Της Αγγελικής Μοντεσάντου,
«Τον έδεσαν χειροπόδαρα», «τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν/τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν/ απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους/ και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι» γράφει ο Σεφέρης βασιζόμενος σε μια περικοπή του Πλάτωνα, η οποία αναφέρεται στη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και, ιδιαίτερα, του τυράννου Αρδιαίου.
Τόσο το πλατωνικό παράδειγμα όσο και πιο σύγχρονες περιπτώσεις επιβεβαιώνουν ότι η απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης μεταχείρισης κρατουμένων δεν υπήρξε ένα αυτονόητο νομικό κεκτημένο στην ανθρώπινη ιστορία. Ακόμη κι αν σήμερα η απαγόρευση αυτών των πρακτικών είναι απόλυτα καταδικαστέα από τις περισσότερες κυβερνήσεις των χωρών του κόσμου, πολλές φορές αυτή η βασική αρχή υπονομεύεται κάθε μέρα σε κέντρα κράτησης, φυλακές, αστυνομικά τμήματα, ψυχιατρικά ιδρύματα και αλλού.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 1972 η Διεθνής Αμνηστία ξεκίνησε εκστρατεία κατά των βασανιστηρίων με κεντρικό σύνθημα “make torture as unthinkable as slavery”. Και, ήδη, κάθε 26 Ιουνίου γιορτάζεται η διεθνής ημέρα κατά των βασανιστηρίων, καθώς εκείνη την ημέρα το έτος 1987 υπεγράφη η Διεθνής Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων με πρωτοβουλία του ΟΗΕ.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχουν συναφθεί πολυάριθμες συμβάσεις, όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (Ν. 1949/1991). Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας έχει συσταθεί και λειτουργεί η Επιτροπή Πρόληψης Βασανιστηρίων (ΕΠΒ ή CPT, άρθρο 1).
Πρόκειται δηλαδή για ένα εξειδικευμένο ανεξάρτητο όργανο παρακολούθησης του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο αποτελείται από ανεξάρτητους, αμερόληπτους επιστήμονες, όπως δικηγόρους, ιατρούς και ειδικούς σε θέματα φυλακής ή αστυνομίας. Η ΕΠΒ επισκέπτεται τόπους κράτησης στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης για να δει πώς αντιμετωπίζονται τα άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους. Παραδείγματα τόπων κράτησης είναι: αστυνομικά τμήματα, φυλακές, κέντρα κράτησης ανηλίκων, κέντρα κράτησης μετανάστευσης, ψυχιατρικά νοσοκομεία ή οίκοι κοινωνικής μέριμνας. Πραγματοποιεί περίπου 18 επισκέψεις ετησίως και η διάρκεια των επισκέψεων ποικίλλει από μερικές ημέρες έως 2 εβδομάδες, ανάλογα με τον τύπο της επίσκεψης. Οι επισκέψεις μπορεί να αποτελούν μέρος του προγραμματισμένου περιοδικού κύκλου (μία επίσκεψη περίπου κάθε 4 χρόνια σε κάθε χώρα) ή αιφνιδιαστική (ad hoc), εάν η Επιτροπή θεωρεί απαραίτητη την παρακολούθηση μιας ιδιαίτερα σοβαρής κατάστασης.
Οι αντιπροσωπείες της ΕΠΒ έχουν απεριόριστη πρόσβαση σε χώρους κράτησης και μπορούν να μετακινούνται σε τέτοια μέρη χωρίς περιορισμούς.
Παράλληλα, παίρνουν συνέντευξη από άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους ιδιωτικά και επικοινωνούν ελεύθερα με οποιονδήποτε μπορεί να παρέχει πληροφορίες.
Μετά από κάθε επίσκεψη, η ΕΠΒ αποστέλλει στο ενδιαφερόμενο Κράτος λεπτομερή έκθεση, η οποία περιλαμβάνει τα ευρήματα της Επιτροπής και τις συστάσεις (Corpus of standards), τα σχόλια και αιτήματά της για πληροφορίες. Επίσης, ζητεί λεπτομερή απάντηση για τα ζητήματα που εγείρονται στην έκθεσή της. Οι εκθέσεις και οι απαντήσεις σε αυτές συναποτελούν μέρος ενός συνεχή διαλόγου ανάμεσα την Επιτροπή και τα Κράτη.
Ακόμα, η Επιτροπή έχει αναπτύξει μία συλλογή γενικών κριτηρίων σχετικά με την μεταχείριση των ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους προσφέροντας, έτσι, κατευθυντήριες γραμμές στις εθνικές αρχές.
Σύμφωνα, λοιπόν, με την ΕΠΒ τα κριτήρια που συνιστούν απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία είναι:
- Το ακατάλληλο επίπεδο υπηρεσιών υγείας
- Ο υπερπληθυσμός
- Η κράτηση στην απομόνωση, όταν έχει μεγάλη διάρκεια
- Η αδιαφορία για τις προσωπικές ανάγκες υγιεινής των γυναικών κρατουμένων
- Το δέσιμο των εγκύων γυναικών σε κρεβάτια κατά τον τοκετό ή τη γυναικολογική εξέταση
- Η κολπική εξέταση των κρατουμένων κάθε φορά που επιστρέφουν από δίκη και η πρακτική του να δίνονται καθαρκτικά και να τις αφήνουν στην απομόνωση για πέντε ημέρες παρακολουθώντας τη χρήση της τουαλέτας
- Η συνεχής μεταγωγή των κρατουμένων, διότι μπορεί να έχει πολύ βλαβερή επίδραση στη σωματική και ψυχική τους ευεξία και, ταυτόχρονα, θα αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διατήρηση των επαφών με την οικογένειά τους
Κατόπιν της επίσκεψής της στην Ελλάδα τον Απρίλιο 2013, η ΕΠΒ δημοσίευσε έκθεση με ημερομηνία 16 Οκτωβρίου 2014 (CPT/Inf(2014)26), στην οποία ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:
«Κατά τον χρόνο της επίσκεψης του 2013, οι ανδρικές φυλακές Κορυδαλλού φιλοξενούσαν περισσότερους από 2.300 κρατουμένους έναντι μιας επίσημης χωρητικότητας 840. Κατά την διάρκεια της επίσκεψης του 2013, όπως και κατά την διάρκεια προηγουμένων επισκέψεων, η αντιπροσωπεία παρατήρησε ότι κελιά τα οποία είχαν σχεδιαστεί αρχικά για έναν κρατούμενο και είχαν επιφάνεια 9,5 τ.μ. χρησιμοποιούνταν συνήθως για 3 ή και 4 ακόμη κρατούμενους. Η αντιπροσωπεία βρήκε κελιά στα οποία οι κρατούμενοι αναγκάζονταν να κοιμούνται σε στρώματα τοποθετημένα στο δάπεδο στους χώρους των τουαλετών, λόγω της έλλειψης διαθέσιμου χώρου. Αυτά είναι μόνον παραδείγματα μιας γενικά κακής κατάστασης, η οποία εξακολουθεί να υπάρχει σε ολόκληρο το κατάστημα».
Σε νεότερη επίσκεψη της ΕΠΒ στην Ελλάδα τον Μάρτιο 2020, με την προώθηση χιλιάδων μεταναστών κυρίως προς τον Έβρο, η Επιτροπή επισκέφθηκε τον Έβρο, τη Σάμο και την Μαλακάσα.
Η ΕΠΒ «έλαβε, για μία ακόμα φορά, μία σειρά από καταγγελίες από μετανάστες περί χαστουκιών και κλωτσιών και χτυπημάτων με γκλομπ στο σώμα από μέλη της Ελληνικής Αστυνομίας και του Λιμενικού. Σε λίγες περιπτώσεις, αυτές οι καταγγελίες συνοδεύονταν από ιατρικά αποδεικτικά στοιχεία. Επιπροσθέτως, ελήφθησαν πολλαπλές καταγγελίες για υβριστική γλώσσα στο προ-αναχωρησιακό κέντρο στο Φυλάκιο, όπου ορισμένοι αστυνομικοί απευθύνονταν στους μετανάστες μέσα από τα κάγκελα ως “ζώα”».
Τέλος, είναι απογοητευτικό ότι η Ελλάδα συνεχίζει να καταδικάζεται από το ΕΔΔΑ για την απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Όπως συνέβη εν παραδείγματι στην υπόθεση Lautatu και Seed κατά Ελλάδας, όπου το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση των άρθρων 3 και 13 της ΕΣΔΑ λόγω των συνθηκών κράτησης στις φυλακές Μαλανδρίνου και της αποτελεσματικής προσφυγής επ’ αυτού. Το Δικαστήριο επιδίκασε χρηματικά ποσά για ηθική βλάβη και δικαστικά έξοδα. Η Ελλάδα οφείλει να τερματίσει αυτές τις πρακτικές και να συμμορφωθεί με τα ανθρώπινα δικαιώματα ειδικά στην κρίσιμη περίοδο της πανδημίας που διανύουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Η ΕΠΒ (CPT) εν συντομία” διαθέσιμο εδώ
- Η απόφαση ΕΔΔΑ διαθέσιμη στο περιοδικό Ελληνική Δικαιοσύνη, τ. 5 (2020)
