Της Μαρίας Χονδρονάσιου,
Η Λατινική Αμερική αποτελεί ένα μεγάλο κομμάτι του παγκόσμιου χάρτη που έχει βαφτεί κόκκινο πολλές φορές κατά την διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας. Έχοντας την τύχη ή και την ατυχία να συνορεύει με τις Η.Π.Α., οι λαοί της έχουν δει το απάνθρωπο πρόσωπο δικτατοριών να τους αφαιρούν κάθε ελευθερία, να τους βασανίζουν και τελικά να τους δολοφονούν. Το πόσο έχει καταπιεστεί η Λατινική Αμερική καμιά φορά δυσκολευόμαστε ακόμη και να το αντιληφθούμε. Από τις αρχές της δεκαετίας του 60 έλαβαν χώρα δεκάδες διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες, ακόμη και επαναστάσεις. Η εξαθλίωση του λαού έκανε πολλούς να αντιδράσουν και πολλές χώρες κατακλύστηκαν από ένα κύμα ριζοσπαστισμού. Κάτι τέτοιο φυσικά σε καμία περίπτωση δεν άρεσε στις Ηνωμένες Πολιτείες, που όπου άκουγαν διαδήλωση την βάφτιζαν κομμουνιστική δράση. Εκείνη την περίοδο η μάχη ενάντια στον «κόκκινο εχθρό», σε αυτή την μάστιγα της εποχής που έσπερνε το «κακό», οι Η.Π.Α. είχαν πολύ ξεκάθαρη στάση: αφανισμό.
Οι καθεστωτικές αλλαγές στις χώρες της Νοτίου Αμερικής δεν πραγματοποιήθηκαν εν μία νυκτί, αλλά σχεδιαζόταν καιρό πριν. Το ενδιαφέρον αυτής της υπόθεσης είναι πως παρά τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται από χώρα σε χώρα, τόσο κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές, οι χούντες τους δεν διέφεραν και τόσο. Χτίστηκαν όλες πάνω στο Δόγμα της Εθνικής Ασφάλειας, το οποίο είχε τις ρίζες του στις Η.Π.Α. και όχι στην Λατινική Αμερική.
Αποτέλεσε την «βάση του διαμερικανικού στρατιωτικού συστήματος άμυνας» απέναντι στο κομμουνισμό και δημιούργησε έναν κοινό εχθρό στο εσωτερικό κάθε χώρας: τον κομμουνισμό. Παράλληλα όλες οι δικτατορίες μοιράζονταν και άλλα κοινά χαρακτηριστικά, όπως «η λατρεία της τάξης και της ιεραρχία, ο εθνικιστικός μεσσιανισμός, η προσήλωση στο δυτικό πνεύμα και ο συντηρητικός καθολικισμός», όπως αναφέρεται και στο άρθρο «Λατινική Αμερική: Τα συστήματα τρόμου και η κρατική τρομοκρατία», της Βασιλικής Μπάρκα-Κατσένου.
Οι χώρες που έχουν υποστεί δικτατορικά καθεστώτα είναι πολλές. Θα ξεκινήσουμε από έναν από τους πιο αιμοσταγείς δικτάτορες, τον γνωστό Augusto Pinochet. Κατέλαβε την εξουσία με στρατιωτικό πραξικόπημα το 1973 και την διατήρησε έως το 1989. Ανέτρεψε την εκλεγμένη σοσιαλιστική κυβέρνηση του Salvador Allende και αμέσως ενημέρωσε τον λαό για την κατάληψη της εξουσίας από την χούντα και το κλείσιμο του Κογκρέσο. Οι θηριωδίες που ακολούθησαν ήδη από τις πρώτες μέρες μέχρι και την λήξη της δικτατορίας είναι απερίγραπτες. Κομμουνιστές, αντιφρονούντες και οι πολιτικοί αρχηγοί των κομμάτων της αντιπολίτευσης συνελήφθησαν και θανατώθηκαν. Δημιουργήθηκαν κέντρα κράτησης, συνώνυμη λέξη για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Χιλή, όπου οι έγκλειστοι βασανίζονταν με απάνθρωπο και ανηλεή τρόπο. Οι συλλήψεις πολλές φορές δεν συνοδεύονταν με απαγγελίες κατηγοριών και οι απαγωγές και εξαφανίσεις πολιτών ήταν ιδιαίτερα συχνές. Ο Pinochet κατάφερε να αποδυναμώσει, ή μάλλον καλύτερα να λυγίσει τον λαό με την στρατηγική του σοκ. Άραγε μόνος του κατάφερε να πραγματοποιήσει το πραξικόπημα; Η απάντηση είναι: όχι. Σε ένα από τα απόρρητα έγγραφα της Washington αναφέρεται πως «είναι σταθερή πολιτική άποψη πως ο Allende πρέπει να ανατραπεί με πραξικόπημα. Μια τέτοια ενέργεια θα πρέπει να πραγματοποιηθεί κρυφά και με τρόπο ασφαλή, ώστε η δράση της αμερικανικής κυβέρνησης να παραμείνει μυστική». Οι Η.Π.Α. προσπάθησαν να αποσταθεροποιήσουν την Χιλή χρηματοδοτώντας κόμματα και δωροδοκώντας αριστερούς πολιτικούς. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 η Χιλή είχε γίνει πολύ αριστερή σύμφωνα με την Αμερική και έτσι λήφθηκαν πιο δραστικά μέτρα.
Εξαιρετικά σκληρή ήταν και η δικτατορία του Jorge Videla στην Αργεντινή. Ανέτρεψε με πραξικόπημα την Isabel Peron, χήρα του Juan Peron το 1976 και δύο μέρες έπειτα ανέλαβε το αξίωμα του προέδρου της χώρας. Βάσισε και ο Videla, όπως ο Pinochet, της εξουσία του στη δημόσια σκηνοθεσία του τρόμου. Το παρόν καθεστώς χαρακτηρίστηκε έντονα από τις πολυάριθμες εξαφανίσεις πολιτών. Όπως είχε δηλώσει ο ίδιος το 1979 «οι εξαφανισμένοι είναι κάτι το άγνωστο, δεν έχουν οντότητα, δεν υπάρχουν». Δημιουργήθηκαν παράνομα κέντρα κράτησης, στα οποία βρίσκονταν και παιδιά, όπου χωρίς καμία ηθική αναστολή απήγαγαν, βασάνιζαν και θανάτωναν οι καθεστωτικοί, μαζί ή χωριστά από τους γονείς τους. Αντίστοιχα, η περίπτωση της Νικαράγουα αποτελεί ένα μελανό σημείο της ιστορίας. Η κατάρρευση της το 1979 από το κίνημα των Sandinista ήταν πράγματι μία θριαμβευτική νίκη. Παρόλα αυτά από το 1912 μέχρι και την κατάρρευση της δικτατορίας του Somoza υπήρχε έντονη πολιτική και οικονομική ανισότητα και μία πολύ ισχυρή αμερικανική παρουσία στα εσωτερικά ζητήματα της χώρας. Καθ’ όλη την διάρκεια της χούντας, οι Η.Π.Α. στήριζαν οικονομικά την Νικαράγουα, αλλά ακόμη και μετά την νίκη των Sandinistas χρηματοδοτούσαν παραστρατιωτικές οργανώσεις, κυρίως τους Contras με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος. Φοβόταν πως μαζί με την Κούβα (η Νικαράγουα μετά το 1979 είχε αποκτήσει σχεδόν αδελφικές σχέσεις με τον Fidel Castro) θα «έσπερναν» την επανάσταση.
Το παρόν άρθρο θα ήταν ελλιπές αν δεν υπήρχε έστω και μία αναφορά στην Επιχείρηση Κόνδωρ. Πρόκειται για μία συντονισμένη προσπάθεια καταστολής αντιφρονούντων και αριστερών στις δικτατορίες της Βραζιλίας, Βολιβίας, Ουρουγουάης, Παραγουάης, Αργεντινής και Χιλής. Οι στρατιωτικές δικτατορίες της δεκαετίας του 70 αποφάσισαν να συνεργαστούν και να ανταλλάσσουν έγγραφα και πληροφορίες σχετικά με τους «εχθρούς» των καθεστώτων τους. 30.000 αριστεροί, συνδικαλιστές και αγωνιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και στο τέλος εξοντώθηκαν. Μπορεί η σύμπραξη των κρατών να δολοφόνησε τους πολίτες, όμως την ενορχήστρωση και την υψηλή εποπτεία είχαν αναλάβει οι Η.Π.Α., και πιο συγκεκριμένα η CIA.
Οι δεκαετίες του ’70 και του ’80 ήταν τραυματικές και καταστροφικές για τα περισσότερα κράτη της Λατινικής Αμερικής. Μπορεί η δημοκρατία να αποκαταστάθηκε σε άλλες πιο νωρίς και σε άλλες πιο αργά, αλλά σίγουρα δεν ήταν αναίμακτη η ανάκτηση της. Οι δικτατορίες καταπίεσαν, θανάτωσαν αλλά και εξαγρίωσαν τους λαούς. Ήταν η απόδειξη πως τα κράτη αυτά δεν ήταν πραγματικά κυρίαρχα και ανεξάρτητα, ή μάλλον καλύτερα οι ηγέτες τους, αλλά τους ασκούνταν έντονη επιρροή από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μία στροφή προς την αριστερά δεν συνέφερε τις Η.Π.Α. και αποφάσισαν να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους πάντα έχοντας στην διάθεση τους ανηλεείς δικτάτορες που επιθυμούν διακαώς να κυβερνήσουν με τον πιο σκληρό τρόπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Επιχείρηση Κόνδωρ», ο εφιάλτης της Λατινικής Αμερικής, Solidaridad_griega, διαθέσιμο εδώ
- Λατινική Αμερική: Τα συστήματα τρόμου και η κρατική τρομοκρατία, Το Περιοδικό, διαθέσιμο εδώ
- Πολιτική Κρίση Στην Νικαράγουα: Ισχυρό Μήνυμα Κατά Της Ανισότητας, Power Politics, διαθέσιμο εδώ
- Τα αρχεία του Πινοσέτ στο φως, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- Τα διαρκή πραξικοπήματα δεξιάς έμπνευσης στη Λατινική Αμερική, Εφημερίδα των Συντακτών, διαθέσιμο εδώ
