Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Σε αντίθεση με την περίοδο της επανάστασης, που οι εφημερίδες είχαν στόχο να ενημερώσουν και να ξεσηκώσουν τους κάτοικους, στην διάρκεια της περιόδου βασιλείας του Όθωνα οι εφημερίδες προσπάθησαν να κατακρίνουν τις απολυταρχικές πρακτικές του, ενώ ταυτοχρόνως ήταν και οι κύριοι εκφραστές της βασιλικής προπαγάνδας όταν ήταν απαραίτητο. Η ανάγκη να στηρίζουν το βασιλικό καθεστώς άρχισε εξάλλου να είναι σχεδόν υποκριτική με την έκδοση των πρώτων νόμων για τις εφημερίδες.
Από το 1833, οι εφημερίδες της εποχής συχνά θα αφιερώνουν άρθρα για την σημασία που έχει ο Τύπος και την ανάγκη της ελεύθερης έκφρασης, θα ασχοληθούν και θα σχολιάσουν την εκτελεστική εξουσία, κυρίως σχετικά με τις αρμοδιότητες που αυτή διαθέτει, κατακρίνοντας τις υπερβολές της διοίκησης, ενώ θα ασκήσει και μεγάλη κριτική στην απόλυτη μοναρχία, τονίζοντας την ανάγκη ενός Συντάγματος και κάνοντας αναφορά σε συγκεκριμένα γεγονότα της εποχής. Σχετικά με την ανάγκη ελευθεροτυπίας, το 1833 η εφημερίδα «Αθηνά» θα γράψει:
«…Δια να έχει ο λαός µίαν αληθή κοινή γνώµην πρέπει να είναι φωτισµένος, πρέπει αι εφηµερίδες αι οποίαι έχουν µεγάλην επιρροήν εις αυτήν να διευθύνονται από πολυµαθείς άνδρας, φίλους της πατρίδος και της αληθείας, δια ταύτα, κάθε φιλόπατρις χρεωστεί να αναδεχθεί το ιερόν χρέος του να φωτίζει τους συµπολίτας του και να συζητή κατά τας δυνάµεις του τα πολιτικά και νοµοθετικά προβλήµατα (…) και ούτω θέλει ωφελήσει πλειότερον, παρά συνθέτων ή µεταφράζων συγγράµµατα (…) [διότι] εις την πολιτικήν εκπαίδευσιν της νεολαίας συντείνει τα µέγιστα η ελευθεροτυπία… η οποία είναι ο δυνατώτερος προστάτης των δικαιωµάτων του Λαού και του Θρόνου (…). Πάσα Κυβέρνησις διά να µείνει άσειστος πρέπει να συµβουλεύεται την κοινήν γνώµην, η οποία πρέπει να εκφράζηται ελευθέρως καθ’ οποιασδήποτε καταχρήσεως και παρανοµίας».
Μέσω των εφημερίδων αποτυπωνόταν η άποψη της κοινής γνώμης και τα προβλήματα των πολιτών, δεδομένου ότι, εκτός της εφημερίδας, δεν υπήρχε άλλος τρόπος για να φτάσουν τα αιτήματα των πολιτών στον βασιλιά. Μέσω των εφημερίδων ο λαός εξέφραζε την γνώμη του για παραχώρηση Συντάγματος και τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του μονάρχη. Συχνά εκφράζεται η άποψη ότι οι εφημερίδες, μαζί με τα δημοτικά συμβούλια, είναι το νόμιμο μέσο για να ακουστεί η άποψη του απλού λαού. Η άποψη υποστηρίζεται και από την εφημερίδα «Ελπίς», η οποία γράφει : «Ο λαός υψώνει την φωνήν του δια των νοµίµων οργάνων του, τα οποία επί του παρόντος δεν είναι άλλα παρά τα δηµοτικά συµβούλια και αι ανεξάρτητοι Εφηµερίδες».
Εκτός από την παραχώρηση Συντάγματος, άλλα αιτήματα που παρουσιάζονται στις εφημερίδες είναι η προστασία της ορθόδοξης πίστης και η επίλυση κοινωνικών προβλημάτων που είχαν δημιουργηθεί πριν την άφιξη του Όθωνα. Φυσικά υπήρχαν και οι εφημερίδες που ήταν ανοιχτά υπέρ του βασιλικού ζεύγους σε όλα τα χρόνια του Όθωνα, λόγου χάριν ο «Ελληνικός Ταχυδρόμος». Οι εφημερίδες αυτές έκαναν ανοιχτά αναφορά στο πρόσωπο του βασιλιά με τα καλυτέρα λόγια, καλύπτοντας τις περιοδείες του στην Ελλάδα και εκφράζοντας την αγάπη και στήριξη του κόσμου προς το πρόσωπό του. Πάντως οι εφημερίδες υπέρ της απόλυτης μοναρχίας ήταν εμφανώς λιγότερες σε σχέση με αυτές που υποστήριζαν ένα περισσότερο φιλελεύθερο καθεστώς με την παραχώρηση Συντάγματος. Στις εφημερίδες συχνά φιλοξενούνταν σατυρικά σκίτσα καλλιτεχνών τα οποία σχολίαζαν την επικαιρότητα της εποχής. Οι καταστάσεις που αποτυπώνονταν ήταν γεγονότα που αφορούσαν τον μονάρχη και πολιτικά πρόσωπα.
Για να ελέγξει την λειτουργία των εφημερίδων ο Όθωνας προώθησε μια σειρά μέτρων, την πρώτη δηλαδή νομοθεσία σχετική με τον τύπο. Στις 14 Σεπτέμβριου 1835 ανακοινωθήκαν οι 3 πρώτοι νόμοι. Οι νόμοι αυτοί είχαν στόχο τις εφημερίδες που ήταν εναντίον της απόλυτης μοναρχίας, ενώ επίσης καθόριζαν τα προσόντα που θα πρέπει να έχει κάποιος για να τυπώσει μια εφημερίδα, η θεσμοθέτηση καταβολής εγγύησης 5000 δραχμών για κάθε συντάκτη εφημερίδας καθώς και πρόστιμα που επιβάλλονταν σε κάθε περίπτωση. Οι εφημερίδες με επιστημονικό περιεχόμενο όμως δεν έπρεπε να πληρώσουν εγγύηση, χαρακτηριστικό της προσπάθειας να μην ασχολούνται οι εφημερίδες με τις πολίτικες εξελίξεις. Τέλος, εκτός από χρηματικά πρόστιμα, οι νόμοι προέβλεπαν μέχρι και ποινές φυλάκισης. Με βάση τους παραπάνω νόμους συχνά γίνονταν διώξεις σε βάρος εφημερίδων. Για παράδειγμα, η δίκη του Αλέξανδρου Σούτσου για τα σατυρικά του κείμενα.
Όπως είναι φυσικό οι περισσότερες εφημερίδες και ειδικά αυτές των Αθηνών ασχολήθηκαν και με την δημοσίευση του πρώτου Συντάγματος της Ελλάδας, παρουσιάζοντας το σαν μια μεγάλη νίκη των φιλελεύθερων θεσμών και την ελευθεροτυπίας. Εξάλλου η ελευθεροτυπία καθιερώθηκε με το σύνταγμα του 1844. Το επόμενο μεγάλο γεγονός που θα απασχολήσει τις εφημερίδες θα είναι η έξωση του Όθωνα τον Οκτώβριο του 1862.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-
Τόνια Κιουσοπούλου (1986) Η εφημερίδα Εποχή: Nαύπλιο 1834-1835. Περιλήψεις – ευρετήρια, Αθήνα (Παράρτημα του περ. Μνήμων)
-
Διπλωματική Εργασία, Γεώργιος Μελενίκος (2019) Η αποτύπωση της βασιλείας στον Τύπο: Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα (1835-1843)
- Α.Σ. Σκανδάμη (1961), Η τριακονταετία της Βασιλείας Όθωνος (1832-1862): Σελίδες Πολιτικής Ιστορίας και Κριτικής, τομ. Α΄, Αθήνα: χωρίς εκδότη
