Της Παναγιώτας Χριστοδουλοπούλου,
Η μεξικάνικη επανάσταση (1910-1920) θεωρείται μία από τις σημαντικότερες επαναστάσεις που έλαβαν χώρα στη Λατινική Αμερική τον 20o αιώνα, καθώς άλλαξε ριζικά την πολιτική, οικονομική και πολιτική ζωή των Μεξικανών και ο αντίκτυπος της γίνεται αισθητός μέχρι και σήμερα.
Για πολλά χρόνια την εξουσία στο Μεξικό μονοπωλούσε ο Porfirio Díaz, ο οποίος, όταν ανέλαβε τα προεδρικά του καθήκοντα, υποσχέθηκε να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής της χώρας. Ωστόσο, όσο περισσότερη ισχύ αποκτούσε, τόσο πιο πολύ απομακρυνόταν από τις αρχικές του υποσχέσεις και επικεντρωνόταν στην απόκτηση περισσότερου χρήματος. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του, όσα άτομα ήταν κοντά του ευνοήθηκαν αρκετά, κυρίως βιομήχανοι και μεγαλογαιοκτήμονες, ενώ ο απλός λαός ζούσε κάτω από συνθήκες απόλυτης φτώχειας και αδικίας. Το 1910, το 85% της μεξικανικής γης ανήκε σε λιγότερο από το 1% του πληθυσμού. Οι αγρότες έμειναν χωρίς γη και χωρίς δουλειά, τη στιγμή που τα μέλη μιας επίλεκτης ολιγαρχικής ομάδας δεν σταματούσαν να πλουτίζουν.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Francisco Madero, Μεξικανός επαναστάτης, πραγματοποιούσε περιοδείες στη χώρα με σκοπό να δημιουργήσει ένα πολιτικό κόμμα που θα αντιτίθετο στον Porfirio Díaz. Πράγματι δημιούργησε το εθνικό κόμμα «Antireeleccionista» (Partido Nacional Antireeleccionista), με το οποίο επιθυμούσε να ανταγωνιστεί το κόμμα του Porfirio Díaz που βρισκόταν στην εξουσία εδώ και πολλά χρόνια χωρίς καμία διακοπή. Λίγο πριν τις εκλογές, κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής ομιλίας, ο Madero δήλωσε ότι ήταν απαραίτητο να σωθεί η δημοκρατία και να συνειδητοποιήσει ο λαός ότι οι πρακτικές της δικτατορίας εμπόδιζαν την ανάπτυξη. Όταν ο Díaz έμαθε τις προθέσεις του, διέταξε να φυλακιστεί με το πρόσχημα της μη υπακοής και της προσβολής των αρχών.
Ο Madero κατάφερε να ξεφύγει από την κρατική φυλακή και δραπέτευσε στις ΗΠΑ. Στις 5 Οκτωβρίου 1910 προκήρυξε το σχέδιο «San Luis» (Plan de San Luis Potosi) από το San Antonio του Τέξας, με το οποίο χαρακτήριζε τις εκλογές ως παράνομες και καλούσε τον λαό σε ένοπλο αγώνα εναντίον της κυβέρνησης, στις 20 Νοεμβρίου του 1910. Η ένοπλη σύρραξη ξεκίνησε στο βόρειο τμήμα της χώρας αλλά γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλα μέρη, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν πολλά κινήματα που εναντιώνονταν στην κυβέρνηση του Díaz. Μεταξύ άλλων ήταν τα κινήματα των Emiliano Zapata στον νότο, του Francisco «Pancho» Villa, του Álvaro Obregón και του Pascual Orozco στον βορρά. Τα κινήματα αυτά κατάφεραν επιτυχώς να ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση. Ο Porfirio Díaz προσπάθησε να ελέγξει την αναταραχή, ωστόσο οι συγκρούσεις δεν σταμάτησαν, γεγονός που τον ώθησε να παραιτηθεί το 1911.
Το 1911 διεξήχθησαν νέες εκλογές, στις οποίες νικητής αναδείχθηκε ο Madero. Παρόλο που η εκλογή του θεωρήθηκε ως η πρώτη δημοκρατική εκλογή των τελευταίων 30 ετών, δεν κατάφερε να ανταπεξέλθει στα αιτήματα του λαού. Έτσι, από την αρχή της διακυβέρνησης του ξέσπασαν διαφωνίες με τους αρχηγούς των άλλων επαναστατικών κινημάτων –κυρίως με τους Emiliano Zapata και Pascual Orozco– οι οποίες προκάλεσαν την εξέγερσή τους εναντίον του. Σύντομα, αυτοί που στην αρχή ήταν σύμμαχοι κατέληξαν να είναι εχθροί που αντιμάχονταν ο ένας τον άλλον.
Στο πλαίσιο της επανάστασης δημιουργήθηκε μία σειρά από σχέδια με σκοπό την αλλαγή των πραγμάτων. Ο Emiliano Zapata ανακήρυξε το σχέδιο «Ayala» (Plan de Ayala), με το οποίο κατηγορούσε τον Madero και τον χαρακτήριζε ως δικτάτορα που δεν τήρησε τα επαναστατικά ιδεώδη, καθώς οι δράσεις του ήταν αντίθετες με τις αξιώσεις του λαού. Επίσης, με το σχέδιο ζητούσε την επιστροφή της γης στους αγρότες και στους εκτοπισμένους Ινδιάνους, απαιτώντας την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και την εθνικοποίηση των ιδιοκτησιών των πολέμιων του παρόντος σχεδίου.
Τον Μάρτιο του 1912 ο Orozco αρνήθηκε να αναγνωρίσει την κυβέρνηση του Madero και κάλεσε τον λαό να του εναντιωθεί μέσω του σχεδίου «Empacadora» (Plan de Empacadora), το οποίο προέβλεπε κυρίως κοινωνικές αλλαγές. Το 1913, ένα νέο κίνημα, υποκινούμενο από τον Felix Díaz (ανιψιό του Porfirio Diaz), τον Bernardo Reyes και τον Victoriano Huerta κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα. Ο στρατιωτικός ξεσηκωμός, γνωστός και ως «Τραγική Δεκάδα» (Decena Trágica, καθώς επρόκειτο για 10 ημέρες συγκρούσεων), οδήγησε στην παραίτηση του Madero στις 19 Φεβρουαρίου και στη δολοφονία του 3 ημέρες αργότερα.
Ο Victoriano Huerta πήρε την εξουσία, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση πολλών εκ των αρχηγών των επαναστατικών ομάδων, όπως του Venustiano Carranza και του Francisco Villa.
Μετά από αυτό το περιστατικό, οι διαφορές μεταξύ των παρατάξεων έγιναν βαθύτερες. Έτσι, ο Carranza βασιζόμενος στο σχέδιο «Guadalupe» (Plan de Guadalupe) συνεκάλεσε όλες τις δυνάμεις προκειμένου να ορίσουν έναν νέο ηγέτη (Convención de Aguascalientes). Ως νέος ηγέτης ορίστηκε ο Eulalio Gutiérrez, ωστόσο οι διαμάχες συνεχίστηκαν καθώς ο Carranza αρνήθηκε να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα. Το 1917 ο Carranza ανήλθε στην εξουσία και οι συνταγματικοί ξεκίνησαν τις διαδικασίες για τη σύνταξη ενός νέου Συντάγματος. Παρόλα αυτά, οι τριβές μεταξύ των ομάδων δεν είχαν σταματήσει γεγονός που οδήγησε στη δολοφονία των αρχηγών τους: του Zapata το 1919, του Carranza το 1920, του Villa το 1923 και του Obregón το 1928.
Το εκκρεμές πλέον έγερνε προς τις δυνάμεις του Carranza, ο οποίος από τον Σεπτέμβρη του 1916 συνεκάλεσε ένα Συντακτικό Συνέδριο, προκειμένου να χαράξει έναν νέο χάρτη δικαιωμάτων. Το νέο Σύνταγμα θεσπίστηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1917 και στηρίχθηκε ως επί το πλείστον στο Σύνταγμα του 1824 και 1857. Το νέο Σύνταγμα, μαζί με το άρθρο 123 στο οποίο ορίζονται οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές προτάσεις, έδωσαν τέλος στη μεξικάνικη επανάσταση. Μεταξύ άλλων καθιερώθηκαν τα εργασιακά δικαιώματα και γενικότερα οι συνθήκες εργασίας. Πιο συγκεκριμένα ορίστηκε ο κατώτατος μισθός, το υποχρεωτικό οχτάωρο ωράριο εργασίας και απαγορεύτηκε στις γυναίκες και στα παιδιά να ασκούν επαγγέλματα που έθεταν σε κίνδυνο την υγεία και τη σωματική τους ακεραιότητα. Καθιερώθηκε μια ημέρα ξεκούρασης για κάθε έξι μέρες εργασίας, οι εργαζόμενοι απέκτησαν κοινωνική ασφάλεια, ενώ και εργοδότες ορίστηκαν υπεύθυνοι για τα ατυχήματα και για τις ασθένειες που ήταν πιθανόν να προκληθούν εν ώρα εργασίας. Παράλληλα, αναγνωρίστηκε το δικαίωμα των εργαζομένων στις απεργίες. Τέλος, διασφαλίστηκαν τα πολιτικά δικαιώματα, η ελευθερία του τύπου και το δικαίωμα στη δωρεάν εκπαίδευση.
Εν τέλει, διαφαίνεται πως η αναταραχή που ξέσπασε μεταξύ του 1910-1917 στο Μεξικό ξεκίνησε αρχικά ως ένας αγώνας ενάντια στην εξουσία του Porfirio Díaz, στη συνέχεια όμως εξελίχθηκε σε έναν εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των επαναστατικών ομάδων που μάχονταν για την εδραίωση των πολιτικών και κοινωνικών τους δικαιωμάτων. Η επανάσταση μπορεί να θεωρηθεί ως η αντίσταση του λαού απέναντι στις κοινωνικές αδικίες και στην άνιση ανάπτυξη. Όλα αυτά έλαβαν τέλος με το Σύνταγμα του 1917, το οποίο ήταν το πρώτο που εγγυόταν τα εργασιακά δικαιώματα και την κοινωνική πρόνοια. Ωστόσο, αυτό δε σήμαινε πως και οι συγκρούσεις έλαβαν τέλος. Ο Carranza θέλησε να παραμείνει στην εξουσία, εξοντώνοντας όλους τους δυνητικούς αντιπάλους του. Όμως το 1920 ανατράπηκε από τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης, με αφορμή την απεργία των σιδηροδρόμων στη Sonora. Εγκαταλελειμμένος από όλους, ο Carranza δολοφονήθηκε στις 21 Μαΐου και ο πρώην συνεργάτης του, Obregon, ανέλαβε την προεδρία το Νοέμβριο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- “Revolución Mexicana: en qué consistió y quiénes fueron los principales líderes”, άρθρο του BBC News Mundo, 18/11/2018. Διαθέσιμο εδώ.
- Pedro Ángeles Becerra, “Revolución Mexicana”, Universidad Autónoma del Estado de Hidalgo, Escuela Preparatoria Número Cuatro. Διαθέσιμο εδώ.
- Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2020, May 13). Mexican Revolution. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο εδώ
