Της Μαρίας Κελεπούρη,
Ήταν το έτος 1980, όταν κυκλοφόρησε μια ποιητική συλλογή με τίτλο Παιδική Μούσα (Τραγούδια για την προσχολική και σχολική ηλικία) από ένα όνομα που πρώτη φορά εμφανιζόταν στα ελληνικά γράμματα. Αυτό του Μανούσου Φάσση. Χωρίς περαιτέρω πληροφορίες για το πρόσωπο που βρισκόταν πίσω από τη συγγραφή τους, τα ποιήματα απομακρύνονταν από το διαμορφωμένο ποιητικό τοπίο, προσθέτοντας στον καιρό τους μια σατιρική διάθεση.
Ο Αναγνωστάκης έχοντας ολοκληρώσει το ποιητικό του έργο, το οποίο παρουσιάζεται στη συγκεντρωτική έκδοση Ποιήματα 1941-1971 και μετά από δεκαέξι χρόνια αποχής από τα ποιητικά δρώμενα, σε μια απόπειρα κριτικής παρουσίασης με τίτλο «Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης: Η ζωή και το έργο του», συστήνει αυτό το πρόσωπο στο ευρύ κοινό, ως παιδικό του φίλο που δε ζει πια, γι’ αυτό κι εκείνος αναλαμβάνει το χρέος να δημοσιεύσει τα ποιητικά του έργα, ως φόρος τιμής, αλλά και ως προσπάθεια να μην χαθούν στο ποτάμι της λήθης. Γρήγορα έγινε αντιληπτό πως ο Μανούσος λειτουργούσε ως προσωπείο, που έκρυβε την ταύτιση του ποιητή με αυτή τη νέα πλαστή φιγούρα. Ίσως ο λόγος που οδήγησε τον Αναγνωστάκη στη χρήση της ετεροπροσωπίας να ήταν πως τα ποιήματα, που περιλαμβάνονταν στις δύο συλλογές Παιδική Μούσα (1980) και Κατήφορος (1986), δεν συμβάδιζαν με την εικόνα, που είχε ήδη διαμορφώσει η κριτική για το έργο του ποιητή.
Ποιήματα των νεανικών χρόνων με μια παιγνιώδη δόση ρομαντισμού, που εξέφραζαν μια διάσταση του χαρακτήρα και γιατί όχι της ποιητικής του Αναγνωστάκη. Εξάλλου, σε συνέντευξή του στον Μισέλ Φάις, ο ίδιος υποστήριξε πως τα πολιτικά ποιήματα της μεταπολεμικής περιόδου, που είχαν χαρακτηριστεί και ως στρατευμένη τέχνη, λόγω του ιδεολογικού τους πρόσημου, υστερούσαν στο στοιχείο της σάτιρας. Στα έργα που απέπνεαν το αίσθημα της ήττας, ως συνέπεια της διάψευσης των ελπίδων για το πολιτικό μέλλον μετά τον πόλεμο, η σάτιρα έρχεται για να απομακρύνει το συναισθηματικό βάρος της πολιτικής διαμαρτυρίας, ακόμα και να υπονομεύσει το στοχαστικό ύφος των προηγούμενων συλλογών του ποιητή, αλλά και της σοβαροφάνειας που χαρακτήριζε συζητήσεις περί του υψηλού σκοπού της ποίησης ή του νοήματος της τέχνης. Πλέον, ο Αναγνωστάκης αφήνει ελεύθερη την αυτοσχεδιαστική του ευχέρεια, τηρώντας μόνο τους μετρικούς κανόνες, στους οποίους ως «πολιτικός» ποιητής δεν υποτασσόταν ποτέ.
Είπα και στη ρεσεψιονίστα
πως μ’ έπιασε μεγάλη νύστα.
Θέλω άνεση σουίτας
είμαι ποιητής της ήττας.
Έτσι, ο Μανούσος Φάσσης έγινε το μέσο για την έκθεση ενός διαφορετικού ποιητικού τρόπου, χιουμοριστικού, σύγχρονου, μα σίγουρα ανατρεπτικού, όχι μόνο για τα ποιητικά και κριτικά δεδομένα, αν και δεν κατάφερε να γνωρίσει την τιμή που του άρμοζε, αλλά και για τον ίδιο τον εμπνευστή του. Δύο χαρακτήρες εκ διαμέτρου αντίθετοι επιφανειακά, αλλά στην πραγματικότητα ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Ο ατίθασος Μανούσος με το αθώο χιούμορ και τα παιχνιδιάρικα στιχάκια «κλείνει το μάτι» στον «κοινωνικό-πολιτικό» ποιητή Μανόλη. Ένα σατιρικό alter ego του Αναγνωστάκη, μέσω του οποίου ο ίδιος ανακάλυψε πτυχές του εαυτού του, τις μοιράστηκε, έκανε την αυτοκριτική του, μετά από τα χρόνια της σιωπής και τόλμησε να παρουσιάσει αυτό το ανορθόδοξο για την εποχή εγχείρημα, αφήνοντας αιχμές για τα πεπραγμένα και αποδεικνύοντας πως η σάτιρα έχει λόγο στις εξελίξεις.
Το 1987, αυτό το άλλο πρόσωπο του Αναγνωστάκη ολοκλήρωσε το έργο του, ενώ, σαν σήμερα, στις 23 Ιουνίου του 2005 αποχαιρετήσαμε τον ποιητή και τον «παιδικό του φίλο» Μανούσο Φάσση, που μπορεί εκ πρώτης όψεως τα ποιήματά του να ήταν παιγνιώδη, αλλά απέδειξαν πως το χιούμορ μπορεί να καταπιαστεί με κοινωνικά ζητήματα και σ’ αυτό ακριβώς αποσκοπούσε ο δημιουργός του. Ο Αναγνωστάκης μάς επέτρεψε να γνωρίσουμε και μια διαφορετική πτυχή του, ίσως κρυφή, κι εμείς θα πρέπει να του αναγνωρίσουμε, έστω και μετά θάνατον, το θάρρος να εκτεθεί σε μια εποχή, που η ισορροπία μεταξύ του κοινωνικού γίγνεσθαι και των πολιτικών πράξεων ήταν σαν σκοινί που ταλαντεύεται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο ποιητής Μανούσος Φάσσης: Αναγνωστάκης και ετερωνυμία, selidodeiktes.greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ
- Μανόλης Αναγνωστάκης, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ
