Της Νάσιας Τριάντη,
Πριν από λίγες ημέρες, συγκλόνισε την παγκόσμια κοινότητα η είδηση σχετικά με τη βίαιη δολοφονία της Tshegofatso Pule στη Νότια Αφρική, η οποία ούσα 8 μηνών έγκυος, αφού δολοφονήθηκε, κρεμάστηκε από ένα δέντρο. Η τραγική ιστορία αυτής της κοπέλας έρχεται να προστεθεί σε έναν ατελείωτο κατάλογο γυναικείων ονομάτων, ο οποίος μέρα με τη μέρα διευρύνεται, δημιουργώντας, πλέον, ένα φαινόμενο. Το φαινόμενο αυτό, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες στο νότιο τμήμα της αφρικανικής ηπείρου, προσδιορίζεται από εγκλήματα μίσους εις βάρος των γυναικών, αποκλειστικά λόγω φύλου, τα οποία διαπράττονται κατά κύριο λόγω από άνδρες. Η «γυναικοκτονία» είναι μία πραγματικότητα στα κράτη της Νοτίου Αφρικής, μία κοινωνικοπολιτική παθογένεια που αναδεικνύει τις αδυναμίες των κοινωνιών των αναπτυσσόμενων αυτών κρατών και, τέλος, μία νοσηρή κατάσταση που πρέπει να τερματιστεί!
Η πρωταρχική αιτία εμφάνισης του φαινομένου στις χώρες της Νοτίου Αφρικής σχετίζεται με τη μορφή που έχουν οι κοινωνίες αυτές, ως καθαρά πατριαρχικές. Διάχυτη, επομένως, είναι η αντίληψη του άνδρα-αρχηγού της οικογένειας, στον οποίο λογοδοτούν τα υπόλοιπα μέλη, με πρώτη τη σύζυγό του. Απόρροια αυτού του οικογενειακού μοντέλου είναι η έλλειψη, συχνά, του δέοντος σεβασμού στην προσωπικότητα της γυναίκας ως αυτοτελούς και αυθύπαρκτης οντότητας και η αντιμετώπισή της ως υποδεέστερης, ως ανθρώπου ενός «κατώτερου Θεού». Αυτομάτως, λοιπόν, ο άνδρας βρίσκεται σε μία θέση ισχύος και η γυναίκα σε μία θέση υποταγής. Η πατριαρχία είναι μία μόνο από τις αιτίες, το αξιακό βάρος της οποίας, όμως, είναι μεγάλο, καθότι αποτελεί τη βαθύτερη ρίζα του προβλήματος, παρακλάδια της οποίας συνιστούν οι υπόλοιπες αιτίες που θα απαριθμηθούν παρακάτω. Οι επιστήμονες κατονομάζουν ως λόγο της βίαιης συμπεριφοράς των ανδρών σε βάρος των γυναικών το σύμπλεγμα κατωτερότητας των πρώτων, εν γένει, και στις περιπτώσεις όπου θύτης είναι πρώην σύντροφος του θύματος, το λεγόμενο “curse of the ex”, την αδυναμία αποδοχής και διαχείρισης της απόρριψης. Η Javu Baloi, εκπρόσωπος της Επιτροπής για την ισότητα των δύο φύλων, είπε χαρακτηριστικά πως οι άνδρες νομίζουν ότι οι γυναίκες τούς ανήκουν και γι’ αυτό δυσκολεύονται να τις αφήσουν να φύγουν.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, τα αίτια επεκτείνονται και σε άλλες πτυχές της κοινωνικής ζωής. Η κατανάλωση αλκοόλ και η χρήση ναρκωτικών αλλά και η εύκολη πρόσβαση σε όπλα είναι μερικά από τα κομμάτια που συμπληρώνουν το παζλ του επίδοξου δράστη. Σύμφωνα με έρευνες, στη Νότια Αφρική το 83% των θυμάτων από πυροβολισμούς θανατώνονται, ενώ το 68% των γυναικών θανατώνονται με μία μόνο σφαίρα συνήθως στο κεφάλι ή στο πρόσωπο. Μεταφέροντας τα λόγια της Adele Kirsten, μέλος της οργάνωσης Gun Free South Africa, «ένα όπλο μέσα στο σπίτι είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιηθεί για να απειλήσει και να βλάψει μέλος της οικογένειας παρά για την άμυνα εναντίον εισβολέων». Την κατάσταση επιδεινώνει η οκνηρία που επιδεικνύει η νομοθετική και η δικαστική εξουσία στην ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος. Οι γυναίκες καταγγέλλουν την ελλιπή παροχή προστασίας έναντι των δραστών. Ένας άνδρας, λένε, μπορεί να συλληφθεί για την κακοποίηση μίας γυναίκας και μετά μία εβδομάδα να αφεθεί ελεύθερος και να διαπράξει ξανά το ίδιο έγκλημα για το οποίο είχε φυλακιστεί εξαρχής. Η κατάσταση αυτή δίνει την εντύπωση στους δράστες ότι τα εγκλήματά τους μπορούν να μείνουν ατιμώρητα και ότι, όσο ειδεχθείς κι αν είναι οι πράξεις τους, δεν θα λογοδοτήσουν γι’ αυτές στη δικαιοσύνη.
Όπως στις περισσότερες χώρες του κόσμου η επιβολή lockdown για την αποφυγή εξάπλωσης του Covid-19 οδήγησε σε αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, λόγω του εγκλεισμού, έτσι συνέβη και στην περίπτωση των κρατών της Νοτίου Αφρικής. Πώς θα μπορούσαν, άλλωστε, να αποτελούν εξαίρεση! Τα Ηνωμένα Έθνη ονόμασαν το φαινόμενο αυτό της αύξησης των περιστατικών βίας, σεξουαλικής κακοποίησης, γυναικοκτονίας κατά την περίοδο της πανδημίας «the shadow pandemic», δεδομένου ότι παρατηρήθηκε κατακόρυφη άνοδος των περιστατικών βίας που έφταναν μέχρι τη δολοφονία. Κατά την περίοδο του lockdown οι γυναίκες ήταν εγκλωβισμένες στα σπίτια τους με τους κακοποιητικούς συζύγους ή συντρόφους τους, χωρίς να έχουν καμία διέξοδο. Αυτό σε συνδυασμό με την ψυχολογική πίεση που όλοι οι άνθρωποι υπέστησαν ελέω της κατάστασης και της ανάγκης για εκτόνωση είχε ως αποτέλεσμα το αυξανόμενο ποσοστό των περιστατικών βίας τόσο σε βάρος των γυναικών όσο και των παιδιών.
Αλλά ακόμη και όταν χαλάρωσαν λίγο τα μέτρα, η κατάσταση παρέμεινε η ίδια, διότι και πάλι από την απαγόρευση κυκλοφορίας και μετά οι γυναίκες ήταν αναγκασμένες να επιστρέψουν σπίτι τους και να έρθουν αντιμέτωπες με τον κακοποιό τους. Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία της δημοσιογράφου Kitty Chrys-Tayl από το Καμερούν, ως θύματος ενδοοικογενειακής βίας, η οποία λέει πως κοιμόταν έχοντας κρυμμένο κάτω από το μαξιλάρι της ένα μικρό μαχαίρι, ξέροντας, όμως, ότι δεν είχε ελπίδες να υπερασπιστεί με αυτό τον εαυτό της, αφού ο άνδρας της ήταν τρείς φορές πιο δυνατός από εκείνη. Βέβαια, η οργάνωση Equality Now για την προάσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών εκφράζει πως οι γυναίκες ήταν ήδη εκτεθειμένες σε κακοποιητικές συμπεριφορές, απλώς, η πανδημία αποτέλεσε την αφορμή να ακουστούν οι φωνές τους.
Ποια βήματα έχουν γίνει προκειμένου να δοθεί ένα τέλος σε αυτόν τον εφιάλτη και τι μέτρα πρέπει να ληφθούν για να γίνει αυτό πραγματικότητα; Το 2019, ο Πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής, Cyril Ramaphosa, ανακοίνωσε μία σειρά από μέτρα που στόχο είχαν την καταπολέμηση της βίας εναντίον των γυναικών, ενόψει μίας ακόμη στυγερής δολοφονίας που συνάντησε το φως της δημοσιότητας. Λίγο αργότερα, πάλι προς απάντηση σε μία δολοφονία που έδωσε το έναυσμα για πορείες και διαμαρτυρίες των πολιτών, υποσχέθηκε 75 εκατομμύρια δολάρια προς χρηματοδότηση του τομέα της ποινικής δικαιοσύνης. Όπως βλέπουμε, τα ανακοινωθέντα μέτρα αποσκοπούσαν μόνο στην καταστολή και όχι στην πρόληψη, αφού ελήφθησαν μετά την επέλευση του γεγονότος σαν ένα είδος αποζημίωσης. Από τη συνέχιση και αύξηση του αριθμού των δολοφονιών αλλά και την ένταση της σκληρότητας με την οποία οι γυναίκες δολοφονούνται, εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ήταν ανεπαρκή. Ακόμη και το οργανωμένο εθνικό στρατηγικό πλάνο της Νοτίου Αφρικής για την πρόληψη, προστασία, θεραπεία των θυμάτων αλλά και ευθύνη των υπαιτίων, που εφαρμόστηκε το Μάιο του 2021, δεν επέφερε την επιθυμητή αλλαγή. Γυναίκες σε όλη την έκταση της Νοτίου Αφρικής διαμαρτύρονται και εκφράζουν την αγανάκτησή τους, ενώ το γύρο του διαδικτύου κάνει το hashtag «Αm I next?», με το οποίο εκδηλώνεται ο φόβος ότι ανά πάσα στιγμή μπορούν να βρεθούν οι ίδιες στη θέση του θύματος.
Αντιθέτως, αυτό που χρειάζεται είναι μια συλλογική κινητοποίηση κράτους, πολιτών και των σχετικών οργανώσεων και ένα τολμηρό σχέδιο δράσης. Πρώτον, πρέπει να εμπεδωθεί η ισότητα των δύο φύλων στη νέα, τουλάχιστον, γενιά ανθρώπων από το σχολείο κιόλας. Είναι, επίσης, απαραίτητο οι γυναίκες ενωμένες να αρχίζουν να υπερασπίζονται την τιμή και την αξιοπρέπειά τους με έναν πιο ουσιαστικό και σθεναρό τρόπο. Σε αυτό θα βοηθήσει πολύ η συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή και η κατάκτηση θέσεων ισχύος, ούτως ώστε να γίνουν αλλαγές όχι μόνο στη θέσπιση αλλά και την εφαρμογή των νόμων, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη προστασία. Πέραν τούτου, ζητήματα που αφορούν αποκλειστικά τις γυναίκες και τα οποία παραγνωρίζονται λόγω της υποεκπροσώπησής τους στην πολιτική σκηνή, χρειάζεται να αποτελέσουν προτεραιότητα και να αντιμετωπιστούν με τη σοβαρότητα που απαιτούν. Η εξυγίανση του συστήματος απόδοσης δικαιοσύνης αλλά και του σωφρονιστικού συστήματος είναι δύο ακόμη μέτρα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, για να τερματιστεί η ατιμωρησία στα εγκλήματα μεγαλύτερης ή μικρότερης βαρύτητας.
Η κατάσταση στη Νότιο Αφρική έχει βγει εκτός ελέγχου, δεδομένου ότι οι αστυνομικές αρχές καταγράφουν πως ανά τρεις ώρες μία γυναίκα βρίσκει τραγικό θάνατο. Απαιτείται, επομένως, πέρα από την ενεργοποίηση των εθνικών κρατικών φορέων και οργανώσεων για τα δικαιώματα των γυναικών, η επέμβαση υπερεθνικών οργανώσεων ειδικευμένων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως ο ΟΗΕ. Ο πόλεμος που έχουν κηρύξει οι άνδρες εναντίον των γυναικών, όπως χαρακτήρισε την κατάσταση ο Πρόεδρος Ramaphosa, δεν διχάζει μόνο τα δύο φύλα αλλά αποτελεί ευθεία προσβολή στην αξία του ανθρώπου εν γένει και δεν συνάδει ούτε με την προσπάθεια ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου των κρατών ούτε με την εξελικτική θεωρία του ανθρώπινου γένους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Femicide in South Africa: Why men kill women, Times Live, διαθέσιμο εδώ
- Violence against women: Africa’s shadow pandemic, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- ‘Our bodies are crime scenes’: South Africa’s murdered women, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- South Africa has the continent’s highest Covid-19 cases. Now it has another pandemic on its hands, CNN, διαθέσιμο εδώ
