Της Φρύνης Κομινάκη,
Ενώ η επιστροφή στην κανονικότητα, έπειτα από μήνες εγκλεισμού και αναστολής πολλών καθημερινών μας δραστηριοτήτων, είναι γεγονός -τουλάχιστον μέχρι να χτυπήσει το επόμενο κύμα της πανδημίας του COVID-19- οι προειδοποιήσεις του ΟΗΕ για μια νέα πανδημία, πολύ πιο ισχυρή και χωρίς εμβόλιο αυτή τη φορά να τη θεραπεύσει προκαλούν ανησυχία στους επιστήμονες. Τα δυσάρεστα αυτά νέα προήλθαν από την Mami Mizutori, ειδική εκπρόσωπο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για τη μείωση του κινδύνου καταστροφών, σύμφωνα με την οποία η ξηρασία εγκυμονεί να γίνει η «επόμενη πανδημία» που η ανθρωπότητα θα κληθεί να αντιμετωπίσει. Μάλιστα, χαρακτήρισε την ξηρασία ως έναν «ιό που τείνει να διαρκεί πολύ καιρό, έχει ευρεία γεωγραφική έκταση και προκαλεί εκτεταμένη ζημιά».
Φυσικά, ο κίνδυνος η παραπάνω δήλωση να γίνει πραγματικότητα, αν δεν έχει ήδη γίνει για ορισμένες περιοχές του πλανήτη, αυξάνεται ραγδαία με τη συνεχή άνοδο της θερμοκρασίας, καθιστώντας τη λειψυδρία και την ξηρασία τις νέες «μάστιγες» της εποχής, με επιπτώσεις δυσμενέστερες και από αυτές της πανδημίας που βιώνουμε τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Είναι φυσικό πως η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει το ζήτημα, αυξάνοντας τις θερμοκρασίες και διαταράσσοντας το μοτίβο των βροχοπτώσεων, αυξάνοντας τη συχνότητα, τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της ξηρασίας σε πολλές περιοχές παγκοσμίως.
Σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, υπολογίζεται πως το φαινόμενο της ξηρασίας έχει πλήξει περισσότερους από 1.5 εκατ. ανθρώπους, μεταξύ της χρονικής περιόδου 1998-2017, και το οικονομικό κόστος έχει ανέλθει στα $124 δισ. Ωστόσο, οι εκτεταμένες επιπτώσεις της ξηρασίας είναι υποτιμημένες κι, έτσι, το πραγματικό κόστος θεωρείται κατά πολύ υψηλότερο, δεδομένου ότι οι εκτιμήσεις αποφεύγουν να περιλάβουν σημαντικό μέρος των επιπτώσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε την εικόνα της ξηρασίας με περιοχές της Υποσαχάριας Αφρικής, αλλά πλέον οι συνθήκες έχουν αλλάξει και η ξηρασία έχει διαδοθεί και πέρα από εκεί, ενώ παράλληλα εκτιμάται ότι μέχρι το τέλος του αιώνα όλες οι χώρες, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων, θα την βιώσουν με κάποια μορφή, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΗΕ. Φυσικά, σαν φαινόμενο η ξηρασία υπάρχει εδώ και 5.000 χρόνια, ωστόσο, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει αυξήσει κατά πολύ τον αντίκτυπό της, απειλώντας να εκτροχιάσει την πρόοδο σε ό,τι αφορά την άρση της φτώχειας. Συγκεκριμένα, μέσα στα επόμενα 80 χρόνια, περίπου 129 χώρες θα βιώσουν αυξημένη έκθεση στην ξηρασία, δεδομένου ενός σεναρίου υψηλών εκπομπών CO2 στην ατμόσφαιρα και 38 χώρες θα επηρεαστούν από την αλληλεπίδραση της κλιματικής αλλαγής με την πληθυσμιακή αύξηση.
Τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού εκτιμάται ότι θα έρθουν αντιμέτωπα με υδατικές πιέσεις τα επόμενα χρόνια. Η ξηρασία μπορεί να διαταράξει το δημόσιο δίκτυο ύδρευσης, αλλά και την παραγωγή ενέργειας θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, τη βιοποικιλότητα και τα φυσικά οικοσυστήματα. Αναπτύσσοντας ακόμα περισσότερο το συλλογισμό μας, οι επιπτώσεις της ξηρασίας συχνά ενισχύουν τις υπάρχουσες διαρθρωτικές ανισότητες της κοινωνίας, επηρεάζοντας ως επί το πλείστον τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Μπορεί, επίσης, να επηρεάσει εμμέσως χώρες που δεν δοκιμάζονται άμεσα από ξηρασία, μέσω της διατροφικής ανασφάλειας και της αύξησης των τιμών των τροφίμων, με τη ζήτηση να ξεπερνάει την προσφορά, κατά τη διάρκεια ορισμένων περιόδων, επιδεινώνοντας την ανθρώπινη υγεία ή ακόμα και το εργασιακό ή εκπαιδευτικό σύστημα.
Οι πιο συχνές και σοβαρές περιπτώσεις ξηρασίας αναμένεται να καταγραφούν στο μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής, την Κεντρική και Νότια Αμερική, την Κεντρική Ασία, τη Νότια Αυστραλία, τη Νότια Ευρώπη, το Μεξικό και τις ΗΠΑ. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως οι ανεπτυγμένες χώρες «δε μένουν στο απυρόβλητο» των επιπτώσεων της ξηρασίας. Οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και η Νότια Ευρώπη έχουν βιώσει σε κάποιο βαθμό αυτό το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια, με τις οικονομικές απώλειες να ανέρχονται στα $6 δισ. ετησίως στις ΗΠΑ και περίπου 9 δισ. ευρώ στην Ε.Ε.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο ποταμός Δούναβης στην Ευρώπη, ο οποίος έχει χτυπηθεί από επαναλαμβανόμενα κύματα ξηρασίας τα τελευταία χρόνια, επηρεάζοντας, μεταξύ άλλων, τις μεταφορές, τον τουρισμό, τη βιομηχανία και την παραγωγή ενέργειας. Είναι επιτακτική, λοιπόν, η ανάγκη να διαμορφώσουμε μια εκσυγχρονισμένη άποψη για την ξηρασία και να εξετάσουμε την αποτελεσματικότερη διαχείριση του φυσικού μας πλούτου, των ποταμών και των μεγάλων λεκανών απορροής. Η μεταβολή στο μοτίβο των βροχοπτώσεων, ως αποτέλεσμα της κλιματικής κατάρρευσης, αποτελεί βασικό παράγοντα της ξηρασίας, ενώ ακόμα εκτιμάται ότι η αναποτελεσματική χρήση των υδάτινων πόρων και η υποβάθμιση της γης στο πλαίσιο της εντατικής γεωργίας και των ανεπαρκών γεωργικών πρακτικών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Η αποψίλωση των δασών, η υπερβολική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, η υπερβόσκηση και η υπερβολική εκχύλιση νερού για γεωργία εντείνουν ακόμα περισσότερο το πρόβλημα.
Καθώς προχωράμε προς έναν θερμότερο κατά 2˚C πλανήτη, σε σχέση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, απαιτείται επείγουσα δράση για την καλύτερη κατανόηση και αποτελεσματικότερη διαχείριση του κινδύνου ξηρασίας, ώστε να μειωθούν οι καταστροφικές συνέπειες για τις ανθρώπινες ζωές και τα οικοσυστήματα. Η διαχείριση του κινδύνου ξηρασίας, επομένως, απαιτεί ολοκληρωμένη δράση και χάραξη πολιτικών χωρίς αποκλεισμούς, για την αποτροπή του εκτοπισμού και για την προστασία των πληθυσμών που έχουν ήδη εγκαταλείψει τα σπίτια τους ή ακόμη και τη χώρα τους. Οι συνέπειες της ερημοποίησης στην εσωτερική μετανάστευση εντός των ηπείρων δεν έχει ερευνηθεί πλήρως από τον ΟΗΕ, παρόλα αυτά η «κλιματική μετανάστευση» δεν θεωρείται απίθανη ακόμα και στην Ευρώπη.
Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τη μείωση των κινδύνων καταστροφών (UNDRR) δημοσίευσε μια νέα ειδική έκθεση παγκόσμιας αξιολόγησης για τη μείωση των κινδύνων καταστροφής (GAR) για την ξηρασία το 2021, στην οποία επισημαίνονται 5 διορατικά γεγονότα σχετικά με τον κίνδυνο ξηρασίας. Η συγκεκριμένη έκθεση διερευνά τη συστημική φύση της ξηρασίας και τις επιπτώσεις της στην επίτευξη του πλαισίου Sendai για τη μείωση των κινδύνων καταστροφών (Sendai Framework for Disaster Risk Reduction), των στόχων της ατζέντας για τη βιώσιμη ανάπτυξη (SDGs) του 2030 και της υγείας και ευεξίας των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων.
Η ξηρασία, λοιπόν, αποτελεί μια κρυφή παγκόσμια κρίση και ενδέχεται να γίνει η «επόμενη πανδημία», εάν οι χώρες δεν αναλάβουν επείγουσα δράση για τη διαχείριση των υδάτων και της γης και δεν αντιμετωπίσουν τα διαφαινόμενα περιβαλλοντικά και κλιματικά προβλήματα. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να δράσουν για την πρόληψη της ξηρασίας, μειώνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο το κόστος της αντίδρασης μετά από ένα συμβάν ξηρασίας και αποτρέποντας τις βλάβες για τα οικοσυστήματα, τους ανθρώπους και τα οικονομικά συστήματα των κρατών.
Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις πληθυσμιακές ομάδες που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η ειδική έκθεση GAR για την ξηρασία συνιστά τη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου μηχανισμού διακυβέρνησης, με τη συνεργασία των τοπικών φορέων να θεωρείται κρίσιμη, διότι οι γνώσεις των αυτοχθόνων πληθυσμών είναι δυνατόν να αποδειχθούν χρήσιμες σε ό,τι αφορά την ενημέρωση σχετικά με τους αποτελεσματικότερους τρόπους αποθήκευσης του νερού και τους τρόπους πρόβλεψης των επιπτώσεων των περιόδων ξηρασίας. Η έκθεση με τίτλο: «Παγκόσμια Έκθεση Αξιολόγησης για τη Μείωση των Κινδύνων Καταστροφών: Ειδική Έκθεση για την Ξηρασία 2021» (Global Assessment Report on Disaster Risk Reduction: Special Report on Drought 2021) θα τροφοδοτήσει συζητήσεις για το κλίμα στη γνωστή ως COP26 Διάσκεψη των Κρατών, η οποία πρόκειται να πραγματοποιηθεί στη Γλασκόβη τον Νοέμβριο του 2021.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προειδοποίηση ΟΗΕ: Η ξηρασία μπορεί να είναι «η επόμενη πανδημία», LiFO.gr., διαθέσιμο εδώ
- ‘The next pandemic’: drought is a hidden global crisis, UN says, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Five facts on drought risk, from the UNU Lead Author of GAR Special Report on Drought 2021 – Institute for Environment and Human Security, United Nations University, διαθέσιμο εδώ
