Της Γλυκερίας Σταύρου,
Καταπίεση, κακουχία, περιθώριο και εξευτελισμός ήταν οι λέξεις που περιέγραφαν την ζωή των σκλαβωμένων Αφροαμερικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1776 έως το 1865. Οι ημερομηνίες αυτές βέβαια, παραγνωρίζουν την συνεχιζόμενη διάκριση εναντίον τους ακόμα και στον 21ο αιώνα. Η άθλια αντιμετώπισή τους από πλευράς των λευκών συμπολιτών τους έφτασε στο σύγχρονο αποκορύφωμα της με την δολοφονία του George Floyd από τον Derek Chauvin, στις 25 Μαΐου του 2020. Η θύελλα αντιδράσεων ήταν τεράστια, όχι μόνο στην αφροαμερικανική κοινότητα των Η.Π.Α., αλλά και σε όλη την υφήλιο με διαμαρτυρίες σε διάφορες πόλεις του πλανήτη. Το γεγονός αυτό αγγίζει τη 17η Ιουνίου με την διακήρυξη της επονομαζόμενης “Juneteenth” ως ομοσπονδιακής εορτής. Μία τεράστια νίκη της Αφροαμερικανικής κοινότητας. Όμως, σε τι ακριβώς αναφέρεται ο όρος “Juneteenth”; Ποιο είναι το ιστορικό της επετείου;
Αρχικά, ο όρος Juneteenth αναφέρεται στην ημέρα κατά την οποία οι τελευταίοι σκλαβωμένοι Αφροαμερικάνοι -του Texas- απελευθερώθηκαν, την 19η Ιουνίου το 1865. Ο Εμφύλιος πόλεμος είχε λάβει τέλος με τη νίκη των «Ενωτικών» και οι Αφροαμερικανοί σκλάβοι μπορούσαν πλέον να απολαύσουν τη συνταγματική τους ελευθερία. Όλα ξεκίνησαν με την εκλογή του Abraham Lincoln στην εξουσία τον Μάρτιο του 1864. Ο πρώτος Ρεπουμπλικάνος Πρόεδρος των Η.Π.Α. είχε μία σαρωτική νίκη στον «Βορρά» και σύντομα προχώρησε σε ριζικές αλλαγές.
Ο εμφύλιος που θα ξεκινούσε τον Απρίλιο του 1861, πλησίαζε. Το χάσμα των δύο διαφορετικών κοινωνικών συστημάτων καλούσε για αλλαγές. Ο καπιταλιστικός Βορράς ήταν αποφασισμένος για το σχέδιο ένωσης με τον Νότο, κάτι που φάνηκε ότι θα γινόταν μόνο με την καθυπόταξή του. H απόσχιση των νότιων πολιτειών τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους και η δημιουργία των Συνομόσπονδων Πολιτείων της Αμερικής έφερε σε όλους το μήνυμα ότι οι εχθροπραξίες θα ήταν η επόμενη είδηση. Όπως και έγινε.
Η εκλογή Lincoln προκάλεσε αρνητικές εντυπώσεις στον «Νότο», δεν ήταν στα συμφέροντα κανενός η απελευθέρωση των σκλάβων, καθώς οι γαιοκτήμονες των νότιων πολιτειών θα έχαναν τις «μηχανές παραγωγής» τους, έτσι και αυτοί ήθελαν το αντίθετο, την επέκταση της σκλαβιάς στις ελεύθερες πολιτείες του Βορρά. Ο Βορράς δεν υποστήριζε την απελευθέρωση των Αφροαμερικανών από την σκλαβιά λόγω των δημοκρατικών ιδεωδών του περί «ελευθερίας και αυτοδιάθεσης», είχε έντονη αντιπάθεια προς τον «νέγρο». Με άλλα λόγια, η ωμή αλήθεια ήταν πως οι Βόρειοι δεν ήθελαν μεταξύ τους αφροαμερικανούς. Όμως, σε σύγκριση με τον Νότο είχαν κατανοήσει πως η απελευθέρωση τους θα ήταν αναπόφευκτη.
«Σύμπτωμα» του εμφυλίου αποτέλεσε η Διακήρυξη Χειραφέτησης τον Σεπτέμβριο του 1862 και η ακόλουθη υπογραφή της τον Ιανουάριο του 1863. Αυτό φανέρωνε την υπόσχεση της Αμερικανικής Πολιτείας για απελευθέρωση και προστασία των σκλάβων του Νότου. Ωστόσο, η επέμβαση του Ενωτικού στρατού ήταν αυτή που «κατοχύρωσε» την εγκυρότητα της απόφασης. Οι ημερομηνίες απελευθέρωσης διαφέρουν καθώς αντανακλούν την κατοχή των σχετικών πολιτειών από τον στρατό της Ένωσης. Οι αντιδράσεις στην αφροαμερικανική κοινότητα άναψαν το φως της ελπίδας, ωστόσο το ίδιο δεν συνέβη για την αντίπερα όχθη. Οι λευκοί, που είχαν στην ιδιοκτησία τους σκλάβους, είχαν τεράστιες οικονομικές απώλειες ενώ αυτοί που δεν είχαν, δεν μπορούσαν πια να χρησιμοποιήσουν την σκλαβιά ως δικαιολογία για την αποστασιοποίηση τους από τους Μαύρους.
Φτάνοντας στην 19η Ιουνίου, 2,5 χρόνια από την Διακήρυξη του Lincoln έχουμε την τελευταία της ανάγνωση στην πολιτεία του Τέξας από τον στρατηγό Gordon Granger. Σύμφωνα με την διακήρυξη αυτή αυτό αφορούσε την:
«απόλυτη ισότητα των προσωπικών δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας μεταξύ πρώην αφεντών και σκλάβων, και η σχέση που υπάρχει μέχρι σήμερα μεταξύ τους γίνεται αυτή του εργοδότη και του μισθωτή εργαζόμενου.»
Ωστόσο η διακήρυξη συνεχίζει με την εξής αναφορά:
«Συνιστάται στους ελεύθερους να παραμένουν ήσυχα στα σημερινά σπίτια τους και να εργάζονται για μισθούς. Ενημερώνονται ότι δεν θα τους επιτραπεί να συλλέγουν σε στρατιωτικές θέσεις και ότι δεν θα υποστηρίζονται σε κατάσταση ανεργίας ούτε εκεί ούτε αλλού.»
Αυτό φανερώνει τις αδιαμφησβήτητες προθέσεις τους για την επικείμενη απομόνωση της Αφροαμερικανικής ύπαρξης παρά την απελευθέρωσή της από τον ζυγό της δουλείας. Αυτή τη συνέχιση της καταπίεσής τους θα πολεμήσουν τις επόμενες δεκαετίες, όχι λευκοί καπιταλιστές αυτή τη φορά, αλλά Αφροαμερικανοί απόγονοι της εποχής της δουλείας και μετανάστες.
Καταληκτικά, παρελάσεις, αναμνήσεις, κηρύγματα, φαγητό και γιορτές τείνουν να χαρακτηρίζουν τους εορτασμούς της Juneteenth. Κάθε κοινότητα την ερμηνεύει διαφορετικά. Για μερικές αποτελεί ημέρα θύμησης των προγόνων ενώ για άλλες είναι ένα ντροπιαστικό στοιχείο του παρελθόντος που μένει να λησμονηθεί. Σε κάθε περίπτωση η κοινή τομή είναι μία: η πλήρης δικαίωση των Αφροαμερικανών δεν έχει ολοκληρωθεί. Το περιθώριο βελτίωσης της εικόνας τους, αλλά και η κατάρριψη της αδικαιολόγητης βίας εναντίον τους είναι δύο υψίστης σημασίας γεγονότα που μένουν πραγμάτωσης. Το μέλλον και η διάθεση παραχωρήσεων των Αμερικάνων μένουν να κρίνουν την πρόοδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Conflict and Compromise: The Political Economy of Slavery, Emancipation and the American Civil War, Cambridge University Press, Roger L. Ransom, New York, 1989.
- Juneteenth and Emancipation Celebrations, Oxford Research Encyclopedia of American History, διαθέσιμο εδώ
- Juneteenth honors the end of slavery. Here’s how you can join the celebration, Chicago Tribune, διαθέσιμο εδώ
