Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Τη Δευτέρα, 14 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ. Με το πέρας της συνεδρίασης, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κυριάκος Μητσοτάκης, και ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdoğan, είχαν προγραμματισμένο τετ-α-τετ, το οποίο διήρκεσε 50 λεπτά. Έπειτα από μία περίοδο «αγρανάπαυσης» συναντήσεων των δύο ηγετών, οι οποίες τελευταία φορά έλαβαν χώρα τον Σεπτέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2019 στη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο, αντίστοιχα, με τη συνοδεία πολυμελών αντιπροσωπειών, και με τη δεύτερη, μάλιστα, να πραγματοποιείται μετά την υπογραφή του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο καταπατούσε τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στη ΝΑ Μεσόγειο, αυτήν τη φορά επιχειρήθηκε να γίνει μια ουσιώδης επαναπροσέγγιση, ώστε να ανοίξει ένας άμεσος δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ τους, χωρίς την παρέμβαση των αρμόδιων γραφειοκρατικών θεσμών.
Ο τουρκικός αναθεωρητισμός και η όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων κορυφώθηκαν το 2020, με την υβριδική απειλή του μεταναστευτικού, που εξαπέλυσε η Τουρκία στον Έβρο τον Μάρτιο του 2020, αλλά και με τις παράνομες NAVTEX του Oruc Reis νοτιοανατολικά της Ρόδου και του Καστελλόριζου, που έθεταν επί τέσσερις μήνες τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις σε συναγερμό και αυξημένη επιχειρησιακή ετοιμότητα, σε συνδυασμό με την επιθετική ρητορεία του Erdoğan να απομακρύνει ολοένα και περισσότερο τις ελπίδες συνεννόησης στο πλαίσιο της νομιμότητας και του διπλωματικού διαλόγου. Παρ’ όλο που η κινητοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης κρίθηκε ισχνή στο επίπεδο των κυρώσεων, η ενδεχόμενη άρση των προνομίων που μέχρι στιγμής έχει κατοχυρώσει η Τουρκία από αυτήν στο πεδίο της οικονομίας και του εμπορίου -κάτι που έχει ανάγκη την τρέχουσα περίοδο με τη διαρκή υποτίμηση της τουρκικής λίρας- την «ανάγκασε» να επαναπροσδιορίσει την προκλητική της στάση και να υποχωρήσει στον ταραχοποιό ρόλο, που είχε υιοθετήσει στο διμερές επίπεδο. Έκτοτε έχει ξεκινήσει μία εντατική διπλωματική προσπάθεια με την επανέναρξη και τη διεξαγωγή δύο διερευνητικών επαφών, Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ), αλλά και εκατέρωθεν επίσημων επισκέψεων των Υπουργών Εξωτερικών, ώστε να αποκατασταθούν κατά το δυνατόν οι διμερείς σχέσεις.
Τα διπλωματικά βήματα της Αθήνας και της Άγκυρας εστίασαν σε σημεία που υπάρχει ταύτιση και μπορεί να ευοδωθεί η συνεργασία ανάμεσα στις δύο χώρες, όπως ο οικονομικός, ο εμπορικός, ο τουριστικός και ο πολιτιστικός τομέας, χωρίς να λησμονούνται οι σοβαρές διαφορές που τις διαχωρίζουν στο πεδίο της οριοθέτησης ΑΟΖ και του Κυπριακού Ζητήματος. Η αδιαλλαξία της Τουρκίας στο δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας και η επιμονή της Ελλάδας για την επίλυση του ζητήματος οριοθέτησης της ΑΟΖ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δημιουργούν αρνητικές προϋποθέσεις για τη συνέχιση του διαλόγου. Ωστόσο, ο Τούρκος Πρόεδρος δεν έχει πλέον την ευχέρεια να καλεί σε προσωπικό επίπεδο τον πρώην Πρόεδρο των Η.Π.Α. -με ευρεία όρια ανεκτικότητας, ιδίως στην καθυστερημένη επιβολή κυρώσεων για την αγορά των ρωσικών πυραυλικών συστημάτων S-400 και στην τουρκική ανάμειξη στη βόρεια Συρία- Donald Trump, αλλά αντιμετωπίζει τον νεοεκλεγέντα Αμερικανό Πρόεδρο, Joe Biden, που έχει δηλώσει αμέσως κι εμμέσως την επιθυμία του για την αποκατάσταση της ηρεμίας, της σταθερότητας και ενός ελαχίστου status quo στην περιοχή, επιδιώκoντας την επανασύσφιξη και την ανανέωση των ευρωατλαντικών σχέσεων, με στόχο την ασφάλεια και πολυμέρεια, με γνώμονα τις αρχές και αξίες που διέπουν το ΝΑΤΟ.
Η αντίθεση Biden με τις πρακτικές Erdoğan διαφαίνονται, άλλωστε, κι από τη συχνή συμμετοχή των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων σε κοινές ασκήσεις και συνεκπαιδεύσεις με τις ελληνικές δυνάμεις, όπως η πτήση των αμερικανικών F-15 στο πλαίσιο διμερούς άσκησης με την Πολεμική Αεροπορία (Π.Α.) πάνω από νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Κως). Όμως, κι από την πλευρά της η Ελλάδα, έχοντας εισέλθει δυναμικά στο παιχνίδι σκληρής ισχύος, με αφορμή την περίοδο κρίσης, που αντιμετώπισε το περασμένο καλοκαίρι, προέβη σε αγορά μίας σύγχρονης μοίρας πολεμικών αεροσκαφών Rafale και βρίσκεται την τρέχουσα περίοδο σε επεξεργασία των προσφορών για αγορά φρεγατών, με περισσότερο πάντα του 2% του Α.Ε.Π. της να αντιστοιχεί σε αμυντικές δαπάνες.
Έχοντας χάσει, λοιπόν, το υποστηρικτικό του έδαφος και διπλωματικό του πλεονέκτημα, ο Τούρκος Πρόεδρος, έπειτα από ένα εξάμηνο φαινομενικής «καλής γειτονίας», αποφασίζει με τη δική του παρουσία να επιβεβαιώσει τις «καλές προθέσεις» του, υπακούοντας στη θετική ατζέντα της Ε.Ε., που είχε θέσει τον Μάρτιο, με την απειλή των κυρώσεων, αλλά και αυτή που έχει συνδιαμορφωθεί και έχει αναληφθεί από τους αρμόδιους Υφυπουργούς Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας με έμφαση στα «25 σημεία» του Υφυπουργού Εξωτερικών, Κ. Φραγκογιάννη. Στο πλαίσιο αυτής της ατζέντας, περιορίστηκε ο διάλογος των δύο ηγετών στην κατ’ ιδίαν συνάντηση με τη συνοδεία, αυτή τη φορά, μίας ολιγομελούς αντιπροσωπείας, με τον Erdoğan να απορρίπτει μέχρι και την παρουσία των διερμηνέων, καλώντας ως διερμηνέα τον προεδρικό του σύμβουλο İbrahim Kalın, με τον Κ. Μητσοτάκη να ανταπαντά σε αυτήν του την ενέργεια καλώντας τη διπλωματική σύμβουλό του και επικεφαλής του διπλωματικού του γραφείου, Ελένη Σουρανή.
Αξίζει να σημειωθεί, πως, στις 24-25 Ιουνίου, θα συνεδριάσει εκ νέου το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου οι ηγέτες της Ε.Ε. θα συνδιαλλαγούν για ζητήματα άμεσα σχετιζόμενα με την Τουρκία. Ο κύριος άξονας θα αφορά την ανανέωση της κοινής δήλωσης του 2016 για το προσφυγικό. Στο ίδιο ζήτημα περιορίστηκε η συζήτηση στην κατ’ ιδίαν συνάντηση, καθώς αποφεύχθηκαν επιμελώς να θιχτούν οι δομικές διαφορές των δύο χωρών που δεν παρουσιάζουν κανέναν κοινό τόπο συνεννόησης και καθίστανται αίτια ευθείας σύγκρουσης.
Επιθυμία της Ελλάδας είναι να χαρακτηριστεί η Τουρκία ασφαλής τρίτη χώρα για αιτούντες άσυλο από Συρία, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπαγκλαντές και Σομαλία, ενώ η Τουρκία εστιάζει περισσότερο στο ζήτημα της τελωνειακής ένωσης, ζητώντας υποστήριξη από κάθε πιθανό σύμμαχο, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, κάτι το οποίο κρίνεται δυσοίωνο προς στιγμήν. Η Αθήνα ζήτησε ως ένδειξη καλής θέλησης από την Τουρκία την αποδοχή της επιστροφής των 1.450 αιτούντων ασύλου, των οποίων η αίτηση έχει τελεσίδικα απορριφθεί. Η αποτίμηση της συνάντησης συνοψίζεται, σύμφωνα με τις κυβερνητικές πηγές, στο ότι «αποτέλεσε ένα βήμα προς ένα πιο ήσυχο καλοκαίρι», και ότι διεξήχθη «σε καλό κλίμα και υπήρξε μία συμφωνία αμοιβαίας κατανόησης ότι η ένταση του 2020 δεν μπορεί να επαναληφθεί, ως εκ τούτου, θα πρέπει να γίνει μία προσπάθεια να αποφευχθούν οι προκλήσεις, που ενδέχεται να οδηγήσουν σε δύσκολα διαχειρίσιμες καταστάσεις». Διευκρινίζοντας ότι οι μεγάλες διαφορές παραμένουν, εμμένουν στο ότι με το να διανοίγονται οι δίαυλοι επικοινωνίας, και ιδίως σε θέματα μεγαλύτερης συνεννόησης, όπως το προσφυγικό, μπορούν να απομακρυνθούν φαινόμενα εκτεταμένης έντασης, αφού «σταθερή θέση μας είναι πως μπορούμε να συνεργαστούμε με την Τουρκία στο συγκεκριμένο θέμα, αρκεί να αποφεύγονται οι προκλήσεις, όπως αυτές, που βιώσαμε τον Μάρτιο του 2020».
Ο Τούρκος Πρόεδρος πρότεινε στον Έλληνα Πρωθυπουργό να διατηρήσουν μεταξύ τους έναν προσωπικό δίαυλο επικοινωνίας, ώστε, κάθε φορά που θα ανακύπτει ένα ζήτημα, να αναλαμβάνουν οι ίδιοι να το επιλύσουν χωρίς την παρέμβαση μεσαζόντων ή τρίτων χωρών φοβούμενος προφανώς πως οι «τρίτοι» δρουν ενάντια στα συμφέροντά του. Δήλωσε, επιπρόσθετα, ότι η επιθετική πολιτική του ανήκει στο παρελθόν και είναι διατεθειμένος να συμβάλει στη διατήρηση ενός κλίματος ηρεμίας και σταθερότητας στην περιοχή, παρότι η τακτική του στο Κυπριακό και η εμπλοκή του στην Παλαιστίνη με την Χαμάς υποδηλώνουν ακριβώς το αντίθετο. Γι’ αυτόν τον λόγο -και δικαίως- οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές αρχές χαιρετίζουν αυτήν του την απόφαση, παραμένοντας, ωστόσο, επιφυλακτικές, διότι, στο παρελθόν, οι πράξεις του ανέτρεψαν πλήρως τα λεγόμενά του, καθιστώντας πλέον σαφές, ότι προτεραιότητα αποτελεί η ασφάλεια και η σταθερότητα στη ΝΑ Μεσόγειο, ακόμη και αν η Τουρκία δεν έχει τον Erdoğan στο προεδρικό της πηδάλιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν: Με δύο διερμηνείς και με μικρό καλάθι…, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, διαθέσιμο εδώ
- Σε θετικό κλίμα η συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν – «Bήμα προς ένα πιο ήσυχο καλοκαίρι», Εuronews, διαθέσιμο εδώ
- Μητσοτάκης – Ερντογάν: «Έσπασε ο πάγος» στις Βρυξέλλες, σε θετικό κλίμα η συνάντηση, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν: “Συμφώνησαν να αφήσουν πίσω την ένταση του 2020 παρά τις σημαντικές διαφορές”, Capital.gr, διαθέσιμο εδώ
