Της Νάντιας – Ελπίδος Δουρίδα,
Κατά τη διάρκεια της προπαρασκευής της Ελληνικής Επανάστασης από τη Φιλική Εταιρεία, γίνεται έντονα αντιληπτό, πως η περιοχή της Μάνης στη Πελοπόννησο αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την έναρξη πολυάριθμων προσπαθειών και αγώνων. Επιπλέον, η συμβολή των Μανιατών στον αγώνα θεωρήθηκε εξαιρετικά σημαντική. Οι Μανιάτες ήταν αρκετά εμπειροπόλεμοι και σε συνδυασμό με την εδαφική ανεξαρτησία, που είχαν επί τουρκοκρατίας, αποτελούσαν τον ιδανικό αρωγό του σκλαβωμένου ελληνικού έθνους προς την ελευθερία. Για τους ίδιους λόγους, κάθε σχέδιο επαναστάσεως σχεδιαζόταν να ξεκινήσει αρχικά από την περιοχή της Μάνης.
Με στόχο να υλοποιηθούν, λοιπόν, οι παραπάνω επιδιώξεις και να παλέψει η Μάνη στο πλευρό των υπόλοιπων Ελλήνων, μία ομάδα απεσταλμένων της Φιλικής Εταιρείας ανέλαβε από το 1818 τη μύηση, την κατήχηση και τον «προσηλυτισμό» των σημαντικότερων και πλουσιότερων οικογενειών της περιοχής. Ανάμεσα στους απεσταλμένους ήταν ο Χ. Περραιβός, ο Η. Χρυσοπάθης και ο Κ. Καμαρηνός. Κατά την περίοδο της Επανάστασης, οι μπέηδες επιλέγονταν από τις ισχυρότερες οικογένειες της Μάνης και με αυτόν τον τρόπο οι τελευταίες ξεχώριζαν σημαντικά από τις υπόλοιπες.
Ενδεικτικά, στα ονόματα των εν λόγω οικογενειών εντάσσονται αυτά των Γρηγοράκηδων ή Γρηγόριανων, των Μαυρομιχαλέων η Μαυρομιχάληδων και των Τρουπάκηδων. Όλες αυτές οι οικογένειες αποτελούσαν τους βασικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς «πυλώνες» της περιοχής, σε διαφορετικά όμως μέρη. Οι πρώτοι, οι Γρηγοράκηδες, βρίσκονταν και ανέπτυσσαν τις δραστηριότητές τους στην ανατολική Μάνη και διακρίθηκαν ιδιαίτερα κατά την τελευταία πεντηκονταετία του οθωμανικού ζυγού στην Ελλάδα. Οι Μαυρομιχαλαίοι κινούνταν στη μέσα Μάνη. Σαν οικογένεια διακρίθηκαν ιδιαίτερα στον απελευθερωτικό αγώνα του 21, αλλά ιδιαίτερη ήταν και η συμβολή τους στην πολιτική ζωή της χώρας. Επιπλέον, δεκάδες μέλη της θυσιάστηκαν από την εποχή του Ορλώφ (1769) μέχρι τους Βαλκανικούς πολέμους, πολεμώντας στους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων. Τέλος, οι Τρουπάκηδες κινητοποιήθηκαν κυρίως στη δυτική πλευρά, όμως κυριάρχησαν και στην ευρύτερη περιοχή κατά τη περίοδο της τουρκοκρατίας.
Όμως, όπως είναι φυσικό, τόσες ισχυρές οικογένειες με αντίστοιχα συμφέροντα δεν ήταν εύκολο να συνυπάρξουν χωρίς καμία αντιπαράθεση. Πολλές φορές, μάλιστα, η αντιπαλότητα μεταξύ τους έφτανε στα όρια της έχθρας. Υπήρχαν παλιές άλυτες αντιζηλίες, αλλά και μίση μεταξύ των αρχηγών των εν λόγω οικογενειών της Μάνης, οι οποίες αποτελούσαν πατριές. Ο κάθε αρχηγός, μάλιστα, θεωρούσε τον εαυτό του ανεξάρτητο και αυτοτελή συγκριτικά τόσο με τους υπόλοιπους αρχηγούς όσο και με τον μπέη. Όπως προαναφέρθηκε, από αυτές τις οικογένειες εκλέγονταν κάθε φορά ο μπέης και ως εκ τούτου, ορισμένα από τα μέλη τους είχαν αναλάβει κάποια στιγμή το συγκεκριμένο αξίωμα, το οποίο, στην προκειμένη περίπτωση, αποτελούσε το μήλον της έριδος. Η εκδίκηση ή αλλιώς γδικιωμός, όπως ονομαζόταν, είχε την ισχύ ενός άγραφου μεν, αλλά αδυσώπητου και απαράβατου σκληρού νόμου.
Η φλογερή, όμως, ανάγκη της ελευθερίας και ο αγώνας για τον διωγμό του τυράννου, στον οποίο οι Μανιάτες θα είχαν καθοριστικό ρόλο εξαιτίας της οπλικής τους υπεροχής, τούς έκαναν να παραμερίσουν ως έναν βαθμό τα υπάρχοντα πάθη. Σε αυτή την υποχώρηση βοήθησε σημαντικά ο Χριστόφορος Περραιβός, Έλληνας πολιτικός, στρατιωτικός και αγωνιστής, καθώς και στενός συνεργάτης του Ρήγα Βελεστινλή. Προσπάθησε, λοιπόν, να εξασφαλίσει μία αδελφική συμπόνοια ανάμεσα σε αυτές τις οικογένειες, ώστε, όταν ερχόταν η στιγμή του αγώνα, να κατέβαιναν ως μία υπολογίσιμη και καταδρομική δύναμη. Με ποιον τρόπο όμως κατάφερε κάτι τέτοιο; Επιχείρησε τη συνομολόγηση επίσημης συμφωνίας ομόνοιας, δικαιοσύνης και συμπόνιας μεταξύ των οικογενειών, που θα αποσκοπούσε αποκλειστικά στο συμφέρον ολόκληρης τις πατρίδας. Μετά την κατήχηση και τη μύησή τους σε αυτόν τον σκοπό, οι αρχηγοί των οικογενειών αυτών -που ήταν πλέον ορκισμένοι Φιλικοί- δέχθηκαν πρόθυμα αυτή την πρόταση.
Η συμφωνία της συμφιλίωσης ήταν μάλλον εμπνευσμένη σε μεγάλο βαθμό από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ και υπεγράφη την 1η Οκτωβρίου 1819 στην κατοικία του Πετρόμπεη, στις Κιτριές, σε τέσσερα αντίτυπα. Τα αντίτυπα αυτά τα παρέλαβε ο Χ. Περραιβός και τα μετέφερε αυτούσια στη Φιλική Εταιρεία, η οποία τα χαρακτήρισε ως τη σημαντικότερη προσφορά στον υπό παρασκευή αγώνα. Το κείμενο αυτό, μάλιστα, που αποτελεί πλέον ιστορικό κειμήλιο, αποτελεί το μοναδικό ίσως δείγμα του πατριωτικού πνεύματος των Μανιατών στην ανάγκη αποκατάστασης του Ελληνικού Γένους και αρχίζει με όρκο, ο οποίος αναφέρει τη σύσσωμη προσπάθεια των οικογενειών προς την απελευθέρωση, ενώ τελειώνει με κατάρα σε περίπτωση αθέτησης των παραπάνω.
Αξίζει να σημειωθεί, πως βασικό ρόλο σε αυτή τη συμφωνία έπαιξε και η στάση του γεροντότερου των αρχηγών των εν λόγω οικογενειών και προγενέστερου Ηγεμόνα της Μάνης, Αντωνόμπεη Γρηγοράκη. Ο ίδιος, κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του, είχε ορίσει τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, του οποίου ήταν θείος εκ μητρός, «Μπάς-Καπετάνιο». Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία, όταν έφτασε η στιγμή να καθοριστεί ο ηγεμόνας, ο Γρηγοράκης είπε, πως, χάρη στην αγάπη και τη συμπόνοια, που επιβάλλεται να υπάρξει για το καλό του έθνους, πρέπει να παραμείνει σε αυτή τη θέση ο Πετρόμπεης. Μετά από αυτή τη δήλωση, κανείς δεν τόλμησε να φέρει αντίρρηση και μάλιστα έλαβαν όλοι την υποχρέωση, σε περίπτωση αλλαγής Μπέη (ηγεμόνα), είτε από την Υψηλή Πύλη είτε από τους Καπεταναίους, να αρνηθούν το αξίωμα.
Τέλος, η τελευταία αλλαγή, που επέφερε η εν λόγω συμφωνία, αφορούσε τη διοικητική οργάνωση της Μάνης. Από το 1819, οπότε και υπογράφηκε το Σύμφωνο των Κιτριών, μέχρι και την έναρξη της επανάστασης, το λεγόμενο «Μπεηλίκι» της Μάνης σταμάτησε να είναι τόσο διαδεδομένο. Οι αρχηγοί που υπέγραψαν τη συμφωνία αποτέλεσαν ουσιαστικά το νέο κυβερνητικό συμβούλιο διαχείρισης θεμάτων επί της εθνικής παλιγγενεσίας παράλληλα με τα τοπικά θέματα. Ο Ηγεμόνας, από την άλλη, αποτελούσε μέλος του εν λόγω Συμβουλίου, διατηρώντας τυπικά τον τίτλο του Μπέη. Αυτό συνέβαινε, διότι έπρεπε να δοθεί η εικόνα στον έξω κόσμο, πως τίποτα ουσιαστικό δεν είχε αλλάξει στη Μάνη, ώστε να συγκαλυφθεί όλο το σχέδιο προετοιμασίας και ετοιμότητας της Επανάστασης.
Συνοψίζοντας, αυτό που φαίνεται εν τέλει πως συνέβαλε στην επιτυχία του στόχου αυτής της συμφωνίας, που ήταν η αποτελεσματική αρωγή των Μανιατών στην Επανάσταση, ήταν αναμφίβολα ο πατριωτισμός των Μανιατών, αλλά και το όραμα της ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Παρόλο που η Μάνη παρέμενε αυτοδιοικούμενη και σχετικά ελεύθερη, το όραμα μιας Ελλάδας αποχαλινωμένης από τον τουρκικό ζυγό κατάφερε σχεδόν να εξαλείψει τους «μανιάτικους» εγωισμούς και να συμφιλιώσει τις οικογένειες σε μια στιγμή ανάγκης. Με τέτοιους τρόπους, λοιπόν, οι Έλληνες κατάφεραν να κερδίσουν την αυτονομία τους· με το να παραμερίζουν τα προσωπικά και τοπικά συμφέροντα και τους εγωισμούς και να θυμούνται πως, στο τέλος της ημέρας, όλοι ζούμε στην ίδια πατρίδα, για την οποία πρέπει πάντα να παλεύουμε σαν ένα έθνος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Διον. Κόκκινος (1931-1935), Ελληνική Επανάστασις 1821, τ. 6, Αθήνα.
- Τζώρτζης Τζωρτζάκης (1981), Η πρωτεύουσα της Μάνης Γύθειον – Μαραθονήσι, Αθήνα. σ. 42-45.
- Ιωάννης Φιλήμων (1859-1861), Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 4, Αθήνα: Εκδ. Π. Σούτσα και Α. Κτενά.
