Της Ιωάννας Γιαβρούτα,
Το καθεστώς Ιωαννίδη ήταν εχθρικό προς τον Μακάριο, καθότι ο Αρχιεπίσκοπος προωθούσε την ανεξαρτησία της Κύπρου και όχι την ένωση της με την Ελλάδα. Η απόφαση για την ανατροπή του Μακαρίου έγινε από τον Ιωαννίδη και μια ομάδα σκληροπυρηνικών αξιωματικών. Αναμφίβολα, το πραξικόπημα και η φυγή του Μακαρίου άνοιξαν το δρόμο για την απόβαση των Τούρκων στην Κύπρο. Η Τουρκία επενέβη στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974. Το επιχείρημα της Άγκυρας ήταν ότι ασκεί το δικαίωμά της σύμφωνα με τη Συνθήκη Εγγυήσεων, να προστατεύσει δηλαδή τους Τουρκοκύπριους και να αποτελέσει εγγύηση της ανεξαρτησίας της Κύπρου. Ωστόσο, οι Έλληνες και οι Ελληνοκύπριοι αμφισβητούσαν την πρόθεση της Τουρκίας. Η επιχείρηση με την ονομασία «Αττίλας 1» έμεινε γνωστή στη βορεια Κύπρο ως «Ειρηνευτική Επιχείρηση» του 1974.
Από την ελληνική πλευρά, οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ κινητοποιήθηκαν, χωρίς να έχουν στη διάθεσή τους αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο οπλισμό. Συγχρόνως, στον αγώνα άρχισαν να μετέχουν και απλοί άνδρες Ελληνοκύπριοι, ανοίγοντας πυρ από τα σπίτια κατά των εισβολέων αλεξιπτωτιστών. Η τουρκική εισβολή βρήκε απροετοίμαστη την ελληνική πλευρά.
Η επέμβαση του αμερικανικού παράγοντα υπήρξε καταλυτική στη σύγκρουση Ελλήνων και Τούρκων. Την επομένη, 21 Ιουλίου, οι μάχες στην Κύπρο μαίνονται με σφοδρότητα. Ο Αμερικανός Υφυπουργός Εξωτερικών, Τζόσεφ Σίσκο, προσπάθησε να διαπραγματευτεί με κάποιον υπεύθυνο από την Αθήνα, αλλά μάταια. Ως εκ τούτου, την ευθύνη της διαπραγμάτευσης αναλαμβάνει ο αρχηγός του Ναυτικού, ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, ο οποίος μέσω τηλεφώνου, αποφασίζει, από κοινού με τον Κίσινγκερ, ανακωχή στις 22 Ιουλίου.
Η Σύσκεψη της 23ης Ιουλίου και η πτώση της χούντας
Τα γεγονότα εκείνων των ημερών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πτώση της χούντας. Η δυσαρέσκεια για τους χειρισμούς που είχαν γίνει εκείνη την περίοδο είχε απλωθεί και στα ανώτατα κλιμάκια του Στρατού. Αυτό οδήγησε τους 4 ανώτατους αξιωματικούς, την ηγεσία δηλαδή των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, να συμφωνήσουν στην ανατροπή του υφιστάμενου καθεστώτος, προκειμένου να βρεθεί μία πολιτική λύση στην κρίση. Η καθεστωτική αλλαγή θα συνέβαινε, ωστόσο, μόνο μετά τη λήξη του πολέμου στην Κύπρο. Τελικά, οι ενέργειές τους ματαιώθηκαν, εξαιτίας της απροσδόκητης λύσης που δόθηκε την 23η Ιουλίου.
Οι Έλληνες δικτάτορες δεν ήθελαν να καταστούν τα εξιλαστήρια θύματα μιας επερχόμενης εθνικής καταστροφής, έτσι επέλεξαν να παραδώσουν τα ηνία της εξουσίας στους πολιτικούς. Κάλεσαν σε σύσκεψη τους πολιτικούς και μέσα σε μια ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα αναζήτησαν βιώσιμες λύσεις στα τραγικά αδιέξοδα, στα οποία είχε επέλθει η χώρα. Τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα και οι πολίτες, εμφανώς ανακουφισμένοι, βγήκαν στους δρόμους «να γιορτάσουν» την ελευθερία τους.
Το πρωί της 23ης Ιουλίου, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Γρηγόριος Μπονάνος και οι αρχηγοί του Στρατού, αντιστράτηγος Ανδρέας Γαλατσάνος, του Ναυτικού αντιναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, και της Αεροπορίας αντιπτέραρχος Αλέξανδρος Παπανικολάου, πραγματοποίησαν σύσκεψη με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη και αποφάνθηκαν ότι η διακυβέρνηση της Ελλάδας έπρεπε να δοθεί και πάλι στην πολιτική ηγεσία. Η απόφαση γνωστοποιήθηκε και στον Ιωαννίδη, ο οποίος δεν αντέδρασε. Στη σύσκεψη, την ίδια μέρα το μεσημέρι, κλήθηκαν από τον πρόεδρο της δημοκρατίας σημαντικές προσωπικότητες της προδικτατορικής περιόδου να συμμετάσχουν στην ανάληψη της εξουσίας. Πιο συγκεκριμένα κλήθηκαν οι αρχηγοί των δύο μεγαλύτερων κομμάτων Παναγιώτης Κανελλόπουλος της «ΕΡΕ» και Γεώργιος Μαύρος της «Ενώσεως Κέντρου», καθώς και οι Ευάγγελος Αβέρωφ, Σπύρος Μαρκεζίνης, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, Στέφανος Στεφανόπουλος, Πέτρος Γαρουφαλλιάς και Ξενοφών Ζολώτας (πρώην διοικητής της τραπέζης της Ελλάδος). Στη σύσκεψη αποφασίστηκε η συγκρότησης πολιτικής κυβέρνησης υπό τον Π. Κανελλόπουλο, εν συνεχεία, όμως, και ενώ η Αθήνα φλεγόταν από τις εκδηλώσεις κατά των δικτατόρων, ο Αβέρωφ μεσολάβησε με τηλεφωνική επικοινωνία με τον αυτοεξόριστο στο Παρίσι, Κωνσταντίνο Καραμανλή, οποίος και δέχθηκε να αναλάβει τα ηνία της χώρας.
Όπως φαίνεται από τα παραπάνω γεγονότα, η σύσκεψη της 23ης Ιουλίου αποτελεί ένα σημείο-σταθμό στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Είναι η στιγμή της πτώσης του δικτατορικού καθεστώτος και της επανόδου της Δημοκρατίας. Αξίζει να επισημανθεί η ετοιμότητα του ελληνικού πολιτικού κόσμου. Παρά τον πολυετή «αφοπλισμό» τους, οι πολιτικοί παράγοντες της χώρας δέχτηκαν να αναλάβουν την διακυβέρνηση της χώρας σε μία τόσο κρίσιμη περίοδο. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την εξέλιξη διαδραμάτισε και ο ελληνικός λαός, η πλειοψηφία του οποίου προσέφερε την αμέριστη υποστήριξή του στους πολιτικούς του κράτους. Οι ραγδαίες εξελίξεις στην Αθήνα συμπαρασύρουν και τα ανδρείκελα της χούντας στην Κύπρο. Ο πρόεδρος των πραξικοπηματιών, Νίκος Σαμψών υποχρεούται σε παραίτηση και η εξουσία περνά στα χέρια του Προέδρου της Βουλής, Γλαύκων Κληρίδη υπό τους ήχους των τουρκικών κανονιών. Όλα αυτά διαδραματίζονται στις 23 Ιουλίου 1974.
Την ίδια ώρα που η Αθήνα σειόταν από πανηγυρισμούς για την απελευθέρωση από τους δικτάτορες, ο Καραμανλής έφθασε στην πρωτεύουσα, έτοιμος να πρωταγωνιστήσει στη νέα σελίδα της ιστορίας της χώρας. Οι δυσκολίες όμως δεν είχαν περάσει ακόμη. Ο Σερραίος πολιτικός αναλάμβανε τα καθήκοντά του σε μία από τις δυσκολότερες στιγμές που είχε βιώσει το ελληνικό κράτος. Η ανάγκη εύρεσης άμεσων λύσεων σ’ ένα πολύπλοκο πρόβλημα, το οποίο είχε λάβει διεθνείς διαστάσεις, ήταν επιτακτική και σίγουρα δεν διευκόλυνε το έργο που είχε αναλάβει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Christopher Hitchens (1989), Hostage to History: Cyprus from the Ottomans to Kissinger. Toronto: Collins Publishers
- Jan Asmussen (2008), Cyprus At War: Diplomacy and Conflict during the 1974 Crisis. London/New York: I.B. Tauris
- Σόλων Νεοκ. Γρηγοριάδης (2011), Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974. τόμος 12ος, Αθήνα: Εκδόσεις Χ. Κ. Τεγόπουλος
- Σταύρος Π. Ψυχάρης (2012), Τα παρασκήνια της Αλλαγής. Θεσσαλονίκη: Δημοσιογραφικός Όμιλος Λαμπράκη
