Της Αγγελικής Μανωλάκη,
Ως πρόσφυγες ορίζουμε άτομα που διαφεύγουν από ένοπλες συρράξεις ή διώξεις. Στα τέλη του 2018, υπήρχαν 25,9 εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως. Πρόκειται για άτομα που λόγω της επικίνδυνης κατάστασης που αντιμετωπίζουν στην χώρα διαμονής τους, αναγκάζονται να διαφύγουν, συχνά με επίφοβα μέσα και να αναζητήσουν προστασία σε γειτονικές χώρες ή και πιο μακριά, ανάλογα πάντα και με την γεωπολιτική κατάσταση που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή. Καθώς η παραμονή τους στην χώρα τους πολλές φορές ισοδυναμεί με θάνατο ή διώξεις, αναγνωρίζονται σε διεθνές επίπεδο ως πρόσφυγες και δικαιούνται την προστασία, αλλά και την παροχή βοήθειας τόσο σε κρατικό επίπεδο όσο και σε διεθνές μέσω της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και άλλους οργανισμούς.
Συνήθεις ψυχικές και ψυχοκοινωνικές αντιδράσεις
Τα άτομα από το καθεστώς του πρόσφυγα συχνά βιώνουν ψυχική δυσφορία ή και σύγχυση, καθώς επικρατεί ο φόβος, η ανασφάλεια, η αγωνία, ενώ δεν είναι σπάνιο φαινόμενο να αντιμετωπίζουν ακόμα και δυσκολίες ύπνου, όπως για παράδειγμα οι εφιάλτες και η αϋπνία.
Κάποιοι από τους πρόσφυγες ίσως αισθανθούν χαρά, όταν φτάσουν στην χώρα που επιθυμούν και νιώθουν ασφαλείς, ενώ άλλοι ίσως ακόμα και τότε νιώθουν έντονη θλίψη κυρίως λόγω της απώλειας που έχουν βιώσει μέχρι να φτάσουν εκεί και τους κινδύνους που αντιμετώπισαν. Αισθήματα άγχους, ψυχικού «μουδιάσματος» και φόβου κυριεύουν την καθημερινότητα τους, με αποτέλεσμα να είναι απομονωμένοι και αποκομμένοι από την νέα κοινωνία τους και να καθυστερούν άμεσα ή έμμεσα τις προσπάθειες για την ενσωμάτωσή τους. Οι άκρως αρνητικές και δυσάρεστες συνέπειες του άγχους που νιώθουν μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω βασικών υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας και μέριμνας για ευάλωτες ομάδες. Σε σύγκριση με τους μετανάστες, οι πρόσφυγες λόγω της φύσης της βίαιης φυγής τους από τον τόπο κατοικίας τους παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά διαταραχής στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία.
Αξίζει να αναφερθεί, βέβαια, πως η μεγαλύτερη αιτία πυροδότησης του στρες δεν είναι οι πρότερες δυσάρεστες εμπειρίες τους, αλλά η τωρινή κατάσταση που καλούνται να αντιμετωπίσουν, καθώς και η αγωνία για το μέλλον και την αποκατάστασή τους. Επομένως, οι πρόσφυγες δεν διαφέρουν στην ψυχοσύνθεση τους από ομάδες μη προσφύγων, αλλά η αιτία της εύθραυστης ψυχικής τους κατάστασης εδράζεται ακριβώς στις δύσκολες ψυχοκοινωνικές καταστάσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν, σε συνδυασμό, φυσικά, και με μια σταδιακά αυξανόμενη ξενοφοβία. Ως ξενοφοβία ορίζουμε τον φόβο ή το μίσος για ξένους/άγνωστους για την κουλτούρα τους και τον πολιτισμό τους. Επομένως, σε μια Ευρώπη που ρέπει σιγά σιγά προς μια πολιτική κλειστών συνόρων και ρατσιστικών στάσεων δεν είναι να απορεί κανείς, που οι πρόσφυγες έρχονται σε επαφή με φαινόμενα διακρίσεων σε επαγγελματικό, κοινωνικό και εκπαιδευτικό επίπεδο με κύριους λόγους το προσφυγικό status, το χρώμα του δέρματος, το επίπεδο γνώσης της γλώσσας της χώρας υποδοχής, το εισόδημα, αλλά και το μορφωτικό επίπεδο.
Κάπως έτσι, σύμφωνα με έρευνες, περίπου ένας στους τρεις αιτούντες άσυλο πρόσφυγες αντιμετωπίζουν υψηλά ποσοστά κατάθλιψης, άγχους και μετατραυματικού στρες (PTSD). Οι πιο πολλοί από αυτούς με την πάροδο του χρόνου παρουσιάζουν καλύτερη ψυχική υγεία, καθώς τα ποσοστά του στρες και της κατάθλιψης μειώνονται, αλλά δεν εκλείπουν και οι περιπτώσεις χρόνιας κατάθλιψης και μετατραυματικού στρες, ακόμα και μετά την εγκατάσταση και προσαρμογή στη νέα χώρα. Η ύπαρξη, λοιπόν, σωστής πρωτοβάθμιας φροντίδας για την ψυχική ισορροπία και ευεξία των προσφύγων κρίνεται αναγκαία ως πρόληψη και όχι θεραπεία, καθώς μπορεί να προλάβει την εμφάνιση βαριάς μορφής ψυχικών διαταραχών που οφείλονται σε αγχωτικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα την παρατεταμένη κράτηση σε κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, μια κατάσταση ανασφάλειας, αβεβαιότητας και περιορισμού στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ‘Πρόσφυγας’ ή ‘μετανάστης’ – Ποιος όρος είναι ο σωστός; UNHCR Greece, διαθέσιμο εδώ
- Psychology of Immigration, American Psychological Association, διαθέσιμο εδώ
