Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Στα δύο τελευταία μου άρθρα, έκρινα σκόπιμο να αναφερθώ στην περιοδολόγηση με την οποία οι ιστορικοί «τεμαχίζουμε» την ιστορία της Αρχαιότητας σε επιμέρους περιόδους, πράγμα που μας διευκολύνει στην προσεκτικότερη και ενδελεχέστερη μελέτη τους. Πριν όμως αναλύσουμε τις περιόδους της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, ας δούμε μερικά πράγματα για τα όρια των περιόδων αυτών.
Η αλήθεια είναι πως τα ορόσημα μίας ιστορικής περιόδου προκρίνονται αυθαίρετα από τους ιστορικούς. Ως τέτοια, λογίζονται συνήθως γεγονότα όπως μάχες, ο θάνατος ενός μονάρχη, η άλωση μια πόλης, η κατάρρευση μιας αυτοκρατορίας και άλλα πολλά. Λόγω, όμως, του τοπικού και συνήθως πεπερασμένου τους χαρακτήρα, τα γεγονότα αυτά δεν τέμνουν κάθετα την ιστορία σύμπασας της οικουμένης. Μ’ αυτό εννοώ πως κάτι που συνέβη στον χώρο της Μεσογείου (π.χ. οι Καρχηδονιακοί Πόλεμοι) δεν επηρέασε σε τίποτα την ζωή των κατοίκων της Άπω Ανατολής. Η βαρύτητα των σημείων-σταθμών της ιστορίας έγκειται στην αξία που εμείς οι ίδιοι τους δίνουμε, πράγμα που ισχύει και για τα ημερολόγια (π.χ. η γέννηση του Χριστού και η αρχή του δυτικού ημερολογίου). Παράλληλα, πρέπει να αναφερθεί πως στο εσωτερικό κάθε περιόδου επικρατεί συνήθως ένα τριμερές σχήμα με την διάκρισή της σε πρώιμη, μέση και ύστερη ή όψιμη.
Με αυτά υπ’ όψιν ας περάσουμε τώρα στην παρουσίαση των επιμέρους περιόδων της ελληνικής ιστορίας από τις απαρχές της μέχρι και την υποταγή στην Ρώμη.
Μυκηναϊκή περίοδος (1600-1100 π.Χ.)
Πρόκειται για την πρώτη περίοδο της ελληνικής ιστορίας κι αυτό γιατί τότε χρονολογούνται οι πρωιμότερες μαρτυρίες που διαθέτουμε για τους Έλληνες από τις πηγές, ενώ παγιώνεται και η μετέπειτα μυθολογική παράδοση. Στο σημείο αυτό, εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν συμπεριλαμβάνονται οι Κυκλαδική και Μινωική εποχή (3000-1600 π.Χ.). Αυτό οφείλεται, είτε στην έλλειψη γραπτών τεκμηρίων, είτε στην αδυναμία μας να τα ερμηνεύσουμε (Μινωική ιερογλυφική και Γραμμική Α΄). Τελικά, οι Μυκηναίοι κατάφεραν να επιβληθούν επί των Μινωιτών στην Κρήτη και να εξελιχθούν σε μια μεγάλη ναυτική δύναμη μέχρι την εμφάνιση των Λαών της Θάλασσας και την αναστάτωση που αυτοί προκάλεσαν στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Την ίδια περίοδο τοποθετείται και η θρυλούμενη κάθοδος των Δωριέων.
Γεωμετρική περίοδος ή Σκοτεινοί χρόνοι (1100-750 π.Χ.)
Το όνομα «Σκοτεινοί χρόνοι» σχετίζεται με την εγκατάλειψη της Γραμμικής Β΄ και την παντελή απουσία γραπτών πηγών μέχρι την εφεύρεση του ελληνικού αλφαβήτου περίπου τον 8ο αιώνα, ενώ Γεωμετρική αποκαλείται η περίοδος λόγω της τέχνης που αναπτύχθηκε την εποχή εκείνη. Τότε διαμορφώνονται τα ομηρικά έπη, όπως τα ξέρουμε σήμερα, και λαμβάνουν χώρα πληθυσμιακές μετακινήσεις αρχικά προς την Μικρά Ασία (Α΄ Αποικισμός) και αργότερα σε άλλες περιοχές (Β΄ Αποικισμός). Την περίοδο αυτή ξεκινά και η χρήση του σίδηρου.
Αρχαϊκή Εποχή (750-480 π.Χ.)
Κατά την αρχαϊκή περίοδο τίθενται τα θεμέλια του ελληνικού πολιτισμού. Στην θέση των παλαιών φυλετικών κρατών κυριαρχούν οι πόλεις-κράτη, ενώ παρακμάζουν και τα παλαιά μοναρχικά πολιτεύματα προς όφελος των αριστοκρατικών και αργότερα ολιγαρχικών καθεστώτων. Παράλληλα, κάνουν την εμφάνισή τους στις πόλεις και οι πρώτοι Τύραννοι. Προς το τέλος της περιόδου (500-479 π.Χ.) οι Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους Πέρσες που είχαν ήδη επεκταθεί στην Μικρά Ασία και την Θράκη, τους οποίος νίκησαν πρώτα στον Μαραθώνα, το 490 π.Χ., και εν συνεχεία στην Σαλαμίνα και τις Πλαταιές, δέκα χρόνια αργότερα. Την ίδια χρονιά, οι Έλληνες της Δύσης νίκησαν τους Καρχηδονίους στην μάχη της Ιμέρας.
Κλασική περίοδος (480-323 π.Χ.)
Μετά την απόκρουση των Περσών ιδρύεται από τους Αθηναίους η Α΄ Δηλιακή Συμμαχία, εξέλιξη που προκάλεσε ανησυχία στην Σπάρτη. Στην πόλη της Παλλάδος παγιώνεται η δημοκρατία και κυριαρχεί πολιτικά η φυσιογνωμία του Περικλή, ενώ ακμάζουν και οι μεγάλοι «κλασικοί» συγγραφείς, χάρη στους οποίους πήρε το όνομά της η εποχή. Ο ανταγωνισμός μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης, σε συνδυασμό με την ηγεμονική πολιτική και αδιαλλαξία των πρώτων, θα οδηγήσει στον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.Χ.) και την ήττα της Αθήνας. Η «Ηγεμονία» του ελλαδικού χώρου θα περάσει πρώτα στην Σπάρτη και κατόπιν στην Θήβα, με τους Πέρσες να αναμειγνύονται ενεργά στα τεκταινόμενα. Για πολλούς, η μάχη της Χαιρώνειας και η ένωση των Ελλήνων στο συνέδριο της Κορίνθου (338-337 π.Χ.) υπό τον Φίλιππο θα σημάνουν το «θάνατο» της ελεύθερης Ελλάδος, καθώς το κέντρο βάρους μετά και την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας από τον Αλέξανδρο θα μεταφερθεί στην Ανατολή.
Ελληνιστικοί χρόνοι (323-30 π.Χ.)
Ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) και η δολοφονία του υιού του Αλεξάνδρου Δ΄ από τον Κάσσανδρο (309 π.Χ.), θα επιφέρει την διάλυση της τεράστιας αυτοκρατορίας του. Από τους στρατηγούς και «διαδόχους» του (έτσι επικράτησε να αποκαλούνται) προέκυψαν τα βασίλεια των Αντιγωνιδών στην Μακεδονία, της Περγάμου στην βορειοδυτική Μικρά Ασία, των Πτολεμαίων που περιελάβανε πολλές υπερπόντιες κτήσεις εκτός Αιγύπτου και των Σελευκιδών που περιελάβανε το μεγαλύτερο μέρος των περσικών εδαφών. Την ίδια στιγμή, στον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο διαμορφώθηκαν δύο μεγάλα κοινά, η Αιτωλική και Αχαϊκή Συμπολιτεία. Οι μεταξύ των κρατών αντιπαλότητες και η κοντόφθαλμή τους πολιτική είχαν ως αποτέλεσμα την εμπλοκή της Ρώμης στα ελληνικά πράγματα, που οδήγησε αρχικά στην ήττα και κατόπιν στην επαρχιοποίηση της Μακεδονίας (168 και 148 π.Χ. αντίστοιχα). Την ίδια μοίρα ακολούθησαν και τα υπόλοιπα ελληνιστικά κράτη, με τελευταίο εξ αυτών την Αίγυπτο που προσαρτήθηκε στο ρωμαϊκό Imperium από τον νικητή του Μ. Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, Οκταβιανό, ο οποίος μετέπειτα θα ονομαστεί Αύγουστος (27 π.Χ.).
Είδαμε λοιπόν, με σύντομο και περιεκτικό τρόπο, τις περιόδους της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και τα ιστορικά τεκταινόμενα σε κάθε μία εξ αυτών μέχρι την νίκη του Οκταβιανού επί του Αντωνίου και την ανάδειξή του στο αυτοκρατορικό αξίωμα. Για τα όσα προηγήθηκαν στον χώρο της Ιταλίας και τα όσα ακολουθήσουν μέχρι το τέλος της αρχαιότητας μείνετε συντονισμένοι μέχρι το επόμενό μας άρθρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- H. J. Gehrke (2009), Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου, Αθήνα: Εκδόσεις ΜΙΕΤ
- Ch. Mackay (2014), Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδήμας
- Χ. Μπένγκτσον (1991), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα
- Κ. Μπουραζέλης (2015), Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, Αθήνα: Εκδόσεις ΜΙΕΤ
- R.Osborne (2004), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: University Studio Press
- Ι. Τουλουμάκος (2017), Ιστορία των Αρχαίων Ελλήνων, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Κυριακίδη
- F. Walbank (2009), Ο Ελληνιστικός Κόσμος, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας
