Της Φαίης Φωτιάδου,
Ανέκαθεν τα κινούμενα σχέδια χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν λειτουργίες της πραγματικής ζωής και να οπτικοποιήσουν συναισθήματα, έννοιες και ανθρώπινες σχέσεις με έναν απλούστερο, πιο κατανοητό τρόπο. Παρόμοια λειτουργούν και οι συντακτικές γελοιογραφίες, κατά κόσμο, τα σατιρικά καρτούν. Αποτελούν μια μορφή ειδικευμένης τέχνης, ένα μέσο έκφρασης μιας γνώμης, θίγοντας συχνά σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Πρόκειται για εικόνες που αντικατοπτρίζουν αποκλειστικά την άποψη ή και την κρίση του εκάστοτε γελοιογράφου, ως ένα οπτικοποιημένο σχόλιο ενάντια στο πρόβλημα. Πολλές φορές επιτίθενται, άλλοτε υπερασπίζονται το θέμα ή τους χαρακτήρες τους, οι οποίοι εμφανίζονται συχνά με τη μορφή καρικατούρας, με τα εξωτερικά χαρακτηριστικά παραμορφωμένα σε υπερβολικό βαθμό, σε σημείο γελοιοποίησης.
Οι καρικατούρες είναι μία μόνο από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται και τις πολλές διεργασίες που συντελούνται για την ακριβή μετάδοση του μηνύματος. Συμβολισμοί, μεταφορικός λόγος και αλληγορίες είναι οι βασικότεροι συντελεστές για την παραγωγή μιας επιτυχημένης συντακτικής γελοιογραφίας. Επαναλαμβανόμενο είναι και το μοτίβο με τα αντικείμενα που λειτουργούν ως ταμπέλες, όπου πλέον η γνώμη του δημιουργού γίνεται ξεκάθαρη και σαφής, χωρίς τη μεσολάβηση της έμμεσης αφήγησης. Παρόμοια, ο διάλογος μέσα σε «συννεφάκια» και «φούσκες» είναι συχνό φαινόμενο, με χιουμοριστικό συνήθως λόγο ή λέξεις και φράσεις που βοηθούν στην κατανόηση του σκίτσου. Με τη χρήση αναλογιών, οι γελοιογράφοι συσχετίζουν δύο φαινομενικά αταίριαστες έννοιες, για να αντιμετωπίσουν με απλότητα και συντομία το θέμα που πραγματεύονται.
«Το σπουδαίο σε μια γελοιογραφία είναι ότι συνοψίζει την κατάσταση του παιχνιδιού ανά πάσα στιγμή […] Είναι έξυπνο, αστείο, διασκεδαστικό, μας ενημερώνει και διασκεδάζει. Κάνει όλα τα πράγματα σε ένα σχέδιο που κάνει μια εφημερίδα σε όλες τις σελίδες της».
-Rt Hon George Osborne
Ο ρόλος που μπορούν να πάρουν οι συντακτικές γελοιογραφίες μπορεί να είναι ενημερωτικός ή διδακτικός, πέρα από τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα τους. Ταυτόχρονα, έχουν τη δύναμη να διαμορφώσουν ουσιαστικά την άποψη των θεατών με την καυστική ιδιοσυγκρασία τους και ενθαρρύνουν τη λήψη αποφάσεων σε αμφιλεγόμενες υποθέσεις. Για την ακρίβεια, αυτό που καταφέρνουν τα επιτυχημένα σατιρικά καρτούν είναι να περάσουν στο υποσυνείδητο των ανθρώπων την ενσυναίσθηση και να καθορίσουν την κοινή γνώμη, βάσει της επιρροής και του ελέγχου που ασκούν στα μέλη της κοινωνίας.
Στις συντακτικές γελοιογραφίες παρατηρείται μια κριτική ματιά απέναντι στα μεγάλα κανάλια. Αμφισβητούν την εξουσία και ασκούν κοινωνική κριτική σε μια περισσότερο αντισυμβατική φόρμα, καθιστώντας τα ως την πιο ζωντανή και ευφάνταστη πτυχή της δημοσιογραφίας. Πολιτικά γεγονότα και κοινωνικά φαινόμενα που απασχολούν τη σοβαρή ειδησεογραφία γίνονται αντικείμενα σχολιασμού στα σκίτσα των γελοιογράφων. Συχνά, οι γελοιογραφίες εντάσσονται στις εφημερίδες και τα δελτία ως ένα ελαφρύτερο υλικό, κατάλληλο να παρουσιάσει βαρύτερες ειδήσεις χωρίς ωστόσο να βαραίνει την ατμόσφαιρα με επιπλέον αρνητικά στοιχεία.
Από την άλλη, μπορούν να λειτουργήσουν με εντελώς απορριπτικό τρόπο, ιδίως όταν «δεν λαμβάνουν υπόψη την τοπική ιστορία, τους πολιτιστικούς κανόνες και τις πολιτιστικές ή θρησκευτικές διαφορές». Τα πλαίσια του ελεύθερου λόγου δεν είναι σαφώς καθορισμένα και, πολλές φορές, τα αποτελέσματα είναι απρεπή και χαρακτηρίζονται από ασέβεια. Αν και κινούνται στα πλαίσια της αυτό-λογοκρισίας, το κράτος έχει το δικαίωμα να απαγορεύσει αυτά τα καρτούν σε ακραίες περιπτώσεις προσβλητικού υλικού. Ταυτόχρονα, δεν είναι λίγες οι φορές που οι γελοιογράφοι δέχονται απειλές από την εξουσία ακόμη και για την ίδια τους τη ζωή, καθιστώντας το επάγγελμά τους επικίνδυνη επιχείρηση με σοβαρές συνέπειες.
«Εάν μια εικόνα λέει χίλιες λέξεις, ένα κινούμενο σχέδιο λέει ένα εκατομμύριο, και είναι μια απολύτως κρίσιμη πτυχή των ειδήσεων και πώς επικοινωνούμε μεταξύ μας».
-Kate Andrewa, Αναπληρώτρια Διευθύντρια, Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων
Τα συντακτικά καρτούν αποτελούν βασικό στοιχείο της αμερικανικής ιστορίας. Από τον 18ο αιώνα, τα σατιρικά καρτούν χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για προπαγανδιστικούς σκοπούς, αλλά και για να εκφράσουν παράπονα, φέρνοντας στο επίκεντρο ανησυχητικές πτυχές μιας άρρωστης κοινωνίας. Με «οπτικές μεταφορές», οι γελοιογράφοι μπορούν να συνοψίσουν μια περίπλοκη κατάσταση σε μία μοναδική εικόνα που εξηγεί τα πάντα.
Ξεκίνησαν από τον James Gillray στην Αγγλία, ενώ σύντομα ακολούθησαν πολλά ονόματα ριζοσπαστικών γελοιογράφων που άλλαξαν τη δημοσιογραφική διαδικασία σε μεγάλες εφημερίδες και περιοδικά. Ανάμεσα στους πιο σημαντικούς του είδους του, ο Peter Brookes θεωρείται θρύλος. Παρήγαγε σκίτσα σε καθημερινή βάση, αποστάζοντας τις απογοητεύσεις και τις αναταραχές του πολιτικού χώρου.
Κατά τον εμφύλιο, ο Thomas Nast λαμβάνει τον τίτλο του γνωστότερου γελοιογράφου, για τα διάσημα σκίτσα του στο Harper’s Weekly, όπου ο πόλεμος σχολιάζεται με χιουμοριστικό, ανάλαφρο τρόπο. Ακολουθούν τα έργα του Joseph Keppler στο περιοδικό Puck, όπου σηματοδοτείται μια νέα εποχή για τα σκίτσα με ιδέες που «θα μπορούσαν να μεταδοθούν με επιτυχία στη μάζα». Σύντομα, κατέκτησαν μια θέση στην παγκόσμια κουλτούρα, ενώ σπουδαίοι δημιουργοί, όπως ο Jules Feifer, βραβεύτηκαν με Πούλιτζερ για τα σχέδιά τους. Ο Feifer έφτιαχνε σατιρικά καρτούν σε εβδομαδιαία βάση για το Village Voice, με τα σκίτσα του να γελοιοποιούν ανελέητα τις στάσεις, τις αποφάσεις και τις ενέργειες των τότε ηγετών.
Χάρη στον Nast, μπορούμε να ξεχωρίσουμε μερικές από τις πιο άμεσα αναγνωρίσιμες εικόνες στην πολιτική των ΗΠΑ, όπως είναι ο θείος Σαμ, ο Ρεπουμπλικανός ελέφαντας και ο Δημοκρατικός γάιδαρος.
«Συχνά πολύ καιρό αφού ξεχάσεις τις λεπτομέρειες της ιστορίας, οι εικόνες τους συνοψίζουν τη διάθεση των καιρών»
-Adam Boulton, Sky News
Οι γελοιογραφίες, μεταξύ γεγονότος και φαντασίας, τείνουν να εμφανίζονται, πέρα από την κλασική έντυπη μορφή, σε ιστότοπους, ιστολόγια και διαδικτυακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με αποτέλεσμα τη διαρκή έκθεση των θεατών σε αυτά. Ωστόσο, η επιρροή που ασκούν έχει συρρικνωθεί σημαντικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Alessandro Bigi, K. P. (2011, Νοέμβριος 11). When satire is serious: how political cartoons impact a country’s brand. Public Affairs , σσ. 148-155.
- Cartonists can be an important voice of dissent: but they can also be divisive, theconversation.com, διαθέσιμο εδώ
- Cartoonists play a large role in forming public opinion, can help promote peace: Annan, news.un.org, διαθέσιμο εδώ
- Sketching history: Is the cartoonist’s pen mightier than the sword?, bbc.com, διαθέσιμο εδώ
- Political cartoonistis Impact Presidential Races, usnews.com, διαθέσιμο εδώ
- The importance of political cartoons, ellwoodatfield.com, διαθέσιμο εδώ
