκανδαλώδης, και, παρόλο που υπάρχουν μόνο γενικές και συχνά αντιφατικές πληροφορίες, ξέρουμε ότι η ζωή της ήταν πολυτάραχη, και αν η επίσημη ιστορία δεν της έδωσε τη θέση που της άξιζε, την τίμησε ο μύθος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ταινία «Μαντώ Μαυρογένους» (1971) Καραγιάννης-Καρατζόπουλος
- Διβάνη, Λ. (2019) Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας. Αθήνα: Εκδ. Πατάκη
