Του Μάριου-Πέτρου Δελατόλα,
Σίγουρα κατά την διάρκεια της σχολικής μας εκπαίδευσης ή βλέποντας κάποια θεατρική επιθεώρηση ή ακόμα και στην μετέπειτα μελέτη της ιστορίας, έχουμε διαβάσει ή ακούσει τον όρο «Βασιλιάς και Βασίλισσα εισαγόμενοι από το εξωτερικό». Μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση ήταν εκείνη του πρώτου Βασιλέα της Ελλάδος (ως νεοσύστατο κράτος), Όθωνα καθώς και της γυναίκας του Αμαλίας που πήρε μάλιστα το ψευδώνυμο «Αμαλία της Ελλάδος», ακόμα κι αν καταγόταν από το Όλντενμπουργκ.
Η περίπτωσή της είναι πραγματικά άξια ιστορικής μελέτης διότι δυσφημίστηκε όσο λίγες βασίλισσες, τολμώ να πω πολύ άδικα με βάση τα ιστορικά και όχι συναισθηματικά αντιπολιτευόμενα στοιχεία της εποχής. Ο γάμος της με τον Όθωνα έγινε στις 10 Νοεμβρίου του 1836 και η Αμαλία έγινε η πρώτη Βασίλισσα της Ελλάδος σε ηλικία μόλις 18 ετών(γεννημένη το 1818). Αν ο αναγνώστης του συγκεκριμένου άρθρου περίμενε μια απλή αναφορά στο συγκεκριμένο γεγονός καθώς και καμία ανάμειξη του με την πολιτική και διπλωματία της εποχής θα δυσαρεστηθεί.
Αξίζει να θυμίσουμε πως εκείνη την περίοδο το βασιλικό αξίωμα σήμαινε αυτόματα συμμαχίες καθώς και σφαίρες επιρροής. Για το νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο, που ήταν στόχος επιρροής και των 3 Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία), το ζήτημα της βασιλικής στέψης θα ήταν πεδίο σκληρής και μυστικής διπλωματίας. Οι ρεαλιστές των διεθνών σχέσεων θα ένιωθαν πολύ περήφανοι για την ερμηνεία που έχουν δώσει στις σχέσεις μεταξύ των κρατών αν ήξεραν αυτήν την ιστορία.
Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ο Όθωνας όταν ήρθε στην Ελλάδα ήταν ανήλικος, συνεπώς την διακυβέρνηση της χώρας είχε αναλάβει η Αντιβασιλεία. Με την ενηλικίωση του νεαρού Βασιλιά ο κόσμος αδημονούσε για μια Βασίλισσα που θα ολοκλήρωνε τον θεσμό της βασιλείας και θα εξασφάλιζε τον διάδοχο που θα συνέχιζε τον θεσμό. Η πρώτη υποψήφια ήταν η κόρη του κόμη Άρμανσμπεργκ, Σοφία, προς την οποία ο Όθωνας έτρεφε κάποια συμπάθεια και είχε ήδη αρχίσει να σχολιάζεται αυτό στους κοσμικούς κύκλους των Αθηνών. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν ανεπίτρεπτο για τον πατέρα του Όθωνα, Λουδοβίκο, που ήταν ο Βασιλιάς του Βαυαρικού βασιλείου και ήθελε ο γιος του να νυμφευθεί γυναίκα από πριγκιπικό οίκο, όπως εξάλλου συνηθιζόταν εκείνη την περίοδο. Σε αυτό το σημείο ξεκινάει η σκληρή διπλωματία και η realpolitik.
Η Γαλλία, που ήθελε να ασκήσει σημαντική επιρροή στο ελληνικό βασίλειο, μηχανορραφούσε μέσω του Γάλλου πρεσβευτή στην Αθήνα, Ρουάν, με σκοπό εν τέλει ο Όθωνας να παντρευτεί την Πριγκίπισσα Κλημεντίνη, κόρη του Καρόλου του οίκου των Βουρβόνων, η οποία είχε εξαιρετική φήμη τότε στην Γαλλία και μάθαινε ήδη τα ελληνικά. Η Ρωσία όμως, η οποία εξίσου είχε συμφέροντα στον ελληνικό χώρο, δεν ήταν δυνατόν να μείνει άπραγη στα σχέδια των Γάλλων και γι’ αυτό απέστειλε επιστολή στον πατέρα του Όθωνα με σκοπό να τον επηρεάσει λέγοντάς του πως δεν ήταν δυνατόν να επιτρέψει στον θρόνο της Ελλάδος να ανέβει μια καθολική.
Πράγματι ο Λουδοβίκος επηρεασμένος έστειλε επιστολή τον Όθωνα και με συνοπτικές διαδικασίες το συνοικέσιο μεταξύ αυτού και της Κλημεντίνης ναυάγησε. Η Ρωσία κάνοντας το βήμα παραπάνω έθεσε ως υποψήφια την Μεγάλη Δούκισσα Όλγα, κόρη του Αυτοκράτορα Νικολάου. Φυσικά είχαν με το μέρος τους και την εν Ελλάδι ρωσόφιλη παράταξη που, υπό το πρίσμα της Ορθόδοξης Πριγκίπισσας, ευνοούσε αυτόν τον γάμο. Φυσικά όμως αντίθετες θα στέκονταν, όπως και έγινε σε αυτήν την περίπτωση, η Γαλλία και η Αγγλία. Συνεπώς αποφασίστηκε «σιωπηρά» από τον Λουδοβίκο πως η γυναίκα του Όθωνα θα ήταν Γερμανίδα. Η εκλεκτή θα ήταν η πριγκίπισσα Αμαλία του Όλντενμπουργκ. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως παρόλη την ώθηση έως επιβολή του Λουδοβίκου, ο Όθωνας μόλις μετέβη στο Μόναχο για να την γνωρίσει και να γίνει ο γάμος έμεινε κατενθουσιασμένος με το πνεύμα και την ομορφιά της νεαρής πριγκίπισσας. Ο γάμος έγινε μυστικά ακόμα και από την ελληνική κυβέρνηση, εικάζουμε υπό τον φόβο του βασιλέως ότι πράκτορες των συμμαχικών χωρών θα προσπαθούσαν να ματαιώσουν τον γάμο του.
Εκτός από τις ραδιουργίες τρίτων, που την έφεραν στην εξουσία, οφείλουμε να αναλύσουμε και το έργο της κατά την διάρκεια της Βασιλείας του Όθωνα. Η Αθηναϊκή κοινωνία της εποχής δεν είχε συγκροτηθεί ακόμη, το ίδιο συνέβαινε και με την βασιλική αυλή. Υπήρχαν 3 «ομάδες» ανθρώπων στην τότε Αθηναϊκή κοινωνία: Οι Φαναριώτες, λόγιοι από την Κωνσταντινούπολη, που είχαν μετεγκατασταθεί στην Αθήνα, οι αγωνιστές με τις οικογένειες τους και οι επήλυδες, εύποροι Έλληνες από ελληνικές περιοχές που δεν είχαν απελευθερωθεί. Ήθελε να πετύχει την ένωση και των τριών, πράγμα που εν τέλει δεν κατάφερε, εξαιτίας της απόφασης που πήρε να έχει πιο «κοντά» της τους αγωνιστές και τις οικογένειες τους, γεγονός που έφερε την αντίδραση των άλλων δύο. Πρέπει να αναφέρουμε πως εξαιτίας της αυστηρής παιδείας που είχε λάβει ήταν πλήρως ανελαστική στα ζητήματα της ηθικής.
Έδινε τεράστια σημασία στην πράσινη ανάπτυξη των Αθηνών και με πρωτοβουλία της φτιάχτηκαν πολλοί κήποι και αναδασώθηκαν πολλές περιοχές που είχαν αποψιλωθεί κατά την Επανάσταση. Ο βασιλικός κήπος, ο κήπος του Κλαυθμώνος, ο κήπος του Λαού στον Κεραμεικό είναι κάποια από τα παραδείγματα που μπορούμε να φέρουμε. Έχτισε την εξοχική κατοικία της στην περιοχή των Λιοσίων, στο σημερινό Ίλιον, τον «Πύργο της Βασιλίσσης», με σκοπό να βοηθήσει στην αγροτική και κτηνοτροφική ανάπτυξη της Αττικής. Η κατοικία της διατηρείται μέχρι και σήμερα επιτυχώς ως μουσείο. Δεν γίνεται να παραλείψουμε την πρωτοποριακή, ακόμα και για τα δεδομένα της Ευρώπης, ίδρυση του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, που ήταν ένας ασφαλιστικός φορέας.
Ήταν πρωτοστάτης στο φιλανθρωπικό κίνημα της εποχής και έχτισε το πρώτο Αθηναϊκό νοσοκομείο, με το όνομα «Ελπίς». Το λαμπρότερό της επίτευγμα θεωρείται η δημιουργία του Αμαλιείου Ορφανοτροφείου το 1855 που βοήθησε νεαρές ορφανές κοπέλες και ιδιαίτερα την περίοδο της χολέρας, που ξεκίνησε το 1854, στην οποία η Αμαλία και ο Όθωνας έδειξαν πρωτοφανή ζήλο με σκοπό να βοηθήσουν τον κόσμο την ώρα που ακόμα και μέλη της κυβέρνησης εγκατέλειπαν την Αθήνα.
Στα εθνικά ζητήματα, ειδικά και την περίοδο που ήταν στο αξίωμα της Αντιβασιλείας, τα πατριωτικά της αισθήματα ήταν φλογερά. Είχε πλήρως ενστερνιστεί την Μεγάλη Ιδέα και είχε δηλώσει πως εάν έκανε γιο θα τον ονόμαζε Κωνσταντίνο, με σαφή υπαινιγμό να στεφθεί στην Κωνσταντινούπολη. Δεν μπορούσε να κρύψει τι αισθανόταν γύρω από διπλωματικές σοφιστείες και δεν δίσταζε να αντιπαρατεθεί με ξένους διπλωμάτες και αξιωματούχους, όταν εκείνοι έκαναν επεμβάσεις στο εσωτερικό της Ελλάδος. Ειδικά την περίοδο της ματαιωθείσας εκστρατείας στην Θεσσαλία από την Αγγλία και την Γαλλία, δεν δίστασε να τους ασκήσει οξύτατη κριτική για την πολιτική συμφερόντων αντί ηθικής και κοινής θρησκευτικής κληρονομιάς, που θεωρούσε πως έπρεπε να ακολουθήσουν.
Η αντιπολίτευση με τον Τύπο καθώς και οι πρεσβείες, ειδικά της Αγγλίας και της Γαλλίας, με συνεχείς προσπάθειες συκοφαντίας εξαιτίας της ατεκνίας της βασιλικής οικογένειας, προσπάθησαν να την σπιλώσουν και να κάνουν τον ελληνικό λαό να εγκαταλείψει την εμπιστοσύνη που έδειχνε σε εκείνη και τον Όθωνα μέχρι εκείνη την στιγμή.
Ακόμα και μετά την εξορία της δεν σταμάτησε να αγαπάει και να τρέφει συμπόνια για την Ελλάδα. Παρά την αγάπη της αυτή δεν έγινε ποτέ ορθόδοξη. Παρέμεινε μέχρι το τέλος πιστή στην θρησκεία της, ούσα Προτεστάντισσα. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως το 1861 έγινε μια ανεπιτυχής απόπειρα δολοφονίας εναντίον της από τον φοιτητή Αριστείδη Δόσιο, ο οποίος παρότι καταδικάστηκε σε θάνατο, με παρέμβαση της Αμαλίας, η ποινή μετατράπηκε σε ισόβια. Ακόμη, κατά την διάρκεια της θητείας της ως βασίλισσα δέχτηκε πολλές ύβρεις και συκοφαντίες, εξαιτίας πολιτικών σκοπιμοτήτων. Οφείλω να παραδεχτώ πως με βάση αυτά που προσέφερε καθώς και τις συνθήκες υπό των οποίων έγινε Βασίλισσα, της αξίζει μεγαλύτερη αναγνώριση από τον ελληνικό λαό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΣΚΑΝΔΑΜΗ, Α.Σ. (1961). Η ΤΡΙΑΚΟΝΤΑΕΤΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΟΘΩΝΟΣ 1832 – 1862 – ΣΕΛΙΔΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ. Αθήνα
- Τσερεβελάκης, Γ.Τ., Καστάνης, Α., Κιοσές, Β., Μυλωνάς, Γ., Ρουμπιέν, Δ., Παπανικολάου-Κρίστενσεν, Α. and Κύρκος, Χ.Χ. (2010). Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ. Εκδ. Περισκόπιο.
