Του Οδυσσέα Βλαχονικολού,
Όσο ο πλανήτης έρχεται αντιμέτωπος με τις παγκόσμιες προκλήσεις, η Ρωσία και η Κίνα έχουν ήδη βρει το σύστημα, αυτό της αυταρχικής διακυβέρνησης, οι Η.Π.Α. ετοιμάζουν μία νέα αντιπληθωριστική πολιτική, ενώ η Ευρώπη διοργανώνει ακόμα μία συνεδρίαση, για να συμφωνήσουν τα μέλη της σε μία ενιαία πολιτική. Χαμένη στο γραφειοκρατικό κυκεώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχεται πάντα μετά το πρόβλημα. Όπως σωστά έθεσε το ερώτημα ο πρώην Αμερικανός υπουργός εξωτερικών, Henry Kissinger: «Ποιόν θα πρέπει να καλώ όταν θέλω να μιλήσω με την Ευρώπη;», επισημαίνοντας την έλλειψη ηγεσίας στην Ένωση.
Μόλις πρόσφατα, το Λευκορωσικό καθεστώς απείλησε την ευρωπαϊκή κυριαρχία με την κρατική «αεροπειρατεία» της πτήσης «Αθήνα-Βίλνιους», ώστε να συλλάβει τον ακτιβιστή και δημοσιογράφο, Ρομάν Προτάσεβιτς, ο οποίος αντιτίθεται στο καθεστώς Λουκασένκο. Η απάντηση σε τέτοιες ενέργειες θα πρέπει να είναι ενιαία και ευρωπαϊκή. Η σθεναρή καταδίκη της αναγκαστικής προσγείωσης σε συνδυασμό με την απαγόρευση λευκορωσικών πτήσεων πάνω από τον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο είναι ένα πρώτο βήμα. Ελπίζω να ακολουθήσουν και κυρώσεις.
Για να ληφθεί μία τόσο γρήγορη απόφαση και να λειτουργήσουν όλοι οι ηγέτες μαζί, χρειαζόταν να απειληθεί η ευρωπαϊκή κυριαρχία, καθώς και δύο ανθρώπινες ζωές, αυτή του Προτάσεβιτς και της συντρόφου του, Σοφία Σαπέγκα. Με άλλα λόγια, η κοινή πολιτική σε θέματα όπως αυτά της οικονομίας, είναι ο καθένας να «σφυρίζει αδιάφορα» και να κοιτά το εθνικό του συμφέρον.
Στις αρχές του 21ου αιώνα θεσπίστηκε, ορθώς, το κοινό νόμισμα. Συνέβη με πολλές ατασθαλίες, όμως, όπως για παράδειγμα την έλλειψη πραγματικού συντονισμού της δημοσιονομικής πολιτικής. Με άλλα λόγια, είχαμε ενιαία νομισματική πολιτική, χωρίς ταυτόχρονη δημοσιονομική αλλά και μακροοικονομική πολιτική. Αυτό οδήγησε σε εθνική διαχείριση των δημοσίων ισοζυγίων, με αποτέλεσμα οι χώρες, κυρίως του Νότου και ειδικότερα η Ελλάδα, να τρέχουν υπέρογκα δημόσια ελλείμματα κατά την περίοδο χάριτος, δηλαδή της οικονομικής ανάπτυξης.
Όταν «έσκασε η χρηματιστηριακή φούσκα» στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η κρίση έφτασε στην ήπειρό μας λίγα χρόνια αργότερα, γεγονός που οδήγησε τους πιστωτές σε έλλειψη εμπιστοσύνης προς τις υπερχρεωμένες χώρες σχετικά με την δυνατότητα κάλυψης των δανείων. Τα spreads των χωρών εκτοξεύτηκαν και το ρίσκο δανεισμού ήταν πια τεράστιο. Ακολούθησε η κρίση της ευρωζώνης με «πακέτα στήριξης» σε συνδυασμό με μέτρα λιτότητας, επίπονες δημοσιονομικές προσαρμογές αλλά και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Βέβαια, οι μεταρρυθμίσεις ακόμα να γίνουν πράξη, αλλά αυτό αφορά άλλου είδους ζήτημα προς εξέταση. Τελικά, πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο;
Η «συνταγή» είναι απλή. Αμοιβαιοποίηση του κινδύνου δανεισμού. Πιο απλά, ένας από κοινού ευρωπαϊκός δανεισμός. Μία τέτοια πολιτική μπορεί να μειώσει το κόστος δανεισμού, καθώς οι αγορές εμπιστεύονται πιο εύκολα την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ενιαία δύναμη, παρά τις πιο αδύναμες χώρες ξεχωριστά. Η αμοιβαιοποίηση του χρέους είναι ουσιαστικά μία έμπρακτη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, αφού οι αδύναμες χώρες έχουν την δυνατότητα να δανειστούν με επιτόκια του ύψους των ισχυρών χωρών, όπως η Γερμανία. Συνεπώς, μία τέτοια πολιτική οδηγεί σε περαιτέρω ολοκλήρωση και ενοποίηση των οικονομιών.
Ωστόσο, για να γίνει κάτι τέτοιο δυνατό, είναι αναγκαία μία ενιαία δημοσιονομική πολιτική, δηλαδή οι χώρες να συντονίζουν από κοινού τα δημοσιονομικά μεγέθη τους. Κάτι τέτοιο καθιστά εφικτή μία ευρωπαϊκή αντικυκλική πολιτική, ώστε σε περιόδους κρίσης τα αδύναμα κράτη-μέλη να μπορούν να αντιμετωπίσουν την οικονομική ύφεση χωρίς μέτρα λιτότητας, αλλά, αντιθέτως, με περισσότερες δαπάνες. Επομένως, για να επιτευχθεί αυτό, θα χρειαστεί ένας ευρωπαίος επίτροπος, αρμόδιος για τα θέματα της οικονομίας, με στόχο να συντονίσει αυτό το εγχείρημα. Αυτό σημαίνει, όμως, έλλειψη κρατικής κυριαρχίας, κάτι που οι ηγέτες προφανώς και θέλουν να αποφύγουν.
Στα καλά νέα, ωστόσο, η υπέρμαχος της κρατικής δημοσιονομικής πολιτικής, Γαλλία, υπηρετείται από τον Γάλλο πρόεδρο, Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος έχει εκφραστεί υπέρ μιας ενοποίησης στον τομέα αυτό. Αντίστοιχα, ο Ιταλός ομόλογός του, Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, είναι φανατικός υπέρμαχος της δημοσιονομικής ενοποίησης. Θετικά έχουν εκφραστεί και οι πρωθυπουργοί της Ισπανίας και Ελλάδας, Πέδρο Σάντσεθ και Κυριάκος Μητσοτάκης αντίστοιχα, συμβάλλοντας με τον τρόπο τους προς αυτή την κατεύθυνση.
Ωστόσο, το μπλοκ που αντιτίθεται στην δημοσιονομική ενοποίηση αποτελείται από τις λεγόμενες «φειδωλές» χώρες: Αυστρία, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία. Επιχειρηματολογούν πως ο από κοινού δανεισμός θα έχει αρνητικό αντίκτυπο, καθώς οι χώρες του Νότου δεν είναι ακόμα διαρθρωτικά προσαρμοσμένες, με αποτέλεσμα στην επόμενη κρίση να καταρρεύσουν οι οικονομίες και να χρειαστούν ξανά πακέτα διάσωσης. Παράλληλα, οι χώρες του Βορρά δέχονται ισχυρές πιέσεις από τα εθνικά τους Κοινοβούλια, κυρίως από την ακροδεξιά, με το επιχείρημα ότι οι χώρες τους πληρώνουν τις υπέρογκες δαπάνες των «τεμπέληδων» Νότιων. Η αλήθεια είναι πως έχουν, εν μέρει, δίκιο. Ειδικότερα, οι χώρες του Νότου δεν έχουν πραγματοποιήσει ακόμα, πλήρως, τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, όπως τη μερική κεφαλαιοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος, την ευελιξία των αγορών καθώς και τον ψηφιακό τους μετασχηματισμό. Συνεπώς, η αμοιβαιοποίηση του κινδύνου δανεισμού θα είχε ως αποτέλεσμα να πληρώσουν (ξανά) οι Βόρειοι τις αντιπαραγωγικές πολιτικές των Νότιων.
Παρ’ όλα αυτά, ας μη γελιόμαστε, όλοι γνωρίζουμε ποιος είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο και δεν είναι άλλος από την Γερμανία. Η Γερμανία, αν και έχει διττό ρόλο στην υπόθεση -δηλαδή η κρατική πολιτική της είναι υπέρ της περαιτέρω ευρωπαϊκής ομοσπονδοποίησης- προσπαθεί, παράλληλα, να κρατάει τις ισορροπίες μέσα στην ευρωπαϊκή «οικογένεια», ιδίως, στον τομέα της δημοσιονομικής ενοποίησης. Ωστόσο, με το βλέμμα στις επόμενες γερμανικές εκλογές μπορούμε να δούμε μία ηλιαχτίδα αισιοδοξίας, καθώς η «πράσινη» υποψήφια καγκελάριος, Αναλένα Μπέρμποκ, έχει εκφραστεί έως και φανατικά υπέρ της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Επομένως, μία τέτοια εξέλιξη των πραγμάτων θα μπορούσε πραγματικά να πιέσει προς την σωστή κατεύθυνση.
Συνοψίζοντας, τρεις είναι οι βασικοί τομείς, τους οποίους πρέπει να προσέξουμε. Ο πρώτος και βασικός είναι να υπάρξει πολιτική θέληση. Να έχουμε στο «τιμόνι» των μεγάλων χωρών της Ευρώπης, τους Μακρόν, Μπέρμποκ, Ντράγκι και Σάντσεθ. Ο δεύτερος αφορά τις χώρες του Νότου, οι οποίες πρέπει να μεταρρυθμιστούν άμεσα, ώστε να γίνουν ανταγωνιστικές σε σχέση με τις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα. Τέλος, πολύ σημαντική είναι η ανάκτηση της εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών. Τα στερεότυπα των βόρειων φειδωλών ή νότιων «τζαμπατζήδων» χωρών πρέπει να σταματήσουν. Ιδιαίτερο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν τα ευρωπαϊκά κόμματα, όπως το PES για τους σοσιαλδημοκράτες, το ALDE για τους φιλελεύθερους και το EPP για τους συντηρητικούς, ώστε να ξεπεραστούν οι διακρατικές διενέξεις. Οι κυβερνήσεις και οι λαοί της Ευρώπης έχουν έναν μόνο μονοπάτι να περπατήσουν και αυτό δεν είναι άλλο από την ενοποίηση της ηπείρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Αεροπειρατεία» στη Λευκορωσία: Οι τρεις επιβάτες της πτήσης που έμειναν πίσω, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, διαθέσιμο εδώ
- Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τη Λευκορωσία, Consilium, διαθέσιμο εδώ
- Greek government bond spreads – The Greek financial crisis: growing imbalances and sovereign spreads, bankofgreece.gr, διαθέσιμο εδώ
- Greek, Spanish PMs see joint EU debt as precedent for more fiscal integration, POLITICO, διαθέσιμο εδώ
- The Frugal Four exhibit a British attitude to European integration, LSE BREXIT, διαθέσιμο εδώ
- Could the German Greens win — and change European politics for good?, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
