Του Ελευθέριου Ζαμπουλάκη,
Παλιός ελληνικός κινηματογράφος. Πάντα τον θαύμαζα και τον εκτιμούσα. Θυμάμαι ακόμα τις Κυριακές που στο σπίτι η τηλεόραση έπαιζε ολημερίς ελληνικές ταινίες. Το είχαμε ως οικογενειακό έθιμο την Κυριακή. Ο πατέρας μου έφτιαχνε λουκουμάδες για πρωινό, και μετά το μεσημεριανό καθόμασταν όλοι και βλέπαμε κάποια παλιά ελληνική ταινία. Η μυρωδιά των φρεσκοτηγανισμένων λουκουμάδων μου έρχεται ακόμη στο μυαλό όταν αντικρίζω τα ασπρόμαυρα χρώματα της τηλεόρασης, αχ! Κάτι παρόμοιο συνέβαινε και στις εθνικές εορτές, όπως αυτή της 25ης Μαρτίου. Μετά το οικογενειακό τραπέζι και τον μπακαλιάρο σκορδαλιά -ο οποίος πρωταγωνιστούσε- τον απογευματινό καφέ συνόδευε «O Παπαφλέσσας», με τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ στα καλύτερα του χρόνια. Ποιός δεν την έχει δει αυτή την ταινία; Είμαι σίγουρος πως όλοι μας, έστω και αποσπασματικά έχουμε παρακολουθήσει κάποιες σκηνές της.
Η ταινία αναδεικνύει πολλά σημαντικά γεγονότα του αγώνα στα οποία πήρε μέρος ο Παπαφλέσσας. Τα πιο σημαντικά ξεχωρίζουν, όπως η μύηση του στην Φιλική Εταιρεία από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, η συνέλευση των φιλικών στο Ισμαήλι, η συνέλευση στην Βοστίτσα, η κάθοδος του Δράμαλη και η μάχη στα Δερβενάκια, οι εμφύλιοι πόλεμοι, η άνοδος του στο αξίωμα του Υπουργού Εσωτερικών, η άφιξη του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και, φυσικά, η ηρωική μάχη στο Μανιάκι, η οποία ξεχωρίζει σε ολόκληρη την ταινία. Ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ, με μεγάλη επιτυχία ενσαρκώνει την εκρηκτική και ένθερμη προσωπικότητα του Γρηγορίου Δικαίου Παπαφλέσσα, η οποία αποδίδεται τόσο στην πραγματικότητα όσο και σε ολόκληρη την διάρκεια της ταινίας.
Ένα ξεχωριστό γεγονός το οποίο δεν μου κάνει εντύπωση που ενυπάρχει στην ταινία, δεδομένης της εποχής κατασκευής της, είναι αυτό της Αγίας Λαύρας. Φυσικά, όλοι ξέρουμε την ιστορία όπου την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ευλογεί το λάβαρο και τα όπλα της επανάστασης, σηματοδοτώντας την έναρξη της. Συγγνώμη που θα σας απογοητεύσω αλλά δεν υπάρχουν πηγές για την ύπαρξη αυτού του γεγονότος. Η ταινία είναι γυρισμένη το 1971 κατά την περίοδο της Δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974) και φυσικά δεν έμεινε ανεπηρέαστη από την λογοκρισία της εποχής. Έχοντας, λοιπόν, όλα τα κομμάτια του παζλ, μπορούμε να φανταστούμε γιατί αυτή η σκηνή συμπεριλαμβάνεται στην ταινία. «Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια». Αυτό δεν ήταν το μότο της χούντας; Το εθνικοαπελευθερωτικό και πατριωτικό στοιχείο σίγουρα υπάρχει τόσο στην ταινία όσο και στην ιδεολογία της επανάστασης. Το θρησκευτικό όμως; Δεν μπορούσε να καλυφθεί με σχετική ευκολία παραθέτοντας αυτούσια τα ιστορικά γεγονότα. Η προσπάθεια ενίσχυσης, όχι μόνο του φιλελεύθερου και κατά πλειονότητα εθνικού ιδεολογικού στοιχείου, αλλά και του θρησκευτικού, πιστεύω πραγματώνεται μέσω της σκηνής της Αγίας Λαύρας, αποσκοπώντας στην οικειοποίηση αυτού του σλόγκαν. Ένα άλλο γεγονός που δεν αντιστοιχεί ακριβώς στην πραγματικότητα, είναι το φιλί που δίνει ο Ιμπραήμ στην τελευταία σκηνή, πράγμα το οποίο αποτελεί και αυτό έναν λαϊκό μύθο.
Εντύπωση κάνει και ο Κολοκοτρώνης, ρόλο τον οποίο ενσαρκώνει ο Δημήτρης Ιωακειμίδης, με τον εμψυχωτικό του λόγο απέναντι στους ταραγμένους από την εκστρατεία του Δράμαλη πληθυσμούς. Με δυο του λόγια καταφέρνει να τους πείσει, αποδίδοντας εύστοχα την επιρροή και το κύρος που πράγματι είχε ο Κολοκοτρώνης. Η ενσάρκωση που δίνει τα ρέστα και με άφησε άφωνο όμως, ήταν αυτή του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο Μάκης Ρευματάς, έχοντας φυσικά το μακιγιάζ με το μέρος του, κατορθώνει να δώσει μια μοναδική ερμηνεία του ρόλου. Προσωπικά, γνωρίζοντας κάποια βασικά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα, κάθε φορά που έβλεπα κάποιον από αυτούς να πρωταγωνιστεί, ένιωθα αυτόν τον ενθουσιασμό που νιώθει κάποιος όταν βλέπει κάποιον διάσημο ηθοποιό στο δρόμο. Ο Παπαφλέσσας, ο Δημήτριος και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ο Αναγνωστόπουλος, ο Δράμαλης, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Περραιβός, ο Κολοκοτρώνης, ο Ζαΐμης, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Δεληγιάννης, ο Λόντος, ο Χουρσίτ Πασάς, ο Νικηταράς, ο Ιμπραήμ. Όλοι τους μου χάρισαν αυτό το συναίσθημα.
Από τεχνικής άποψης, λαμβάνοντας υπόψιν την χρονολογία κατασκευής (1971), και δεδομένου ότι είναι γυρισμένη στην Ελλάδα, η ταινία είναι άψογη. Τα σκηνικά, τα κοστούμια, τα ειδικά εφέ, θυμίζουν σχεδόν χολιγουντιανές παραγωγές. Από τα πυροβόλα όπλα, τα κανόνια, τα γιαταγάνια και τα άλογα, μέχρι τα τουρμπάνια, τα φέσια, τις στρατιωτικές στολές, και τις φουστανέλες, η ταινία εντρυφεί στο κλίμα της εποχής με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η τελική μάχη στο Μανιάκι ξεδιπλώνει όλη την καλλιτεχνική δεξιοτεχνία των σκηνογράφων. Αναπολώ και σκέφτομαι ακόμα τον δωδεκάχρονο εαυτό μου, όταν είχα πρωτοδεί την ταινία, βλέποντας την τελική μάχη. Ένα πράγμα σκεφτόμουν τότε: «Πωωω φίλε Τζαμάτο!». Εκρήξεις από τους κανονιοβολισμούς να πέφτουν, οι σάλπιγγες να ηχούν για γενική έφοδο, η ομιχλώδης ατμόσφαιρα από το μαύρο μπαρούτι των όπλων, και μια χούφτα Έλληνες να αντιστέκονται στα προχειροκατασκευασμένα τους ταμπούρια, απέναντι σε χιλιάδες στρατό. Οι μεγάλοι στρατηγοί και οπλαρχηγοί όπως ο Παπαφλέσσας να φωνάζουν εμψυχωτικά στα παλικάρια εντός του αναβρασμού της μάχης «Νικάμε αδέρφια» και «Απάνω τους Έλληνες, νικάμε!». Πως να μην νιώσεις Έλληνας μετά;! Η μουσική από την άλλη θα έλεγα είναι μέτρια και επαναλαμβανόμενη. Μετά από ένα σημείο νιώθεις λες και ξέχασαν μια κασέτα στο replay να παίζει.
Συνοψίζοντας, αν και οι προσθέσεις του φιλμ είναι εμφανείς, μεταξύ αυτών και η καλλιέργεια της εθνικής και θρησκευτικής συλλογικής ταυτότητας μέσα στο πλαίσιο της δικτατορίας του 1967 – 1974, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την ψυχαγωγία που αυτό μπορεί να προσφέρει. Ο Παπαμιχαήλ, ο οποίος «ηγείται» τόσο ως ηθοποιός, όσο και ως Παπαφλέσσας, προσφέρει άφθονες στιγμές ανατριχίλας, και σε κάνει να θέλεις να βγεις στον δρόμο και να κυματίσεις την ελληνική σημαία. Την ταινία δεν τη συστήνω σαν πηγή εκμάθησης των ιστορικών γεγονότων (όπως και οποιαδήποτε άλλη ιστορική ταινία άλλωστε). Για κάποιον όμως που απλώς θέλει να περάσει καλά βλέποντας μια πολεμική – ιστορική ταινία η είναι γνώστης των ιστορικών γεγονότων και θέλει να τα δει να παίρνουν ζωή στην οθόνη του, την συστήνω ανεπιφύλακτα.
Βαθμολογία ταινίας 7/10
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- «Ο Παπαφλέσσας» (1971), Φίνος Φιλμ.
