Της Μαρίας Τσέα,
Στις 25 Απριλίου 1832, Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία και Βαυαρία υπογράφουν συνθήκη στο Λονδίνο, με την οποία επικυρώνεται η εκλογή του δευτερότοκου γιου του Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, Όθωνα, ως βασιλέα της Ελλάδας, απόλυτου, αρχικά, και στη συνέχεια συνταγματικού μονάρχη. Γύρω από αυτό το θεσμό αναπτύχθηκαν οξύτατες πολιτικές αντιπαραθέσεις, με άμεση επιρροή στην πορεία της συγκρότησης οργανωμένου ελληνικού στρατού.
Ο νεαρός βασιλιάς, φτάνοντας στην Ελλάδα, έθεσε δύο στόχους: Να οδηγήσει το μικρό νεοσύστατο κράτος σε μια πιο εξελιγμένη μορφή, μέσω της γεωργίας, των συγκοινωνιών, της παιδείας, του εμπορίου και της βιομηχανίας και, ταυτόχρονα, να προετοιμάσει το λαό για την πραγματοποίηση των εθνικών του επιθυμιών. Στη τριακονταετή βασιλεία του, κάθε κίνηση γινόταν προς εξυπηρέτηση των παραπάνω σκοπών. Οι περίοδοι εσωτερικής ηρεμίας, όμως, διαρκούσαν για πολύ λίγο και εμφανίζονταν τόσο αραιά η μία από την άλλη, με αποτέλεσμα να ανακόπτεται κάθε έργο του βασιλιά που αφορούσε το εθνικό συμφέρον.
Φυσικά, ο δεκαεπτάχρονος, τότε, Βαυαρός δεν θα μπορούσε να αναλάβει και να φέρει εις πέρας τα καθήκοντα μιας τόσο σημαντικής θέσης εξουσίας, χωρίς τη βοήθεια μιας Αντιβασιλείας. Το Βαυαρικό Επικουρικό Σώμα, που θα στεκόταν στο πλευρό του νεαρού Όθωνα απαρτιζόταν από τρεις άνδρες που είχαν προηγουμένως διαπρέψει στη βαυαρική διοίκηση. Ο κόμης Joseph von Armansperg, ο καθηγητής Georg Ludwig von Maurer και ο υποστράτηγος Karl Wilhelm von Heideck ανέλαβαν την προεδρία, τα χαρτοφυλάκια της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης και των εκκλησιαστικών, και την ηγεσία του στρατού και του ναυτικού αντίστοιχα.
Γενικότερα, η διακυβέρνηση της Αντιβασιλείας δημιούργησε πολύπλοκες και οδυνηρές καταστάσεις, από τις οποίες είχε απομονωθεί ο νεαρός βασιλιάς, ο οποίος αφιέρωνε το χρόνο του στην εκμάθηση της ελληνικής ή σε περιοδείες στον ελλαδικό χώρο. Η συγκρότηση τακτικού στρατού και η ταυτόχρονη αποστράτευση των ατάκτων αγωνιστών της επανάστασης τέθηκαν ως βασικές προτεραιότητες στο έργου της αντιβασιλείας, και σε αυτόν τον τομέα θα σταθούμε εδώ.
Κάνοντας μια μικρή αναδρομή στο παρελθόν, γίνεται αντιληπτό πως ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε επιδιώξει να διαμορφώσει την κρατική οργάνωση της Ελλάδας με βάσει τις ιδέες του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Η ίδια τάση παρατηρείται και στα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα. Ο τακτικός στρατός ήταν ένας από τους δυτικούς θεσμούς που έπρεπε να αποκτήσει το νέο κράτος και ήταν αρμοδιότητα της αντιβασιλείας να μεριμνήσει για τον σχηματισμό του.
Οι Βαυαροί αποφάσισαν για αρχή τη διάλυση του στρατού της Επανάστασης. Σχεδίαζαν έναν νέο στρατό, ιδανικά χωρίς την χρησιμοποίηση Ελλήνων, καθώς η έλλειψη πειθαρχίας των αγωνιστών της Επανάστασης ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τους αυστηρούς κανόνες που διακατείχαν τα βαυαρικά στρατεύματα, όπως και κάθε άλλο τομέα της ζωής των Βαυαρών. Οι συνέπειες αυτών των αποφάσεων εκδηλώθηκαν πολύ γρήγορα και οφείλονταν κυρίως στο πρόβλημα βιοπορισμού των Ελλήνων αγωνιστών. Οι τελευταίοι ικανοποιούσαν, τον καιρό της Επανάστασης, τις βασικές τους ανάγκες μέσω των πολεμικών συγκρούσεων και των απολαβών τους. Αφού όμως δεν γίνονταν δεκτοί στο νέο στράτευμα και δομές για να εργαστούν σε παραγωγικές διαδικασίες δεν υπήρχαν, κατέφυγαν στα βουνά και επιδόθηκαν στις ληστρικές επιδρομές, ένα πρόβλημα που θα στοίχιζε ακριβά στην Ελλάδα του 19ου αιώνα.
Η αντιβασιλεία προχώρησε στην κίνηση της διάλυσης για τους εξής λόγους: Αρχικά, μόνο με τη σύσταση πειθαρχημένων στρατιωτικών μονάδων, με κοινή εκπαίδευση και ομοιόμορφη ενδυμασία θα ισχυροποιούνταν η άμυνα της χώρας και θα παγιωνόταν η τάξη στο εσωτερικό της. Δευτερευόντως, ο άτακτος στρατός είχε αποκτήσει κακή φήμη εξαιτίας της ανάμειξής του σε διάφορες ταραχές και πολιτικές διαμάχες, ήταν ατίθασος και απείθαρχος.
Την περίοδο της διακυβέρνησης του Καποδίστρια, τον εθνικό στρατό αποτελούσαν σώματα τακτικού στρατού και ελαφρά τάγματα. Τα τελευταία ήταν ουσιαστικά μια μετεξέλιξη των άτακτων σωμάτων της Επανάστασης. Ούτε ένα μήνα δεν βρισκόταν η αντιβασιλεία στην Ελλάδα όταν έσπευσε να διαλύσει τα ελαφρά τάγματα του Καποδίστρια. Αγωνιστές, ο αριθμός των οποίων ανερχόταν σε 5.000 περίπου, από κάθε σημείο της Ελλάδας, που είχαν συμβάλει τα μέγιστα για την απελευθέρωση του τόπου, έμειναν κυριολεκτικά στο δρόμο.
Από το 1832 και μέσα σε τρία χρόνια, ήρθαν στην Ελλάδα 5.340 αξιωματικοί και στρατιώτες από την Βαυαρία, Γερμανία, Ελβετία, Αυστρία, Γαλλία, ακόμα και από την Τουρκία. Αυτοί ήταν οι αντικαταστάτες των Ελλήνων αγωνιστών και για τη διατήρησή τους δαπανήθηκαν 16.000.000 δραχμές, από το δάνειο των 60.000.000 που πήρε ο Όθωνας με την άφιξή του.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι παραγκωνισμένοι Έλληνες αγωνιστές στράφηκαν στην ληστεία ως μόνη τακτική επιβίωσης. Τέτοια φαινόμενα εμφανίστηκαν κυρίως στη Στερεά Ελλάδα, όπου δρούσαν ολιγομελείς ομάδες κλεφτών. Οι πλούσιοι γαιοκτήμονες έδιναν στις ομάδες αυτές μεγάλα χρηματικά ποσά, για να μην παρεμποδίζουν τις εργασίες τους αλλά και για να τους παρέχουν προστασία από ομάδες άλλων κλεφτών. Επιπλέον, δεν ήταν λίγες οι φορές που οι κλέφτες απήγαγαν ένα πρόσωπο για να ζητήσουν έπειτα λύτρα για την απελευθέρωσή του. Η τελευταία τακτική έφερε την Ελλάδα σε θέση κατηγορούμενου από άλλες χώρες τις Ευρώπης, καθώς τα θύματα απαγωγής ήταν ξένοι ευγενείς, πλούσιοι και περιηγητές.
Το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων και ξένων ιστορικών έκριναν πολύ αυστηρά το μέτρο της Αντιβασιλείας για τη διάλυση και ανασυγκρότηση του ελληνικού στρατού, θεωρώντας το ως την πιο λανθασμένη κίνηση από όλες. Δεν έλαβαν υπ’ όψη ίσως την παρατήρηση του Ουίλιαμ Μίλερ, που ανέφερε πως οι άτακτοι ήταν σπουδαίοι και χρήσιμοι αγωνιστές σε περιπτώσεις αγώνα και πολέμου, αλλά δημιουργούσαν ταραχές όταν στην κοινωνία επικρατούσε ηρεμία.
Τελικά, φαίνεται πως η κίνηση της Αντιβασιλείας να αντικαταστήσει τους αγωνιστές της Επανάστασης έφερε πολλά ανεπιθύμητα αποτελέσματα, που δεν ήταν εύκολα προβλέψιμα. Σημειώθηκαν βιαιοπραγίες, λεηλασίες και εγκλήματα από τη μεριά των Ελλήνων που τέθηκαν στο περιθώριο χωρίς μέσα επιβίωσης. Βέβαια, πηγές της εποχής μαρτυρούν πως η αντιβασιλεία πήρε αρκετά μέτρα και έδωσε την ευκαιρία σε όσους απομάκρυνε από τον εθνικό στρατό να απορροφηθούν σε άλλες θέσεις. Οι αγωνιστές, όμως, απεχθάνονταν την ευρωπαϊκή ενδυμασία και δεν είχαν μάθει να υπακούν σε ξένους εντολοδόχους.
Με βαυαρικό στρατό, λοιπόν, ξεκίνησε η Ελλάδα την πορεία της ως κράτος. Επικεφαλής είχε μια Αντιβασιλεία αυταρχική, που κυβερνούσε αδιαφορώντας για τις ιδιαιτερότητες της χώρας, ενώ η πλειοψηφία των αγωνιστών που απελευθέρωσαν τον ελληνικό λαό δεν έλαβε έμπρακτα ούτε ένα «ευχαριστώ».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συλλογικό Έργο (s.d.), Η Ελλάδα την εποχή του Όθωνα, Αθήνα: εκδ. Περισκόπιο
- Α.Σ. Σκανδάμη (1961), Η τριακονταετία της Βασιλείας Όθωνος (1832-1862): Σελίδες Πολιτικής Ιστορίας και Κριτικής, τομ. Α΄, Αθήνα: χωρίς εκδότη
- Ζήση Γ. Αντωνίου (2009), Ο βασιλεύς της Ελλάδας Όθων και η διαχείριση της μνήμης του από την ελληνική ιστοριογραφία, Θεσσαλονίκη: μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία
- Ι. Πετρόπουλος (1997), Πολιτική και συγκρότηση Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο (1833-1843), Αθήνα: ΜΙΕΤ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης)
