Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η οργάνωση και μελέτη ενός πολεμικού σχεδίου, όσο άρτια και να είναι, δεν εγγυάται την επιτυχή πορεία των εξελίξεων, καθώς πάντα ελλοχεύουν οι αστάθμητοι παράγοντες που απειλούν την υλοποίησή του. Ένα τέτοιο σχέδιο που ξεκίνησε πριν 80 χρόνια είναι και η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα (Unternehmen Barbarossa), η οποία τελικά είχε τα αντίθετα αποτελέσματα από τον αρχικό της προγραμματισμό. Η επιχείρηση αυτή αποτέλεσε ένα σχέδιο των Γερμανών για την κατάκτηση της αχανούς Σοβιετικής Ένωσης. Με αυτόν τον τρόπο, πέραν της εξάλειψης ενός εχθρού, το Γ΄ Ράιχ θα είχε εξασφαλίσει νέα εδάφη που θα εποικίζονταν και θα είχε πρόσβαση σε ένα σημαντικό απόθεμα πλουτοπαραγωγικών πηγών.
Δυο χρόνια πριν, Γερμανία και Σοβιετική Ένωση είχαν υπογράψει το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο μη επιθέσεως, γνωστό και ως «Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότωφ». Ωστόσο και οι δυο χώρες ήξεραν πως κάποια στιγμή θα βρεθούν αντιμέτωπες. Με τη Γαλλία να έχει πέσει στα χέρια των Ναζιστών και την Αγγλία να έχει εμφανή τα σημάδια της κόπωσης, ο Χίτλερ αποφασίζει να στραφεί κατά της σοβιετικής απειλής. Έτσι, το 1940 ο Αδόλφος Χίτλερ δίνει την εντολή για την εκπόνηση σχεδίων ενάντια στο βόρειο εχθρό. Η πρώτη επιχείρηση έφερε το όνομα «Επιχείρηση Όττο», αλλά δεν έλαβε την τελική έγκριση του Χίτλερ και διατάχθηκε η δημιουργία ενός νέου προγράμματος.
Το δεύτερο σχέδιο έφερε την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα», με το όνομά του να προέρχεται από τον Φρειδερίκο Α’ Μπαρμπαρόσα που συμμετείχε στην Γ΄ Σταυροφορία. Τελικά, θα αποσπάσει την έγκριση του Φύρερ κι έτσι όλα θα είναι έτοιμα για να αρχίσουν.
Οι Γερμανοί στρατιώτες που επιστρατεύτηκαν για την υλοποίηση της μεγαλόπνοης αυτής επιχείρησης υπολογίζονται γύρω στα 3 εκατομμύρια. Ο Χίτλερ είχε ως στόχο να επαναλάβει την τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου ή πολέμου αστραπή (blitzkrieg), που προέβλεπε την αιφνίδια, γρήγορη και ταυτόχρονη επίθεση από ξηράς και αέρος, κάτι που γνώρισε επιτυχία στη Δυτική Ευρώπη. Η έναρξη της επιχείρησης έγινε στις 22 Ιουνίου 1941 με τα στρατεύματα να κινούνται κατά μήκος των Σοβιετικών συνόρων, σε μια γραμμή μήκους 1.800 μιλίων. Για τους σκοπούς των ενεργειών αυτών χρησιμοποιήθηκε, όπως ήταν φυσικό, μια τεράστια δύναμη ανδρών όπως είδαμε.
Ο Στάλιν στην αρχή δε πίστεψε τους συμβούλους του, που τον προειδοποίησαν για τις προθέσεις του Χίτλερ να εκστρατεύσει ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, συνεπώς ο Κόκκινος Στρατός δεν είχε οργανωθεί για μια τέτοια επίθεση. Τα στρατεύματα του Γ΄ Ράιχ κινήθηκαν προς τρείς πλευρές, με την πρώτη να είναι στο βορρά, στην περιοχή του Λένινγκραντ, η δεύτερη στο κέντρο με στόχο τη Μόσχα και η τρίτη στο νότο μέσα από τα εδάφη της σημερινής Ουκρανίας. Πέραν των χερσαίων δυνάμεων, στην επιχείρηση αξιοποιήθηκε και η γερμανική αεροπορία (η επονομαζόμενη Luftwaffe), με τη συνδρομή της να είναι μεγάλη, καθώς τις πρώτες μέρες κατέρριψε περίπου 1.000 σοβιετικά αεροσκάφη, τα οποία όμως δεν είχαν συντηρηθεί καταλλήλως.
Οι χερσαίες δυνάμεις κινήθηκαν αστραπιαία κατά των εδαφών και των αιφνιδιασμένων σοβιετικών μονάδων που μπόρεσαν να συγκροτηθούν, αλλά η ορμή των Γερμανών ήταν τέτοια που δεν κατόρθωσαν να αναχαιτίσουν τον αντίπαλο, με αποτέλεσμα πολλοί Σοβιετικοί στρατιώτες να αιχμαλωτιστούν. Αξίζει ν’ αναφέρουμε πως μετά το πέρασμα των Γερμανών στρατιωτών ακολουθούσε η Einsatzgruppen ή αλλιώς τα Τάγματα Θανάτου, που είχαν ως πρωταρχικό στόχο την εξόντωση των Εβραίων και την καταστολή όποια προσπάθειας αντίστασης από τον πληθυσμό. Επίσης, από τις εκτελέσεις ελάχιστοι αιχμάλωτοι στρατιώτες κατάφεραν να ξεφύγουν.
Η προέλαση των Γερμανών στα σοβιετικά εδάφη στην αρχή δε συνάντησε μεγάλη αντίσταση, ωστόσο από ένα σημείο και μετά οι αμυνόμενοι αναδιοργανώθηκαν, προκαλώντας σημαντικές απώλειες στους εισβολείς. Προς τα τέλη του Αυγούστου του 1941 οι Γερμανοί είχαν καταφέρει να φτάσουν λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα (220 μίλια). Εκείνη τη στιγμή δίνεται η οδηγία να καθυστερήσει η κίνηση έναντι της Μόσχας για να δοθεί βαρύτητα προς το νότιο τμήμα που επιχειρούσε στην Ουκρανία.
Επόμενος στόχος σε αυτό το μέτωπο ήταν το Κίεβο, το οποίο καταλήφθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου, ενώ το Λένινγκραντ στο βορρά είχε περικυκλωθεί από τις δυνάμεις του Άξονα, αλλά τελικά δεν έπεσε. Έτσι οι Γερμανοί, μαζί με τη βοήθεια των Φινλανδών συμμάχων τους, προχώρησαν στην πολιορκία της πόλης, κόβοντας τον ανεφοδιασμό της. Τελικά στις αρχές Οκτωβρίου ο Χίτλερ διατάζει να συνεχίσει την πορεία προς τη Μόσχα, μέσα από την Επιχείρηση Τυφώνας, όμως η καθυστέρηση αυτή έδωσε την ευκαιρία στους Σοβιετικούς να προετοιμαστούν αρτιότερα για την αντιμετώπιση των εισβολέων. Συγκεντρώθηκαν, έτσι, περίπου 1 εκατομμύριο στρατιώτες και 1.000 τανκ τύπου Τ-34. Σύμμαχός τους ήταν και ο καιρός, που λόγω των βροχοπτώσεων είχε μετατρέψει τους χωμάτινους δρόμους σε λάσπη.
Με όλα αυτά έφτασε ο Νοέμβριος, και μαζί με αυτόν και ενισχύσεις για τους Σοβιετικούς από τη Σιβηρία. Τότε τα γερμανικά στρατεύματα βρίσκονταν 12 μίλια έξω από τη πρωτεύουσα και επιχειρούσαν να την καταλάβουν. Ταυτόχρονα όμως ο βαρύς ρωσικός χειμώνας έκανε την εμφάνισή του, επιβαρύνοντας τους Ναζιστές που δεν είχαν τα κατάλληλα εφόδια. Μετά από λίγο, στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Κόκκινος Στρατός αντεπιτέθηκε, τρέποντας τους αντιπάλους σε φυγή.
Με αυτόν τον τρόπο η Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, αν και στην αρχή φαινόταν πως θα είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα, δηλαδή να κάμψει τη σοβιετική απειλή, τελικά απέτυχε στο σκοπό της. Μπορεί ο καιρός να μην ήταν σύμμαχος των Γερμανών, ωστόσο αυτό που κόστισε περισσότερο ήταν η έλλειψη ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου, η αδυναμία δημιουργίας γραμμών ανεφοδιασμού, ενώ σημειώθηκαν και άλλα στρατηγικά λάθη, όπως η καθυστέρηση της επίθεσης στη Μόσχα. Η επιχείρηση έχασε τον προορισμό της, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η αρχή του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Earl F. Ziemke (1959), The German Northern Theater of Operations 1940-1945, Η.Π.Α.: Εκδόσεις Department of the Army Pamphlet
- Martin Gilbert (1989), The Second World War. A Complete History, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Henry Holt and Company
- Από την ιστοσελίδα Britannica, στο «Operation Barbarossa», Διαθέσιμο εδώ
