Tης Δήμητρας Κούβελα,
Το νησί Hashima βρίσκεται εννέα μίλια μακριά από το Ναγκασάκι, άδειο από κατοίκους, αλλά γεμάτο ιστορική σημασία. Στο παρελθόν, αποτελούσε κέντρο εξόρυξης κάρβουνου (1887-1974) και θεωρείται ιδανικό παράδειγμα απόδειξης της ταχείας εκβιομηχάνισης της Ιαπωνίας. Το νησί ήταν γνωστό και ως Gunkanjima. Με την εκβιομηχάνιση της χώρας, η ευρεία χρήση του κάρβουνου αντικαταστάθηκε από το πετρέλαιο και έτσι οι εγκαταστάσεις εξαγωγής στο νησί έκλεισαν και οι άνθρωποι έφυγαν. Το ενδιαφέρον για το νησί παρέμεινε μηδαμινό για τρεις δεκαετίες, όμως, με το πέρασμα του χρόνου, οι εγκαταστάσεις κατέρρευσαν και η επεκτεινόμενη χλωρίδα πήρε τη θέση τους, προκαλώντας ξανά το ενδιαφέρον για το νησί.
Το ιστορικό αυτού του νησιού είναι πιο περίπλοκο απ’ ότι αρχικά φαίνεται. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η πολιτική της Ιαπωνίας οδήγησε Κορεάτες πολίτες και Κινέζους φυλακισμένους στο νησί για την εκπόνηση καταναγκαστικών έργων. Πάνω από χίλιοι άνθρωποι υπολογίζεται ότι πέθαναν εκεί λόγω άσχημων συνθηκών, υποσιτισμού και εξάντλησης. Σήμερα, έχει ανακηρυχθεί προστατευόμενος ιστορικός τόπος παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από το 2015 και είναι επισκέψιμο από τουρίστες. Η πολιτική αντιμετώπισης του νησιού παραμένει αίνιγμα και το δίλημμα είναι το εξής: πρέπει να θεωρείται σύμβολο της βιομηχανικής επανάστασης της Ιαπωνίας ή τόπος μνήμης των νεκρών εργατών;
Το κάρβουνο ανακαλύφθηκε στο νησί πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1800, σε μία προσπάθεια βιομηχανικής ανάπτυξης του νησιού, στο πλαίσιο του βιομηχανικού ανταγωνισμού της Ιαπωνίας με δυτικές αποικιακές δυνάμεις. Το 1890, ο Mitsubishi Goshi Kaisha (της πασίγνωστης εταιρείας αυτοκινήτων) αγόρασε το νησί και η εταιρεία ανέπτυξε την εξαγωγή κάρβουνου, εκμεταλλευόμενη τα υποθαλάσσια κοιτάσματα άνθρακα της περιοχής. Το 1916, χτίστηκε ένα επταώροφο συγκρότημα πολυκατοικιών για τη στέγαση των ανθρακωρύχων, ένα σχολείο και ένα νοσοκομείο για τη διαμονή της αναπτυσσόμενης κοινότητας, με χρήση ισχυρών σκυροδεμάτων για την προστασία από τους τυφώνες. Η κοινότητα αυτή ανά τα χρόνια αναπτυσσόταν, φτάνοντας στο ζενίθ της το 1959 με πληθυσμό 5.259 κατοίκους. Η δεκαετία του ’60 υπήρξε δεκαετία παρακμής, αφού το πετρέλαιο υπερτερούσε σε παγκόσμια κλίμακα και τελικά οι εγκαταστάσεις έκλεισαν οριστικά το 1974.
Οι εγκαταστάσεις και το νησί παρέμειναν υπό την κτήση της Mitsubishi. Η επιχείρηση εν τέλει μεταφέρθηκε το 2002 στην πόλη Takashima και αφομοιώθηκε από την πόλη Nagasaki το 2005. Οι εγκαταστάσεις του νησιού συντηρήθηκαν και αποκαταστάθηκαν και από το 2009 λειτουργεί ως τουριστικός χώρος. Η αρχιτεκτονική του δομή με τα πυκνά οικοδομήματα που έχουν διαβρωθεί από τη θάλασσα αποτελούν πόλο έλξης επισκεπτών. Το 2011, ο επιστήμονας Takafumi Noguchi και η ομάδα του ερεύνησαν την κατάσταση των κτιρίων, με σκοπό τη διάσωσή τους από τη φθορά. Μετά τη διεξαγωγή ερευνών συνήχθη το συμπέρασμα, ότι τα κτήρια μπορούν να σωθούν με την αποκατάσταση των υλικών τους. Για τη συμπλήρωση υλικών των κατεστραμμένων κτιρίων συνήχθη από τους ειδικούς πως προτιμότερο είναι να χρησιμοποιηθούν υλικά από πηλό, σε σχέση με σύγχρονα μέταλλα. Τα κτήρια που επισκέπτονταν οι τουρίστες, αλλά και αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για τα γυρίσματα ταινιών, όπως του Skyfall (έγινε χρήση του νησιού μόνο για λίγες λήψεις από την εξωτερική μεριά του, αλλά οι σκηνές του, που γυρίστηκαν στην πόλη Macau, αποτέλεσαν απόρροια έμπνευσης από το νησί Hashima), αλλά και της ταινίας Attack on Titan, επρόκειτο για ένα μέρος του κτιριακού συνόλου του νησιού, εφόσον δεν έπρεπε να διακυβευτεί η ακεραιότητα και η ιστορικότητα του νησιού εν συνόλω.
Παρ’ όλο που έγινε αίτηση προσθήκης του νησιού στα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, δεν υπήρχε, αρχικά, αναφορά στους εργάτες-φυλακισμένους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου από την Κίνα και την Κορέα, οι οποίοι ζούσαν σε άσχημο περιβάλλον, γεμάτο υγρασία και με λιγοστό φαγητό, καθώς ήταν αναγκασμένοι να εργάζονται ασταμάτητα και να δέχονται βία, εάν προσπαθούσαν να δραπετεύσουν. Τον Ιούλιο του 2015, εκπρόσωπος της Ιαπωνίας στην UNESCO ανέφερε, ότι είναι γνώστης των καταναγκαστικών έργων, στα οποία υποβλήθηκαν οι φυλακισμένοι εργάτες, και ότι οι αρμόδιοι θα αναλάβουν την κατασκευή ενημερωτικού κέντρου για την ανάδειξη και προβολή αυτής της πτυχής του νησιού και των εγκαταστάσεων. Έτσι, η Νότια Κορέα απέσυρε την αντίρρησή της στην προσθήκη του μνημείου στα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Η ένταση, ωστόσο, ανάμεσα στις δύο χώρες για αυτό το θέμα παρέμεινε, εφόσον η Ιαπωνία δεν χρησιμοποιούσε τον όρο καταναγκαστικά έργα για τις συνθήκες εργασίες των εργατών από την Κορέα στο νησί και τους χαρακτήριζε ως δούλους.
Το νησί κι οι εγκαταστάσεις του περιέχουν πολλούς συμβολισμούς, οι οποίοι αντιπαραβάλλονται. Παρ’ όλα αυτά, το σίγουρο είναι ένα: αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα για το πώς λειτουργεί και αλληλεπιδρά η φύση με κτιριακά συγκροτήματα σε κατάσταση εγκατάλειψης.
ENΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Japan’s abandoned Hashima Island if full of decay and dark secrets, All that’s Interesting, διαθέσιμο εδώ
- How to visit Hashima Island (Gunkanjima or Battleship Island), Japan Cheapo, διαθέσιμο εδώ
- Scientists are trying to save Japan’s abandoned “Battleship” island, National Geographic, διαθέσιμο εδώ
