Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Η σύμβαση εργασίας, κατά την κρατούσα γνώμη στη θεωρία, είναι διαρκής. Κι αυτό, διότι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των μερών είναι διαρκώς υφιστάμενα στον χρόνο. Η σύμβαση εξελίσσεται, πιέζεται από τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, μεταβάλλεται πολλές φορές. Η όλη μεταβολή πρέπει κάπως να αντιμετωπισθεί κι, αν λάβουμε υπόψη πως τις περισσότερες φορές η πρωτοβουλία αυτή ξεκινάει από τον εργοδότη, η αντιμετώπιση που θα πρέπει να δοθεί χρειάζεται να είναι πολύ συγκεκριμένη. Το τελευταίο είναι κάτι αυτονόητο, καθώς ο εργοδότης είναι σε μια υπέρτερη θέση, συγκριτικά με τον εργαζόμενο, ασκεί το διευθυντικό δικαίωμα, συγκεκριμενοποιεί τους όρους σύμβασης. Ο εργαζόμενος από την άλλη, παρέχει την εργασία του και εκτελεί τις οδηγίες και τις εντολές του εργοδότη του. Η διαπραγματευτική του δύναμη είναι ελάχιστη, επιρρεπής σε κάθε είδους συμφωνίες που μπορούν να τον προσβάλλουν ως προσωπικότητα. Όλα αυτά ο νομοθέτης του εργατικού δικαίου τα γνωρίζει, για αυτό και έχε προβεί στην εισαγωγή της έννοιας «μονομερής βλαπτική μεταβολή» καθιερώνοντας συγκεκριμένα δικαιώματα στον εργαζόμενο, σε περίπτωση που αυτή λάβει χώρα.
Mονομερής μεταβολή θεωρείται κάθε τροποποίηση των όρων εργασίας από τον εργοδότη, που γίνεται χωρίς ο τελευταίος να έχει δικαίωμα για την τροποποίηση αυτή από το νόμο, την ατομική σύμβαση εργασίας ή τον κανονισμό εργασίας ούτε ανήκει στην απορρέουσα από το διευθυντικό δικαίωμά του εξουσία να ρυθμίζει όλα τα θέματα που ανάγονται στην οργάνωση και λειτουργία της επιχείρησής του (ή γίνεται κατά κατάχρηση του διευθυντικού δικαιώματος – άρθρο 281 ΑΚ).[Ορισμός Αρείου Πάγου, Β2 Πολιτικό Τμήμα, Απόφαση 216/2017]
Η μονομερής βλαπτική μεταβολή περιγράφεται στο άρθρο 7 Ν 2112/1920, ένα νομοθέτημα ήδη 100 χρόνων. Ο συγκεκριμένος κανόνας δικαίου προϋποθέτει να υπάρξει μεταβολή του περιεχομένου της σύμβασης εν ευρεία έννοια και, συγκεκριμένα, παρέμβαση σε συμβατικό όρο ως έκφραση της αρχής pacta sunt servanda. Έπειτα, θα πρέπει η μεταβολή να προέρχεται από εργοδοτική απόφαση και να είναι μονομερής με την έννοια του ότι γίνεται από τον εργοδότη χωρίς κάποιο προϊστάμενο δικαίωμα. Επομένως, δεν υπάρχει βλαπτική μεταβολή αν τα μέρη έχουν συμφωνήσει την συγκεκριμένη μεταβολή ή αν η μεταβολή παραμένει στο πλαίσιο των συμβατικών όρων εν γένει. Τέλος, απαιτείται η μεταβολή αυτή να είναι βλαπτική. Την έννοια της βλάβης έχει προσδιορίσει εν προκειμένω η πλούσια νομολογία ορίζοντάς την ως οτιδήποτε προκαλεί άμεσα ή έμμεσα υλική ή ηθική βλάβη στον εργαζόμενο, θέτοντας ένα υλικό αλλά και ένα ηθικό σκέλος.
Ο νομοθέτης στην περίπτωση που ο εργοδότης μονομερώς μεταβάλει, δίνει 3 δικαιώματα στον εργαζόμενο:
1. Να αποδεχθεί την μεταβολή (βάσει του 361 ΑΚ – νέα σύμβαση). Βέβαια, η αποδοχή προϋποθέτει εξουσία διάθεσης.
2. Βάσει του άρθρου 7 Ν 2112/1920, να θεωρηθεί η μεταβολή αυτή κατά πλάσμα δικαίου καταγγελία από τον εργοδότη, επομένως, ο εργαζόμενος δικαιούται να λάβει αποζημίωση απόλυσης, ενώ δεν αποκλείεται κι αξίωσή του για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, ειδικά, αν η μεταβολή συνδέεται με συνθήκες βλαπτικές για την προσωπικότητα του εργαζόμενου, η οποία συνιστά απόλυτο αγαθό.
3. Να εμμείνει, εξωδίκως ή και δικαστικώς, στην τήρηση των συμβατικών όρων, προσφέροντας τις υπηρεσίες του σύμφωνα με τους προ της μεταβολής όρους, οπότε, εάν ο εργοδότης δεν τις αποδεχθεί, καθίσταται υπερήμερος περί την αποδοχή της εργασίας και οφείλει μισθούς υπερημερίας (ΑΠ 657/2018, ΑΠ 282/2018, ΑΠ 1322/2017, ΑΠ 216/2017, ΑΠ 1134/2015, ΑΠ 447/2015, ΑΠ 791/2014, ΑΠ 126/2011).
Διαφαίνεται, λοιπόν, καθαρά από την παραπάνω ανάλυση πως το δίκαιο ενδιαφέρεται για την προστασία του εργαζόμενου. Η ελευθερία των συμβάσεων, θεμελιώδης συνταγματική αρχή, σαφώς και υπάρχει, αλλά σε ορισμένα σημεία επιβάλλεται να περιορίζεται. Αυτό οφείλουμε και στο κράτος δικαίου, που αξιώνει την προστασία της εργασίας και του εργαζομένου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, Κώστας Δ. Παπαδημητρίου, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη
- Διευθυντικό δικαίωμα και μονομερής βλαπτική μεταβολή των όρων της εργασιακής σχέσης (ΑΠ 269/2020), διαθέσιμο εδώ
- Η μονομερής βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας, διαθέσιμο εδώ
