Του Γιάννη Τσούπρου,
Η ανάγκη των εμπόρων από πόλεις της Βόρειας Γερμανίας να προστατέψουν τα οικονομικά συμφέροντα και τα διπλωματικά προνόμια των συντεχνιών τους, τους οδήγησε στην δημιουργία της Χανσεατικής Ένωσης, μιας εμπορικής και αμυντικής συνομοσπονδίας των εμπορικών συντεχνιών της Βορειοδυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, η οποία κυριάρχησε επί τρεις αιώνες στο θαλάσσιο εμπόριο κατά μήκος των ακτών της Βόρειας Ευρώπης.
Αφετηρία της Χανσεατικής Ένωσης αποτέλεσε η ανοικοδόμηση της πόλης Λίμπεκ της Βόρειας Γερμανίας, το 1159, από τον πανίσχυρο Ερρίκο τον Λέοντα, Δούκα της Σαξονίας και της Βαυαρίας, όταν απέσπασε την περιοχή από τον Αδόλφο Β΄, Κόμη του Σάουενμπουργκ και του Χόλσταϊν. Σύντομα, το Λίμπεκ εξελίχθηκε σε κεντρικό εμπορικό κόμβο, συνδέοντας τις περιοχές γύρω από την Βόρεια και Βαλτική Θάλασσα. Μια συνθήκη με το Βίσμπυ επέτρεψε την άμεση πρόσβαση στο Νόβγκοροντ, όπου κατασκευάστηκε εμπορικός σταθμός ή αλλιώς Kontor, γνωστός ως Πέτερχοφ. Παράλληλα, δημιουργήθηκαν Kontor στη Μπρυζ, στο Μπέργκεν και στο Λονδίνο. Οι εν λόγω θύλακες συνέβαλαν καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη και εμπορική επέκταση της Χανσεατικής Ένωσης. Το 1241 το Λίμπεκ σχημάτισε μια συμμαχία με το Αμβούργο, το οποίο ήλεγχε το εμπόριο αλατιού από το Λύνεμπουργκ. Δεκαεννιά χρόνια αργότερα, το 1260, προσχώρησε σε αυτή και η Κολωνία. Οι εμπορικές δραστηριότητες της Χανσεατικής Ένωσης στρέφονταν, κυρίως, γύρω από την διακίνηση ξυλείας, υφασμάτων, ρητίνης, σίκαλης, σιταριού και δερμάτων.
Παρότι η Χανσεατική Ένωση διέθετε μια χαλαρή δομή, οι πόλεις της μοιράζονταν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Πολλές από αυτές απέκτησαν την ανεξαρτησία τους μέσω της συλλογικής διαπραγματευτικής δύναμής της, ενώ όσες ήταν ανεξάρτητες όφειλαν υπακοή στον Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Σε αρκετές περιπτώσεις συνασπίστηκαν και χρησιμοποίησαν την οικονομική τους δύναμη, προκειμένου να υπερασπιστούν τα συμφέροντα τους και να διασφαλίσουν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στον χώρο της Βαλτικής Θάλασσας. Μεταξύ του 1361 και του 1370 διεξήγαγαν πόλεμο εναντίον της Δανίας ως Συνομοσπονδία της Κολωνίας. Αφού λεηλάτησαν την Κοπεγχάγη και το Χέλσινγκμποργκ, ανάγκασαν τον Βάλντεμαρ Δ΄, Βασιλιά της Δανίας και τον γαμπρό του Χάακον ΣΤ΄, Βασιλιά της Νορβηγίας να αποδώσουν στην Χανσεατική Ένωση το 15% των κερδών του εμπορίου της Δανίας, εξασφαλίζοντας, κατά αυτόν τον τρόπο, τον πλήρη έλεγχο του εμπορίου στην Σκανδιναβία. Επιπλέον, από το 1392 έως το 1440 αντιμετώπισαν με επιτυχία τις επιδρομές των Vitalienbruder, κουρσάρων, οι οποίοι προσελήφθησαν από τον Αλβέρτο του Μεκλεμβούργου, Βασιλιά της Σουηδίας εναντίον της Μαργαρίτας Α΄, Βασίλισσας της Δανίας. Η Συνθήκη του Στράλσουντ το 1370 και η Συνθήκη του Βόρντινγκμποργκ το 1435 υπήρξαν οι σπουδαιότερες στιγμές της Χανσεατικής Ένωσης, οι οποίες την οδήγησαν στο απόγειο της ακμής της.
Οι αποφάσεις και οι ενέργειες της Χανσεατικής Ένωσης ήταν αποτέλεσμα συναινετικών διαδικασιών. Όταν προέκυπτε κάποιο ζήτημα, τα μέλη της καλούνταν να λάβουν μέρος σε μια κεντρική συνάντηση, την Tagfahrt ή Hansetag, το μοναδικό θεσμοθετημένο όργανό της. Στη συνέχεια, επέλεγαν αντιπροσώπους, τους Ratssendeboten, οι οποίοι αναλάμβαναν να εκπροσωπήσουν την βούληση της κοινότητάς τους ή ακόμη και περισσότερων. Ύστερα από συζήτηση οι προτάσεις, οι οποίες εξασφάλιζαν επαρκή υποστήριξη, υπαγορεύονταν δυνατά και καθίσταντο δεσμευτικές. Παράλληλα, όσοι υποστήριζαν διαφορετικές προτάσεις, οι οποίες δεν διέθεταν αρκετές πιθανότητες να λάβουν ανάλογη αποδοχή, όφειλαν να παραμείνουν σιωπηλοί. Σε περίπτωση αδυναμίας επίτευξης συναίνεσης ακολουθούσε ο διορισμός ενός αριθμού μελών, τα οποία εξουσιοδοτούντο να επιφέρουν μια κοινώς αποδεκτή λύση. Από το 1365 οι κοινότητες των μελών της Χανσεατικής Ένωσης ομαδοποιήθηκαν σε τρεις κύκλους ή αλλιώς Drittel. Από κάθε Drittel αναδεικνύονταν δύο πρεσβύτεροι, οι Altermanner και έξι μέλη του Συμβουλίου των Δεκαοχτώ, γνωστού ως Achtzehnmannerrat, οι οποίοι διαχειρίζονταν την διεκπεραίωση των υποθέσεών της για καθορισμένη χρονική περίοδο. Επιπλέον, συχνά τα Drittel πραγματοποιούσαν ένα Dritteltage, μια συνέλευση, δηλαδή, όπου επεξεργάζονταν κοινές θέσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να παρουσιαστούν σε μια Tagfahrt.
Οι έμποροι της Χανσεατικής Ένωσης περιορίζονταν εντός των εμπορικών της σταθμών. Σπάνια έρχονταν σε επαφή με τους γηγενείς. Ως εκ τούτου τόσο οι ευγενείς όσο και οι αστοί φθονούσαν την δύναμη τους και προσπαθούσαν να την μειώσουν. Έξαλλου, αρκετές φορές οι εντάσεις, οι οποίες δημιουργούνταν, διολίσθαιναν σε εσωτερικές προστριβές. Στο Λονδίνο οι τοπικοί έμποροι ασκούσαν συνεχείς πιέσεις για ανάκληση των προνομίων τους. Ωστόσο, η οικονομική συνεισφορά της Χανσεατικής Ένωσης στον Οίκο της Υόρκης κατά τον Πόλεμο των Ρόδων οδήγησε τον Βασιλιά Εδουάρδο Δ΄ της Αγγλίας, το 1474, σε επανεπιβεβαίωση αυτών.
Από τα τέλη του 15ου και καθ’ όλη τη διάρκεια του 16ου αιώνα, η Χανσεατική Ένωση βίωσε μια πρωτοφανή κρίση. Η βαθμιαία εδραίωση των εθνικών μοναρχιών στην Ευρώπη, απόρροια των κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών, τις οποίες προκάλεσε η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, μείωσε σημαντικά την ισχύ της. To 1597, η Βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας εκδίωξε τους εμπόρους της από το Λονδίνο και το 1478 ο Ιβάν Γ΄, Μέγας, Πρίγκιπας της Μόσχας, τερμάτισε την επιχειρηματική ανεξαρτησία του Kontor του Νόβγκοροντ. Το Ντάντσιχ, το Θόρν και το Έλμπινγκ προσαρτήθηκαν από το Βασίλειο της Πολωνίας, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα της Βαλτικής Θάλασσας τέθηκε υπό τον έλεγχο της ανερχόμενης Σουηδικής Αυτοκρατορίας. Επιπλέον, το Λίμπεκ, το οποίο βρισκόταν στην είσοδο του χερσαίου δρόμου προς το Αμβούργο, μπορούσε, πλέον, να παρακαμφθεί από τον περίπλου της Δανίας, μέσω του Κάτεγατ. Η Χανσεατική Ένωση, προσπαθώντας να ξεπεράσει τις δυσκολίες, δημιούργησε το 1556 την θέση του Συνδίκου, την οποία ανέλαβε ο Χέινριχ Σούντερμαν, εργαζόμενος για την προστασία και την επέκταση των διπλωματικών της συμφωνιών.
Η επίδραση της Χανσεατικής Ένωσης είναι αισθητή μέχρι σήμερα. Υπάρχουν δύο μουσεία στην Ευρώπη, τα οποία είναι ειδικά αφιερωμένα στην ιστορία της. Η γερμανική αεροπορική εταιρία Lufthansa και η ποδοσφαιρική ομάδα του Ρόστοκ, ΦΚ Χάνσα Ρόστοκ, συντηρούν την ονομασίας της. Το Hansa-Park είναι από τα μεγαλύτερα θεματικά πάρκα της Γερμανίας. Τον Φεβρουάριο του 2018, οι υπουργοί Οικονομικών της Δανίας, της Εσθονίας, της Φιλανδίας, της Ιρλανδίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Ολλανδίας και της Σουηδίας συμφώνησαν την ίδρυση της «Νέας Χανσεατικής Ένωσης»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- E. M. Burns (2006), Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Δ΄ έκδοση, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις επίκεντρο
- Philippe Dollinger (1999), The German Hansa, London and New York: Routledge/ Thoemmes Press
- Angus MacKay (1997), Atlas of medieval Europe, London and New York: Routledge
- Peter N. Stearns, William L. Langer (2001), The Encyclopedia of world history : ancient, medieval, and modern, chronologically arranged, Boston : Houghton Mifflin
