Της Αριάδνης Παναγιώτας Φατσή,
Ο εορτασμός των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ειδικά υπό αυτές τις συνθήκες, ήταν επόμενο να προκαλέσει πνευματικές ανησυχίες και προβληματισμούς σε όλους μας. Αυτούς τους προβληματισμούς διοχετεύει ο Κυριάκος Κεντρωτής στο νέο του βιβλίο Θεοί και Δαίμονες: Ιστορίες του ’21 στον 21ο αιώνα, που κυκλοφόρησε ιδιαίτερα πρόσφατα, τον Απρίλιο του 2021, από τις Εκδόσεις Επίκεντρο.
Ο Κυριάκος Κεντρωτής είναι Καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Το κύριο επιστημονικό του αντικείμενο είναι οι εξωτερικές σχέσεις της Ε.Ε., ενώ είναι και διδάκτωρ Φιλοσοφίας/Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Kaiserslautern. Έχει, επίσης, διδάξει ως Επίκουρος Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο (Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας), από το 2000, σε αντικείμενα διπλωματίας και διεθνών σχέσεων. Την περίοδο 2007-2013, ήταν Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, όπου και διετέλεσε διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Οικονομική και Πολιτική Διακυβέρνηση στη Ν.Α. Ευρώπη». Εκτός από τη διδασκαλία του και τις πάμπολλες επιστημονικές του δημοσιεύσεις, ο Κυριάκος Κεντρωτής ασχολείται και με τη συγγραφή λογοτεχνικών βιβλίων. Πριν από τους «Θεούς και Δαίμονες», είναι πιθανό να έχετε διαβάσει το «Περιτοιχισμένες Πολιτείες: Ευρωπαϊκή Ένωση και Δυτικά Βαλκάνια», τις «Αταίριαστες Ιστορίες από το Μουντιάλ της Ρωσίας» και το «Ποδόσφαιρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», που κυκλοφορούν επίσης από τις Εκδόσεις Επίκεντρο.
Το βιβλίο, που παρουσιάζουμε σήμερα, αποτελείται από επιμέρους ιστορίες, που συνθέτουν μια εικόνα της Ελληνικής Επανάστασης λίγο διαφορετική από αυτήν που ξέρουμε, υπό το πρίσμα των προκλήσεων της σύγχρονης εποχής, στην οποία κληθήκαμε να εορτάσουμε την επέτειο των 200 ετών. Το βιβλίο αποτελείται από επιμέρους μικρές ιστορίες, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν στοχαστικές διηγήσεις και, μάλιστα, είναι 21 στον αριθμό, υπηρετώντας πιστά το όλο αισθητικό αποτέλεσμα του βιβλίου. Κάθε ιστορία έχει τον δικό της τίτλο και, πριν ο αναγνώστης εντρυφήσει στην καθεμία από αυτές, παρατίθεται ένα ταιριαστό απόσπασμα από την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, που καθιστά ακόμη πιο έντονο τον προβληματισμό του αναγνώστη για κάθε ιστορία.
Οι ιστορίες του Κυριάκου Κεντρωτή είναι γραμμένες σε απλή γλώσσα και με μεγάλη παραστατικότητα και ζωντάνια, πράγμα που κάνει εύκολο στον αναγνώστη να ακολουθήσει τις προβληματικές του βιβλίου. Οι αφηγήσεις και οι διάλογοι δεν γίνονται σε κανένα σημείο βαρετοί ή δυσνόητοι, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις θα σταματήσει κανείς μόνος του την ανάγνωση, για να επεξεργαστεί αυτό που διάβασε και να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα. Αυτός ο αναστοχασμός σε σχέση με όσα γνωρίζει κανείς, όσα μαθαίνει από το βιβλίο και όσα ποτέ δεν είχε σκεφτεί με τον συγκεκριμένο τρόπο που παρουσιάζονται στις 21 ιστορίες είναι, μάλλον, και ολόκληρο το διακύβευμα του βιβλίου. Τι πιο ταιριαστό, άλλωστε, για τον εορτασμό των 200 ετών, από το να σκεφτεί κανείς διαφορετικά, ή -ακόμη καλύτερα- αναστοχαστικά για την Ελληνική Επανάσταση και για όσα γνωρίζει για εκείνη;
Το βιβλίο, όπως μας υπόσχεται και η παρουσίαση του οπισθοφύλλου, είναι ένα σταυροδρόμι ανάμεσα στις εμπειρίες του συγγραφέα. «Προσωπικά βιώματα και μνήμες του συγγραφέα συναντιούνται με τη γνώση στα θρανία, τη ζωή και τα βιβλία. Όλα μαζί γίνονται ένα για να διηγηθούν ιστορίες από τη μεγάλη εθνική στιγμή του 1821 στον 21ο αιώνα. Ιστορίες γνωστές και άγνωστες, βολικές και άβολες, κανονικές και αταίριαστες», αναφέρει η περιγραφή, και, πραγματικά, αυτό ακριβώς εκλαμβάνει και ο αναγνώστης. Οι ιστορίες του συγγραφέα πραγματεύονται πολλές από τις στιγμές του Αγώνα, που γνωρίζουμε καλά από κάποιο σχολικό εγχειρίδιο -την πολιορκία του Μεσολογγίου, τις εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων, αλλά και τις στρατηγικές που χρησιμοποιήθηκαν τόσο στο πεδίο της μάχης, όσο και στο πεδίο της πειθούς. Οι ιστορικές γνώσεις του συγγραφέα πλέκονται με ιδιαίτερα ευχάριστο τρόπο με τα βιώματά του, τη σύγχρονη εποχή, αλλά και αποσπάσματα από άλλα κείμενα. Οι διακειμενικές αναφορές αφορούν τόσο πρωτογενείς πηγές της εποχής (επιστολές, επίσημα έγγραφα, απομνημονεύματα κ.α.), όσο και λογοτεχνικά έργα, ανάμεσα στα οποία και το γνωστό ποίημα του Ιωάννη Πολέμη για την πατρίδα, αλλά και οι ενδιαφέρουσες επιλογές από την ποίηση του Ρίτσου.
Στις 21 ιστορίες, τον λόγο παίρνουν τόσο ανθρώπινα όσο και μεταφυσικά, θα έλεγε κανείς, υποκείμενα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει μια ιστορία, στην οποία ο Χρόνος μπαίνει στη θέση αφηγητή και πραγματοποιεί τη δική του ανασκόπηση και τον δικό του σχολιασμό για τον εορτασμό των 200 ετών από την Επανάσταση, «συμβουλεύοντας» τους Έλληνες σαν ένας αυστηρός, αλλά και σοφός πατέρας, που έχει όλη τη γνώση της Ιστορίας μέσα του. Ο συγγραφέας, μέσα από τις ιστορίες του, στηλιτεύει μια σειρά από παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, την οικογενειοκρατία, τον μόνιμο διχασμό σε δύο ομάδες, που ταυτόχρονα περιθωριοποιεί άτομα που δεν ανήκαν σε αυτές τις ομάδες, αλλά και το γεγονός, ότι, στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 200 χρόνια, ο Κεντρωτής διαπιστώνει μια τάση «απο-ιστοριοποίησης» της Ιστορίας. Ο συγγραφέας θεωρεί ότι, ιδιαιτέρως αναφορικά με τα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ιστορία του 1821 κατά έναν τρόπο «αποψιλώθηκε», ώστε τελικά να μην υπάρξει καμία συζήτηση για τα ιδεώδη που προέρχονται από την Ιστορία, αλλά τα προγράμματα αυτά να αναλωθούν σε ανούσιες θεωρητικές συζητήσεις και κατασκευές.
Εν κατακλείδι, θα πρότεινα αυτό το βιβλίο ως ένα ανάγνωσμα που έχει μικρή έκταση, αλλά μεγάλο «βάρος» αναφορικά με τους προβληματισμούς που γεννά. Είναι ένα βιβλίο που θα σας κάνει να σκεφτείτε, να αναρωτηθείτε, να διαβάσετε περισσότερο, ή ακόμη και να θυμώσετε με τα κακώς κείμενα. Καλωσορίστε το με ανοιχτό μυαλό και με στοχαστική διάθεση και καλή σας ανάγνωση!
