Της Καίτης Καππάτου,
Το θαλάσσιο περιβάλλον αποτελεί εκείνον τον χώρο, στον οποίο διακυβεύονται η οικολογική ισορροπία του πλανήτη και η ποιότητα ζωής. Το μεγαλύτερο μέρος της θαλάσσιας ρύπανσης σήμερα προέρχεται από εμπορικά πλοία, κυρίως τα δεξαμενόπλοια, που μετακινούνται με μεγάλες ποσότητες ρυπογόνου φορτίου και των οποίων το μέγεθος ολοένα και αυξάνεται, με σκοπό να αυξηθεί η οικονομική αποδοτικότητά τους. Καθημερινά, μεγάλες ποσότητες πετρελαίου καταλήγουν στη θάλασσα είτε λόγω ατυχημάτων είτε εξαιτίας ανθρώπινης αμέλειας είτε λόγω βασικών λειτουργιών των πλοίων, όπως είναι η φορτοεκφόρτωση των φορτίων.
Καθοριστικό γεγονός, το οποίο συνετέλεσε στη δημιουργία ειδικών καθεστώτων ευθύνης για τη θαλάσσια ρύπανση τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, αποτέλεσε το καταστροφικό ατύχημα του πλοίου Torrey Canyon (1967), που βυθίστηκε ανοιχτά των ακτών της Κορνουάλης και τόνοι αργού πετρελαίου διέρρευσαν στη θάλασσα.
Έκτοτε έχει τεθεί σε ισχύ ένα ομοιόμορφο δίκαιο που βασίζεται σε δύο αλληλοσυμπληρούμενους μηχανισμούς αποζημίωσης, τη Διεθνή Σύμβαση των Βρυξελλών, όπως τροποποιήθηκε το 2000, που αφορά την αστική ευθύνη του πλοιοκτήτη (CLC 1992/2000) και τη σύσταση Συμπληρωματικού Κεφαλαίου που χρηματοδοτείται από τους εισαγωγείς πετρελαίου (Supplementary Fund, IOPC Fund 1992/200). Οι δύο αυτές Διεθνείς Συμβάσεις έχουν εκτεταμένη αποδοχή με 137 και 115 συμβαλλόμενα κράτη αντίστοιχα. Ταυτόχρονα, η μια σύμβαση ενεργοποιείται μετά την άλλη και συμπληρωματικά αυτής (διεπίπεδο σύστημα αποζημίωσης), ενώ ένα κράτος πρέπει να δεσμεύεται και από τις δυο Διεθνείς Συμβάσεις.
Η CLC καθιερώνει ευθύνη του πλοιοκτήτη, δηλαδή του κυρίου του πλοίου σύμφωνα με τα άρθ. ΙΙΙ & Ι §3, ευθύνη αντικειμενική άρθ. ΙΙΙ §1,2,3 κι οριοθετημένη άρθ. ΙΙΙ §4. Ειδικότερα, κατά το χρόνο του ατυχήματος ευθύνεται μόνο ο κύριος και μόνο με βάση τις διατάξεις της ΔΣ και είναι υπεύθυνος για οποιαδήποτε ζημία ρύπανσης προκληθεί από διαρροή πετρελαίου από το πλοίο ως συνέπεια του ατυχήματος, ανεξαρτήτως πταίσματος. Πλοιοκτήτης του πλοίου, σύμφωνα με τη σύμβαση, θεωρείται κάθε πρόσωπο που εμφανίζεται ως κύριος στο νηολόγιο και, σε περίπτωση που δεν είναι νηολογημένο το πλοίο, ο ιδιοκτήτης αυτού. Έχει επιλεχθεί ο πλοιοκτήτης ως ευθυνόμενο πρόσωπο για λόγους σκοπιμότητας, αν και τις περισσότερες φορές παραδίδει σε άλλους την εκμετάλλευση του πλοίου.
Παράλληλα, οι ζημιωθέντες δε δικαιούνται να ζητήσουν την αποκατάσταση της ζημίας από ρύπανση με βάση άλλες διατάξεις, όπως τις διατάξεις περί αδικοπραξιών ή τις διατάξεις περί προστασίας του περιβάλλοντος, παρά μόνο με βάση το νομικό έρεισμα που περιέχει το άρθ. ΙΙΙ §4 της CLC.
Εφόσον η ευθύνη είναι αποκλειστική κατά του κυρίου, τρίτα πρόσωπα προστατεύονται από αξιώσεις τρίτων ζημιωθέντων, εκτός και αν από δική τους επίμεμπτη συμπεριφορά προκλήθηκαν οι ζημίες, οπότε και αίρεται η προστασία του «ανεύθυνου» ατομικώς. Τα προστατευόμενα αυτά πρόσωπα είναι: οι προστηθέντες του πλοιοκτήτη ή των μελών του πληρώματος, ο πλοηγός ή οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο που, αν και δεν ανήκει στο πλήρωμα, παρέχει τις υπηρεσίες του στο πλοίο, οι ναυλωτές, οι διαχειριστές, ο εφοπλιστής, ο θαλάσσιος αρωγός/διασώστης, τα πρόσωπα που λαμβάνουν προληπτικά μέτρα και οι προστηθέντες των ανωτέρω.
Βασική υποχρέωση, σύμφωνα με το άρθ. VΙΙ §1 της CLC, του πλοιοκτήτη νηολογημένου πλοίου σε συμβαλλόμενο κράτος, το οποίο είναι ικανό να μεταφέρει φορτίο άνω των 2 τόνων, αποτελεί η ασφαλιστική κάλυψη για ποσό που αντιστοιχεί στα προβλεπόμενα της CLC όρια. Υποχρεούται, δηλαδή, ο πλοιοκτήτης να διατηρεί πιστοποιητικό ασφάλισης (Blue Card). Με την ασφαλιστική αυτή κάλυψη οι ζημιωθέντες δικαιούνται να στραφούν ευθέως κατά της ασφαλιστικής, προκειμένου να αποζημιωθούν. Ωστόσο, η ασφαλιστική εταιρία απαλλάσσεται της υποχρέωσης προς αποζημίωση, αν ο πλοιοκτήτης ενήργησε με ηθελημένη κακή διαχείριση (willful misconduct), δηλαδή δόλο.
Επιπρόσθετα, η ευθύνη από ρύπανση είναι ποσοτικά περιορισμένη, σύμφωνα με το άρθ. V της CLC, και, ταυτόχρονα, συστήνεται και το Συμπληρωματικό Κεφάλαιο. Ο περιορισμός βασίζεται στη χωρητικότητα του πλοίου, ενώ ορίσθηκε ως ανώτατο όριο ευθύνης του κυρίου 89,77 εκ. ΕΤΔ. Ο πλοιοκτήτης, όμως, δεν απολαμβάνει το δικαίωμα περιορισμού της ευθύνης του, αν η ζημία οφείλεται σε προσωπική πράξη ή παράλειψη του μεταφορέα με πρόθεση ή ακόμη και απερίσκεπτα, με τη γνώση βέβαια της πιθανότητας επέλευσης ζημίας.
Τα περιστατικά ρύπανσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος προκαλούν ανθρώπινες απώλειες, οικονομικές και περιβαλλοντικές καταστροφές. Η διεθνής Κοινότητα οφείλει να επικεντρωθεί στη βελτίωση και τη λήψη προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων για την αντιμετώπιση των περιστατικών ρύπανσης και την έγκαιρη αποκατάσταση των βλαβών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Α. Αντάπασης, Λ. Αθανασίου «Ναυτικό Δίκαιο», Νομική Βιβλιοθήκη 2020
