Της Μαρίας Τασάκου,
Η φαινομενικά πανέμορφη αλλά θανατηφόρα λίμνη Karachay βρισκόταν στα νότια Ουράλια Όρη στη δυτική Ρωσία και επρόκειτο για ένα από τα πιο μολυσμένα σημεία του πλανήτη. Σύμφωνα με έκθεση του Worldwatch Institute που βασίζεται στην Ουάσινγκτον των Η.Π.Α., τα επίπεδα ραδιενέργειας είναι τόσο υψηλά, που η παραμονή κάποιου για πάνω από μία ώρα αποβαίνει θανατηφόρα. Ο λόγος που η λίμνη ήταν τόσο μολυσμένη είναι διότι για ολόκληρες δεκαετίες η Σοβιετική Ένωση την χρησιμοποιούσε ως αποθηκευτικό χώρο ραδιενεργών αποβλήτων. Εκτός από την περιοχή που βρισκόταν η λίμνη, βέβαια, ολόκληρη η περιοχή είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, καθώς τα πυρηνικά ατυχήματα και οι λανθασμένες αποφάσεις μέσα στα χρόνια δεν ήταν λίγες. Πώς, όμως, το παραμυθένιο περιβάλλον της λίμνης μετατράπηκε σε μία «περιβαλλοντική καταστροφή» πέντε φορές χειρότερη από το Chernobyl;
Κατά τη Σοβιετική περίοδο της Ρωσίας, 1.800 χιλιόμετρα μακριά από την Μόσχα, ξεκίνησε να χτίζεται το 1946 με απόλυτη μυστικότητα η πόλη που σήμερα είναι γνωστή με το όνομα Oζέρσκ, γύρω από ένα τεράστιο βιομηχανικό συγκρότημα ονομαζόμενο “Mayak”. Αρχικά η πόλη δεν είχε όνομα, καθώς δεν προοριζόταν να ενταχθεί σε κανένα χαρτί ή αρχείο. Είναι εξάλλου γνωστό ότι υπήρχαν πάνω από 40 παρόμοιες κλειστές πόλεις στη Σοβιετική Ένωση. Οι αξιωματούχοι είχαν δώσει στην πόλη το κωδικό όνομα Chelyabinsk-40, λόγω της κοντινης πόλης Chelyabinsk. Στην Πόλη-40 κατοικούσαν εργάτες και επιστήμονες, οι οποίοι θα στελέχωναν το πυρηνικό πρόγραμμα της Σοβιετικής Ένωσης και θα έφτιαχναν τελικά την «κόκκινη» ατομική βόμβα. Για τα πρώτα οκτώ χρόνια της διαμονής τους απαγορευόταν όχι μόνο να φύγουν από την πόλη, αλλά και να αλληλογραφήσουν σε συγγενείς και φίλους τους και για αυτόν τον λόγο θεωρούνταν αγνοούμενοι. Οι επιστήμονες που στεγάζονταν στην πόλη θεωρούσαν ότι είναι οι «σωτήρες του κόσμου» και ότι αποτελούσαν την «πυρηνική ασπίδα» της Ένωσης, καθώς ο τρόπος ζωής τους είχε τεράστιες διαφορές από τον υπόλοιπο κόσμο. Ενώ στις γύρω πόλεις και στα χωριά οι άνθρωποι ζούσαν σε άθλιες συνθήκες φτώχειας, οι κάτοικοι της Πόλης-40 απολάμβαναν κάθε λογής προνόμια και πολυτέλειες, χωρίς να γνωρίζουν ότι σε αντάλλαγμα έχαναν χρόνια από τη ζωή τους, καθώς τα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ραδιενέργειας τους σκότωναν μέρα με τη μέρα. Το 1948 κατασκευάστηκε στην Πόλη-40 o πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας, ο οποίος ευθύνεται για τη μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή στη Ρωσία.
Δίπλα από το εργοστάσιο “Mayak” κυλούσε ο ποταμός Techa, ο οποίος ήταν η μόνη πηγή πόσιμου νερού για αρκετά απομονωμένα χωριά της περιοχής. Μετά την κατασκευή του αντιδραστήρα το 1948, τα πυρηνικά απόβλητα από το εργοστάσιο άρχισαν να πετιούνται μέσα στον ποταμό, καθιστώντας τον εξαιρετικά μολυσμένο. H κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι το 1951, όταν αποφασίστηκε ότι δεν γινόταν άλλο να υπάρχει μέσα σε έναν ποταμό τόσο μεγάλο ραδιενεργό φορτίο. Παρ΄ όλα αυτά, οι υπεύθυνοι του “Mayak” συνέχισαν να διοχετεύουν ραδιενεργά απόβλητα, αυτή τη φορά στη λίμνη Karachay, τα οποία μέσα σε λίγα χρόνια έφτασαν το 200 εκατομμύρια κιουρί (μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας).
Έκτος όμως από την λίμνη Karachay, το εργοστάσιο “Mayak” χρησιμοποιούσε σαν αποθηκευτικό χώρο τεράστιες υποβρύχιες δεξαμενές, οι οποίες δεν βρίσκονταν και στις καλύτερες συνθήκες. Πιο συγκεκριμένα, εάν το σύστημα ψύξης κάποιας δεξαμενής δυσλειτουργούσε, δεν θα γινόταν αντιληπτό από κανέναν για πάνω από έναν χρόνο. Επομένως, λόγω της σήψης των ραδιενεργών υλικών, η θερμοκρασία στις δεξαμενές έφτασε τους 350 βαθμούς Κελσίου, με αποτέλεσμα στις 29 Σεπτεμβρίου του 1957 μία από αυτές να εκραγεί με δύναμη 70 ΤΝΤ. Εξαιτίας της έκρηξης δημιουργήθηκε ένα τεράστιο σύννεφο από Καίσιο (Cesium-137) και Στρόντιο (Strontium-90), το οποίο εν συνεχεία απελευθερώθηκε σε πάνω από 200 χωριά και μικρές πόλεις, εκθέτοντας 1 εκατομμύριο ανθρώπους σε θανατηφόρα επίπεδα ραδιενέργειας. Το τραγικότερο είναι ότι οι αρχές συμβούλευσαν τους κατοίκους να καθαρίσουν τη ραδιενεργή σκόνη με τα χέρια τους, χωρίς καμία προστασία και χωρίς να τους ενημερώσουν ότι πρέπει να εκκενώσουν την περιοχή, καθώς η ατμόσφαιρα ήταν πλέον μολυσμένη και βλαβερή για την υγεία τους. Μέσα σε λίγες εβδομάδες τα νοσοκομεία γέμισαν με ανθρώπους, οι οποίοι υπέφεραν από την υψηλή ραδιενέργεια και μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστο πόσοι έχασαν τη ζωή τους από την καταστροφή, καθώς η Σοβιετική Ένωση έκρυψε το δυστύχημα για αρκετά χρόνια από τον υπόλοιπο πλανήτη.
Αδιαφορώντας για το ατύχημα, τα ραδιενεργά απόβλητα από το “Mayak” συνέχισαν να διοχετεύονται στη λίμνη Karachay, με αποτέλεσμα ένα ακόμα ατύχημα. Στις αρχές του 1967 η λίμνη λάμβανε ραδιενεργά απόβλητα για 16 χρόνια και, παρόλο που υπήρχαν και άλλοι αποθηκευτικοί χώροι, αυτή εξακολουθούσε να είναι η πιο μολυσμένη. To 1967, η Πόλη-40 και η λίμνη βίωσαν έναν ασυνήθιστο καιρό με έναν ιδιαίτερα ξηρό χειμώνα χωρίς χιόνια και βροχές και με ένα υπερβολικά ζεστό καλοκαίρι. Για αυτόν τον λόγο, η λίμνη ξεράθηκε και η τοξική λάσπη που είχε δημιουργηθεί όλα αυτά τα χρόνια από τα απόβλητα του εργοστασίου μετατράπηκε σε σκόνη, η οποία λόγω των ανέμων μεταφέρθηκε σε όλη την ύπαιθρο. Αυτοί που δέχθηκαν τις συνέπειες της καταστροφής ήταν φυσικά οι κάτοικοι των περιοχών, οι οποίοι έμειναν εκτεθειμένοι για χρόνια στον μολυσμένο αέρα.
Η λίμνη δεν καθαρίστηκε από τα ραδιενεργά απόβλητα για πολλές δεκαετίες, παρά το γεγονός ότι ένα παρόμοιο συμβάν ξηρασίας ήταν πολύ πιθανό να επαναλαμβανόταν. Μέχρι το 2004 υπήρχαν αποδείξεις ότι η Ρωσία εξακολουθούσε να πετάει ραδιενεργά απόβλητα στη λίμνη. Η κατάσταση πλέον δεν μπορούσε να συνεχιστεί κι έτσι το 2008 ξεκίνησε μία επιχείρηση, η οποία χρηματοδοτήθηκε από την Ευρώπη και τις Η.Π.Α. και σκοπό είχε να αδειάσει η λίμνη και να καλυφθεί με τόνους από βράχους και άμμο. Η επιχείρηση κόστισε 263 εκατομμύρια δολάρια και τελείωσε το 2015, με την περιοχή βέβαια να παραμένει εξαιρετικά τοξική και τα επίπεδα ραδιενέργειας πολύ υψηλά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ‘The graveyard of the Earth’: Inside City 40, Russia’s deadly nuclear secret, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Τhe Russian villagers living in the shadow of nuclear tragedy, Radio Free Europe Radio Liberty, διαθέσιμο εδώ
- Lake Karachay: The USSR’s Deadly Nuclear Lake, Geographics, διαθέσιμο εδώ
