Της Μαρίας Περάκη,
Είναι αναμφίβολο ότι τα πολιτικά κόμματα διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ελληνική αλλά και την παγκόσμια πολιτική σκηνή. Αυτό που ίσως, όμως, δεν γνωρίζουμε είναι ότι τα συγκεκριμένα πολιτικά μορφώματα υπόκεινται σε διάφορες κατηγοριοποιήσεις από τη θεωρία και την επιστήμη.
Ο σημαντικότερος διαχωρισμός είναι εκείνος ο οποίος κατατάσσει στη πρώτη κατηγορία τα κόμματα στελεχών. Ο όρος κόμμα στελεχών είχε αρχική σημασία χρωματισμένη με λίγο διαφορετική χροιά. Συγκεκριμένα, σήμαινε κόμμα προεστών, του οποίου την ηγεσία είχε αναλάβει μία άτυπη ομάδα ηγετών. Με άξονα το σήμερα, ο συγκεκριμένος όρος αποδίδει ένα εκπαιδευμένο και κομματικά καταρτισμένο μέλος με αυξημένη ευθύνη και υψηλό επίπεδο ιεραρχίας. Θεμελιώδες χαρακτηριστικό τους είναι η εξάρτησή τους από μία πολιτικά ενεργή ελίτ. Παρόλο που η ένταξη στο κόμμα προσδιορίζεται από αυστηρώς πολιτικά κριτήρια, ο καριερισμός και το «βόλεμα», συχνά, αποτελούν καθοριστικά κίνητρα ένταξης σε τέτοιου είδους σχηματισμούς.
Η διάκριση συνεχίζεται με τα κόμματα των μαζών, τα οποία εστιάζουν στη διευρυμένη εγγραφή μελών και στη διαμόρφωση μίας κατά γενικής ομολογίας ευρύτερης εκλογικής βάσης. Το πιο γνωστό χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου είδους πολιτικού μορφώματος είναι ότι το κέντρο βάρους του προσανατολίζεται, κυρίως, στη στρατολόγηση, την οργάνωση και την πειθαρχία και λιγότερο στις ιδεολογικές και πολιτικές πεποιθήσεις. Τα κόμματα αυτά τυπικά έχουν δημοκρατική οργάνωση, άτυπα, όμως, η συμμετοχή σε αυτά συνίσταται σε μία συλλήβδην υπακοή στις αρχές και στοχοπροσήλωση στους γενικούς κανόνες που επιβάλει η εσωτερική διοίκηση.
Στην επόμενη κατηγορία κατατάσσονται τα κόμματα αντιπροσώπευσης, πρωταρχική λειτουργία των οποίων είναι η εξασφάλιση ψήφων στις εκλογές. Για αυτό και έχουν ως κύριο στόχο να ενσωματώνουν την κοινή γνώμη και όχι τόσο να την διαμορφώνουν. Έτσι, θέτουν τον ρεαλισμό υπεράνω των αρχών ή ακόμη και υπεράνω της λαϊκής κινητοποίησης. Η εμφάνιση αυτών των μορφωμάτων έδωσε ώθηση στην επιχειρηματολογία που στηρίζεται στα μοντέλα ορθολογικής εμφάνισης της πολιτικής συμπεριφοράς, όπως είναι εκείνα που περιέγραψαν ο Joseph Schumpeter και ο Antony Downs. Οι ίδιοι χαρακτήρισαν τους πολιτικούς ως πλάσματα που αναζητούν την εξουσία και που δεν διστάζουν να υιοθετήσουν οποιαδήποτε πολιτική ιδεολογία, η οποία ενδέχεται να τους εξασφαλίσει τη νίκη στις εκλογές.
Ο διαχωρισμός διαμορφώνεται, επίσης, από τα λεγόμενα κόμματα ενσωμάτωσης, τα οποία χαρακτηρίζονται από δραστικές πολιτικές επιλογές. Επιδιώκουν την κινητοποίηση και μόρφωση του λαού και δεν αρκούνται στην απλή ανταπόκριση στις ανησυχίες του. Παρεμφερή δραστηριότητα αποτελεί η πάγια τακτική ορισμένων σοσιαλιστικών κομμάτων, τα οποία, έχοντας ως στόχο την εκλογική νίκη, προωθούσαν τα πλεονεκτήματα της δημοσίας ιδιοκτησίας, της ανακατανομής και της κοινωνικής πρόνοιας εν γένει.
Έναν ακόμη τύπο της παρατιθέμενης ως τώρα κατηγοριοποίησης αποτελούν τα συνταγματικά κόμματα. Δεσμεύονται να σεβαστούν τα δικαιώματα των άλλων κομμάτων μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο νομιμότητας και δεσμεύσεων. Με άλλα λόγια, αντιλαμβάνονται ότι μπορούν να υπερψηφιστούν και να αναλάβουν τα ηνία της πολιτικής δράσης όπως και να καταψηφιστούν, αποχωρώντας έτσι από το πολιτικό παιχνίδι. Είναι κατά κάποιον τρόπο αποδεκτό ότι τα περισσότερα μεγάλα κόμματα στις φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν έναν τέτοιο συνταγματικό χαρακτήρα.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν τα επαναστατικά κόμματα, τα οποία αποσκοπούν στην ανάληψη της εξουσίας και τη θραύση του υφιστάμενου πολιτικού καθεστώτος. Όταν, όμως, αναλάβουν εν τέλει την εξουσία, ασκούν πίεση στα αντίπαλες κομματικές παρατάξεις και προσπαθούν να θεμελιώσουν την πρωτοκαθεδρία τους επί του κρατικού μηχανισμού.
Παράλληλα, καταγράφονται και τα αριστερά κόμματα, τα οποία επιθυμούν τη ριζική αλλαγή του πολιτικού συστήματος μέσω της κοινωνικής μεταρρύθμισης μεν και του οικονομικού μετασχηματισμού δε. Προκειμένου να γίνει και μια σύνδεση με την πολιτική στην Ελλάδα του σήμερα, θα έλεγε κανείς ότι το κόμμα το οποίο φαίνεται να ανταποκρίνεται περισσότερο σε αυτή τη περιγραφή είναι ο ΣΥΡΙΖΑ.
Η τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει τα δεξιά κόμματα, τα οποία διατηρούν το status quo και σε καμία περίπτωση δεν επιδιώκουν ριζικές αλλαγές. Διαμορφώνουν την πολιτική τους με κριτήριο επιχειρηματικά συμφέροντα και αντλούν, κυρίως, υποστηρικτές από τις ικανοποιημένες μεσαίες και ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Υπό την έννοια αυτή, το πλησιέστερο σε αυτή την ιδεολογική κατεύθυνση κόμμα της ελληνικής πολιτικής σκηνής είναι η Νέα Δημοκρατία.
Η παραπάνω κατηγοριοποίηση είναι ενδεικτική για να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς της πολιτικής και τους τρόπους με τους οποίους αποκτά «σάρκα και οστά» η σύγχρονη δημοκρατία, αφού η πολυφωνία η οποία εξασφαλίζεται μέσω των κομμάτων, συμβάλει στην ευρεία εδραίωσή της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Andrew Heywood, 2014, Εισαγωγή στην πολιτική, Θεσσαλονίκη 2014, Εκδόσεις Επίκεντρο
