Του Αλεξάνδρου Κίφορ,
Το 2008 υπήρξε μια ιδιαίτερη χρονιά για όλο τον κόσμο, η αρχή του «κακού» όπως θα έλεγε κανείς. Ήδη από το 2007 εμφανίστηκαν τα πρώτα σημάδια πως ο κόσμος οδεύει προς μια μεγάλη οικονομική ύφεση, με τη χαριστική βολή να δίνεται από την κατάρρευση της Lehman Brothers στις 15 Σεπτεμβρίου 2008. Έκτοτε, ο κόσμος ήρθε αντιμέτωπος με μια σοβαρή οικονομική κρίση, μια κρίση η οποία ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και «εξαπλώθηκε» σε παγκόσμιο επίπεδο. Μια κρίση, η οποία επηρέασε και την Ελλάδα σε πολύ μεγάλο βαθμό και τα αποτελέσματα της οποίας βλέπουμε ακόμα και σήμερα. Στη συνέχεια της ανάλυσης, θα δοθεί έμφαση στα αίτια της ελληνικής οικονομικής κρίσης, στα μέτρα τα οποία λήφθηκαν, στα γενικότερα αποτελέσματα της κρίσης αλλά και των μέτρων που εφαρμόστηκαν, αλλά θα γίνει και μια προσπάθεια απάντησης ενός ερωτήματος που απασχολεί και θα συνεχίσει να απασχολεί για πολύ καιρό ακόμα τον κάθε Έλληνα πολίτη. Αυτό το ερώτημα λοιπόν, είναι: Μπορούσε να γίνει πιο σωστή διαχείριση της κατάστασης;
Στην περίπτωση της Ελλάδας, αρκεί μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην οικονομική πορεία της χώρας τα τελευταία χρόνια (1974-2008). Έτσι, θα παρατηρήσει κανείς πως στην Ελλάδα είχε δημιουργηθεί μια «φούσκα» η οποία συνοδευόταν πάντα από τον όρο της ευημερίας και της ανάπτυξης, ενώ στην πραγματικότητα ήταν μια κατάσταση η οποία μπορούσε να επιφέρει θετικά αποτελέσματα μόνο σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Ως αποτέλεσμα εκείνα τα χρόνια χαρακτηρίστηκαν από υψηλά επίπεδα κατανάλωσης και χαμηλά επίπεδα αποταμίευσης και επενδύσεων, γεγονός το οποίο οδήγησε αργότερα στην «Ελληνική» Οικονομική κρίση.
Βέβαια, αξίζει να δούμε αναλυτικά τα αίτια της κρίσης στην Ελλάδα: Πρώτον, οι Ελληνικές κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών εξέθρεψαν ένα σύστημα πελατειακών σχέσεων στη διακυβέρνηση της χώρας, καθιέρωσαν την πρακτική των υψηλών δημοσιονομικών ελλειμμάτων, ενώ ανέχθηκαν την παραβατικότητα και τη σπατάλη του δημοσίου χρήματος και υπέκρυψαν τα πραγματικά στοιχεία, όταν η βλάβη δεν ήταν ακόμη ανήκεστη, χωρίς όμως να λάβουν κάποιο μέτρο για την αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Δεύτερον, Μερικές ιστορικές “ιδιαιτερότητες” του Ελληνικού Κράτους: ανάγκη διατήρησης υψηλών αμυντικών δαπανών, μη εκσυγχρονισμένη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, αυξημένο κόστος δημιουργίας υποδομών για τη χώρα, εκτεταμένα σύνορα με μη κοινοτικές χώρες κατάσταση που οδηγεί σε αυξημένη εισροή προσφύγων.
Κατά τρίτον, η Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία δεν κατάφερε να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο νομισματικό σύστημα, ενώ υπήρξε και μια χαλαρή εφαρμογή των κανόνων της, αλλά και καθυστέρησε σε μεγάλο βαθμό την εφαρμογή λύσεων. Τέλος, η φυσιολογική και ιστορική εξέλιξη της διεθνούς ιστορίας: η απώλεια της ανταγωνιστικότητας των αναπτυγμένων χωρών σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες και η διαρκής αύξηση του ειδικού βάρους των αναπτυσσόμενων χωρών στη διεθνή οικονομία. Τα παραπάνω ήρθε να συμπληρώσει το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008.
Όσα αναφέρθηκαν είχαν σημαντικές επιπτώσεις όχι μόνο για την ελληνική οικονομία, αλλά και για την ελληνική κοινωνία. Σε μόλις λίγους μήνες, πολλοί ήταν αυτοί οι οποίοι έμειναν άνεργοι φτάνοντας τα ποσοστά ανεργίας σε πρωτόγνωρα επίπεδα, ενώ αρκετοί ήταν αυτοί οι οποίοι κατέληξαν να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και η λίστα συνεχίζεται.
Οι προσπάθειες για τη «διάσωση» της ελληνικής οικονομίας ξεκινούν το 2010 με την ανακοίνωση του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης το οποίο είχε σαν στόχο τη μείωση του ελλείμματος εφαρμόζοντας μια σειρά από μέτρα όπως, πάγωμα προσλήψεων, αύξηση ορίων συνταξιοδότησης, αύξηση ΦΠΑ, νέο φορολογικό σύστημα για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Έπειτα από διαπραγματεύσεις, υπογράφεται το Πρώτο Μνημόνιο στις 5/5/2010, το οποίο περιλαμβάνει υποστήριξη 80 δις ευρώ από της ευρωζώνης και 30 δις από το ΔΝΤ. Προϋπόθεση για τη χρηματοδότηση ήταν η δρομολόγηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, αλλά και μέτρων που θα οδηγούσαν στην αύξηση των εσόδων και στη μείωση των δαπανών. Τον Φεβρουάριο του 2012 αποτυπώνονται οι νέες ρυθμίσεις στο «Μνημόνιο Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Πολιτικών» και στο «Μνημόνιο Συνεννόησης στις Συγκεκριμένες Προϋποθέσεις Οικονομικής Πολιτικής». Μια συμφωνία η οποία συνοδεύτηκε από ένα νέο χρηματοδοτικό πακέτο στήριξης ύψους 130 δις ευρώ.
Έπειτα από τα πρώτα δυο «αποτυχημένα» μνημόνια και μετά από πολύωρες συνεδριάσεις το καλοκαίρι του 2015, επιτυγχάνεται νέα συμφωνία η οποία ήταν μια συνέχεια του δεύτερου μνημονίου με κάποιες βελτιώσεις στους όρους. Η Ελλάδα λαμβάνει νέο δάνειο ύψους 86 δις ευρώ από το ESM (European Stability Mechanism), ενώ αναλαμβάνει δεσμεύσεις για μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού και του φορολογικού συστήματος της δημόσιας διοίκησης και εμφανίζεται και το αναβαθμισμένο υπερταμείο αποκρατικοποιήσεων στο οποία συμπεριλήφθηκε όλη η δημόσια περιουσία. Ωστόσο, σοβαρές ήταν οι επιπτώσεις αυτών των μέτρων για την ελληνική κοινωνία. Αρχικά, σημειώθηκε δραματική αύξηση της ανεργίας από 9% το 2009 σε 22% το 2012. Κατά δεύτερον, σημειώθηκε και μείωση των μισθών από 15% έως και 60%, αλλά και μεγάλες περικοπές στις συντάξεις. Επιπλέον, υπήρξε και αύξηση του ποσοστού της φτώχειας και αποδυνάμωση του ασθενικού κοινωνικού κράτους. Τέλος, υψηλά είναι και τα ποσοστά μετανάστευσης, αφού πολλοί ήταν αυτοί οι οποίοι αναζήτησαν καλύτερες ευκαιρίες και υψηλότερα εισοδήματα.
Αναφορικά με το ερώτημα του αν μπορούσε να γίνει πιο σωστή διαχείριση της κατάστασης η απάντηση δεν είναι και τόσο ευχάριστη. Είναι σίγουρο πως παρατηρήθηκε βελτίωση της κατάστασης, αλλά σίγουρα θα μπορούσε να γίνει πιο ορθή διαχείριση της κατάστασης. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση της χώρας μας, υπήρξαν σοβαρές αστοχίες, αλλά και καθυστερήσεις ειδικά στην εφαρμογή των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων, ενώ σημειώθηκαν οπισθοδρομήσεις των προγραμμάτων προσαρμογής, αλλά μεγάλη ήταν και η απώλεια στο ΑΕΠ ( πάνω από 25%) και η αύξηση του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ. Μετά τα δυο πρώτα προγράμματα οικονομικής προσαρμογής, η κορύφωση της κρίσης το 2015 και η υιοθέτηση του τρίτου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής ήταν οι δυο παράγοντες οι οποίοι «ανάγκασαν» την ηγεσία της χώρας να δείξει μεγαλύτερη συνέπεια σε αυτήν τη διαδικασία. Κατά συνέπεια, μπορούμε να καταλάβουμε πως, στην Ελληνική περίπτωση τουλάχιστον, δεν έγινε σωστή διαχείριση από την αρχή της κρίσης μέχρι και το 2015.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δέκα χρόνια μνημόνια: Από την χρεοκοπία του κράτους στην “αναστήλωση” ενός λαού, News247. Διαθέσιμο εδώ.
- Η αρχή της τραγωδίας: Οκτώ χρόνια από την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, In. Διαθέσιμο εδώ.
- Οι ρίζες και τα αίτια της ελληνικής κρίσης χρέους – Τί μπορεί να γίνει σήμερα;, Eurocapital. Διαθέσιμο εδώ.
- «Διδάγματα από την ελληνική οικονομική κρίση, οι προκλήσεις και οι ευκαιρίες για το μέλλον» – Ομιλία του Γιάννη Στουρνάρα, Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, την ημέρα μνήμης του Ιωάννη και της Ανθής Γενναδίου, Τράπεζα της Ελλάδος. Διαθέσιμο εδώ.
