Της Μόνικας Κοράκη,
Ο πολιτισμός συνιστά μια ιδιαίτερα φορτισμένη λέξη, που έχει εγείρει έντονη προβληματική σχετικά με τον προσδιορισμό, την εξέλιξη και τη διαμόρφωσή της. Στη διάρκεια των αιώνων, της είχαν αποδοθεί διάφοροι ορισμοί, προσεγγίσιμοι από διαφορετική οπτική κάθε φορά, που αναλογούσαν στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα κάθε εποχής. Οι πρώτες δειλές προσπάθειες πλαισίωσης και ερμηνείας του πολιτισμού φαίνεται να έχουν λάβει χώρα το 16ο αιώνα. Με βάση τον ιστορικό Febvre, με το ζεύγος των λέξεων “civilité–civilizé”, όρους που έλκουν την καταγωγή τους από τις λατινικές λέξεις “civis” (πολίτης), “civilis” (πολιτικός) (Rundell – Mennell, 1998, σ.5), ορίζονται οι αρετές της διακριτικότητας, της ειλικρίνειας και της ευγένειας. Συνιστούν αυτό που αποκαλείται «άψογη συμπεριφορά» ενός ατόμου και έως τότε αναφερόταν στην ανωτερότητα της αυλικής αριστοκρατίας. Το 18ο αιώνα εντοπίζεται σε χρήση η λέξη civilization-πολιτισμός, που δηλώνει από τη μια έναν κώδικα κόσμιας και ευπρεπούς κοινωνικής συμπεριφοράς και από την άλλη έναν πνευματικά καλλιεργημένο τρόπο ζωής (Rundell & Mennell, 1998, σ. 6). Σήμερα, ο επίσημος ορισμός από την Οικουμενική Διακήρυξη της UNESCO για την πολιτιστική πολυμορφία το 2001 είναι ο εξής: πολιτισμός θεωρείται το σύνολο των διακριτών πνευματικών, υλικών, διανοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών της κοινωνίας ή μιας κοινωνικής ομάδας, το οποίο περιλαμβάνει, τις τέχνες και τα γράμματα, τον τρόπο ζωής, τους τρόπους συμβίωσης, τα συστήματα αξιών, τις παραδόσεις και τις πεποιθήσεις.
Βάσει όσων προαναφέρθηκαν, γίνεται φανερό πως για να έχει δοθεί τόση έμφαση, ενδιαφέρον και έρευνα σε αυτό το ζήτημα σημαίνει πως ο πολιτισμός για τον άνθρωπο συνιστά μια ευρύτερη έννοια, η επίδραση της οποίας αγγίζει ποικίλους τομείς του βίου του. Τι είναι, επομένως, αυτό που τον καθιστά τόσο ιδιαίτερο και μοναδικό; Κατά κοινή ομολογία, ο πολιτισμός συνιστά χαρακτηριστικό μόνο του ανθρώπου και, επομένως, είναι άμεσα συνυφασμένος με την ανθρώπινη ύπαρξη και ιδιότητα. Άλλωστε, και ο «εκπολιτισμός» ως έννοια δηλώνει την μετάβαση του ατόμου από την αγριότητα και τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό. Όπως έχει αναφερθεί και στους φιλόσοφους Πλάτωνα και Τζον Λοκ, αυτό που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα ζώα είναι η νόηση. Έτσι, ο άνθρωπος, εφόσον έχει συνείδηση της δημιουργικότητας και της ελεύθερης βούλησής του, έχει και την ικανότητα να προβληματίζεται, να κρίνει τις καταστάσεις, να επινοεί και να σχεδιάζει του μέλλον του, επιλέγοντας μέσα από αφθονία επιλογών, γεγονός που τον διαφοροποιεί από τα ζώα, τα οποία λειτουργούν ομοιόμορφα στα ίδια ερεθίσματα. Με λίγα λόγια, αυτά είναι τα χαρακτηριστικά που του δίνουν τη δυνατότητα να διαμορφώνει κώδικές επικοινωνίας και ηθικής και να πειθαρχεί, να φτιάχνει πόλεις, να δημιουργεί τέχνη, επιστήμη, φιλοσοφία, τεχνολογία, δηλαδή να παράγει πολιτισμό.
Συχνά, βέβαια, όταν χαρακτηρίζουμε κάποιον ως «πολιτισμένο», αναφερόμαστε στην «παιδεία» και την «καλλιέργεια» από τις οποίες διακατέχεται. Δηλαδή, η πολιτισμένη οντότητα διακατέχεται, συνήθως από αξίες, όπως το ήθος, η ευγένεια, η ενσυναίσθηση, το θάρρος, η ψυχική αντοχή, η ειλικρίνεια και πολλά άλλα ευγενή στοιχεία, όπως έχουν χαρακτηριστεί. Από τη στιγμή, λοιπόν, που ο πολιτισμός συνδέεται άρρηκτα με την ανθρωπότητα, αποτελεί και αληθοφανές καθρέφτισμά της. Επομένως, ο πολιτισμός αποτελεί αν όχι ολόκληρη, τότε τμήμα της ταυτότητάς μας τόσο σε εμάς ως μονάδες και πολιτισμικές οντότητες όσο και στο σύνολό της κάθε κοινωνίας. Ο άνθρωπος, δια μέσου της τέχνης και του πολιτισμού, επιδιώκει και επιτυγχάνει την εξωτερίκευση του εσωτερικού του κόσμου και των πιο ενδόμυχων σκέψεων του. Δια μέσου αυτής της διαδικασίας, το άτομο επιτυγχάνει μια προσωπική και ουσιαστική λύτρωση του ψυχισμού του, αφού πλέον έχει την ευκαιρία να διαμορφώσει σε εικόνα και ύλη, οτιδήποτε δεν μπορεί ή δεν επιθυμεί να βάλει σε λέξεις και, ενδεχομένως, να το επικοινωνήσει στους γύρω του. Φυσικά, η μοναδικότητα, η κομψότητα, η αισθητική, η αμεσότητα και γενικότερα τα μηνύματα που εκπέμπει το κάθε έργο αποτελούν μια ασύλληπτη διαδικασία, άξια θαυμασμού. Κάθε χρώμα, υλικό, σχήμα, υφή κλπ. διαδραματίζουν τον δικό τους ξεχωριστό ρόλο, στην προσπάθειά τους να αντικατοπτρίσουν με ακρίβεια την ψυχοσύνθεση του ατόμου και συγχρόνως τα πιθανά ερεθίσματα της δεδομένης χρονικής στιγμής της δημιουργίας του και κατ’ επέκταση της πραγματικότητας.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ο πολιτισμός βοηθά τους ανθρώπους να κατανοήσουν, να αντιληφθούν και ενδεχομένως να αφομοιώσουν οτιδήποτε είναι διαφορετικό. Πολύ συχνά, ταυτίζουμε χώρες με τους αντίστοιχους πολιτισμούς, όπως για παράδειγμα την Ελλάδα, η οποία ως χώρα είναι ταυτισμένη σε μεγάλο βαθμό με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό της ή αντίστοιχα την Κίνα, της οποίας η ιστορία είναι συνυφασμένη με έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς της υφηλίου. Από πού πηγάζει, λοιπόν, αυτός ο συσχετισμός των πολιτιστικών επιτευγμάτων με τους τόπους δημιουργίας τους; Ο πολιτισμός που άνθισε σε αυτές τις δύο χώρες έχει ως κοινό υπόβαθρο την ανάπτυξη της πνευματικότητας του ατόμου και του διαλογισμού. Με αυτόν τον τρόπο, επιχειρήθηκε να απαντηθούν και να διερευνηθούν τα υπαρξιακά ερωτήματα της ανθρωπότητας, με το άτομο, ως μέρος του συνόλου, να συντελεί στην εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση, διαφαίνεται πως ο άνθρωπος που ζει και λειτουργεί στο πλαίσιο μιας δίκαιης και ευημερούσας κοινωνίας παράγει τέχνη και πολιτισμό, όπως τα αριστουργήματα που φιλοτεχνήθηκαν τον 5ο αιώνα προ Χριστού στην Αθήνα του Περικλή και μέχρι σήμερα αποτελούν σημείο αναφοράς σε όλο τον κόσμο .
Ως εκ τούτου, ο πολιτισμός αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας, της πολιτισμικής κληρονομιάς και του πλούτου της εκάστοτε κοινωνίας και καθίσταται επιτακτική ανάγκη να διαφυλάσσεται και να διαχειρίζεται αναλόγως. Σε κάθε περίπτωση, η άγνοια της ιστορίας και του πολιτισμού, με τις ιδιαιτερότητες, τις συγγένειες, τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις, τις επιταγές και τις απαγορεύσεις σε όλα τα επίπεδα, οδηγεί αδιαμφισβήτητα σε αποτυχίες και απογοητεύσεις. Η συλλογή, η δημιουργία, η καλλιέργεια, η έμπνευση, η έκφραση και η επικοινωνία προσδίδουν έναν σκοπό στην ύπαρξή μας και μας υπενθυμίζουν τη σημασία μας και το πόσα εξαιρετικά και πολύτιμα επιτεύγματα μπορούν να υλοποιηθούν με διάθεση, συνεργασία και πάθος, σε ατομική και συλλογική κλίμακα. Η διαχείριση του παρελθόντος συνιστά διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομιάς, η οποία και αποτελεί διαχείριση της ανθρώπινης ύπαρξης!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η έννοια του πολιτισμού, pinakothiki-korinthos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι ο πολιτισμός; sciencearchives.wordpress.com, Διαθέσιμο εδώ
