Του Νίκου Μελιτσιώτη,
27 Οκτωβρίου/9 Νοεμβρίου 1831. Μια σφαίρα και μια λάμα ήταν αρκετά για να στερήσουν από την ταλαιπωρημένη Ελλάδα ένα από τα αξιότερα τέκνα της, που είχε τόσο αφοσιωθεί στην ανάσταση και ανοικοδόμηση της. Ο θάνατος του Ιωάννη Καποδίστρια αποτέλεσε, κατά κοινή ομολογία, ένα από τα μελανότερα σημεία της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και μια από τις τραγικότερες στιγμές για τη χώρα, καθώς η τροχιά προόδου στην οποία αυτή είχε μπει, ανακόπηκε, ενώ τα γεγονότα που ακολούθησαν ήταν ζοφερά.
Ο Καποδίστριας, πατώντας το πόδι του στην Ελλάδα, η οποία τον υποδέχτηκε ως Μεσσία, στις 18 Ιανουαρίου 1828, τη βρήκε κυριολεκτικά ισοπεδωμένη. Οκτώ συναπτά έτη πολεμικών αναμετρήσεων, δύο έτη emφυλίων διαμαχών, δεκάδες περιστατικά λεηλασίας και καταστροφών από τους Τούρκους και φυσικά η επέλαση του Ιμπραήμ. Με τις αδιαμφισβήτητες ικανότητ;eς του και την πολιτική του οξυδέρκεια, χαρακτηριστικά σφυρηλατημένα στη ρωσική κυβέρνηση και τις ευρωπαϊκές αυλές, ο Καποδίστριας κλήθηκε να δημιουργήσει ελπίδα μέσα από την απελπισία.
Διέκρινε πως ένας λαός, ο οποίος για τουλάχιστον τρεις αιώνες ζούσε κάτω από τον αυταρχισμό και τη μισαλλοδοξία, μανδύα τον οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις δεν απέρριψαν ούτε οι ομοεθνείς τους στη διάρκεια του Αγώνα, δε μπορούσε να κυβερνηθεί με δημοκρατικά ιδεώδη. Η ανασύσταση του κράτους έπρεπε να γίνει με ένα συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης, μέσα από το οποίο οι κοινωνικές δομές θα αποκτούσαν γερές βάσεις, στηρίζοντας το οικοδόμημα που ονομαζόταν «Ελληνικό Κράτος». Η υιοθέτηση ενός τρόπου διακυβέρνησης, στον οποίο οι νευραλγικές θέσεις μοιράστηκαν στα αδέρφια του και σε όσους είχε απόλυτη εμπιστοσύνη, σύντομα δημιούργησε έχθρες, οι οποίες εκφράζονταν κυρίως από δύο κατευθύνσεις.
Στην πρώτη κατεύθυνση βρίσκονταν οι δύο από τις τρεις Μεγάλες Δυνάμεις, η Γαλλία και η Αγγλία, οι οποίες υποδαύλισαν ουκ ολίγες φορές τις αντιδράσεις εναντίον του Καποδίστρια. Δεν έπαυαν να βλέπουν, πίσω από τον Κυβερνήτη της Ελλάδος, το διπλωμάτη και Υπουργό Εξωτερικών της Τσαρικής Ρωσίας. Μιας Ρωσίας της οποίας την επιρροή φοβόταν, καθώς μπορούσε να επηρεάσει την ισορροπία δυνάμεων στη Μεσόγειο, ενώ η ενδεχόμενη επικράτησή της ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία θα αύξανε υπερβολικά τόσο τη δύναμή της όσο και την επιρροή της στην Ελλάδα. Επιπροσθέτως, το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός ισχυρού Ναυτικού από τους Έλληνες, φύσει ναυτικό λαό, δημιουργούσε δυσβάσταχτο οικονομικό πονοκέφαλο, ιδίως στη θαλασσοκράτειρα Αγγλία.
Στην άλλη κατεύθυνση στέκονταν οι φατρίες, οι κοτζαμπάσηδες, οι Φαναριώτες και οι νησιώτες, οι οποίοι κατείχαν θέσεις εξουσίας κατά την Επανάσταση ή και πριν από αυτή και ενοχλήθηκαν έντονα από τον παραγκωνισμό ή την υποτίμηση που έδειξε στα πρόσωπά τους ο Ιωάννης Καποδίστριας. Η οικονομική άνεση που απολάμβαναν πλέον θα εξέλειπε, μιας και οι φόροι και όλα τα έσοδα θα διοχετεύονταν στην οικοδόμηση του Κράτους. Επίσης, η επιρροή και οι συμμετοχή τους στην εξουσία θα έπαυε να υφίσταται, μιας και μόνη πηγή εξουσίας ήταν πλέον ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Οι δύο αυτές κατευθύνσεις δεν άργησαν να ενωθούν, με την ανυποχώρητη στάση του Κυβερνήτη, ή και την αδυναμία του κράτους να εκπληρώσει τα οικονομικά τους αιτήματα, να οδηγούν στην έκρηξη πολλών εξεγέρσεων, με αποκορύφωμα τόσο αυτή στην περιοχή της Μάνης, με πρωτοστάτες την οικογένεια Μαυρομιχάλη, όσο και το κίνημα των νησιωτών στον Πόρο, με επικεφαλή τον Ανδρέα Μιαούλη. Η δεύτερη οδήγησε στον αποκλεισμό του Πόρου και της Ύδρας από τις Μεγάλες Δυνάμεις και το στόλο του κράτους, με αποτέλεσμα ο Μιαούλης να πυρπολήσει την κορβέτα «Ύδρα» και τη φρεγάτα «Ελλάς», ως πράξη έντονης αντίδρασης. Παρά τη φαινομενική αντίδραση της Αγγλίας και της Γαλλίας, ο Κυβερνήτης γνώριζε εξαρχής τις δολοπλοκίες των υποπρέσβεων. Ο Ρώσος ναύαρχος Ricord συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στον αποκλεισμό του Πόρου.
Η καταστολή της πρώτης όμως υπέγραψε την αρχή του τέλους του Κερκυραίου Κυβερνήτη, καθώς οδήγησε στη σύλληψη του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, γενάρχη της οικογένειας, και τη φυλάκισή του στην Ακροναυπλία. Τα παρακάλια του αδερφού του, Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη, για απελευθέρωση του Πετρόμπεη έπεσαν στο κενό. Ως και η γριά ενενηντάχρονη μητέρα του Μανιάτη γενάρχη παρακάλεσε τον Κυβερνήτη να δεχτεί το γιό της σε ακρόαση, με τη συνάντηση να κανονίζεται στις 26 Οκτωβρίου/8 Νοεμβρίου 1831. Όμως η συνάντηση δεν ήταν γραφτό να γίνει. Η ανάγνωση από τον Καποδίστρια ενός αγγλικού δημοσιεύματος επικριτικού για την πολιτική του, ήταν αρκετή για να προκαλέσει την οργή του. Έτσι αρνήθηκε να δεχτεί τον άρτι αφιχθέντα από το Ιτς Καλέ σιδηροδέσμιο Μαυρομιχάλη.
Απογοητευμένος ο Μανιάτης αρχηγός και πιστεύοντας πως η κίνηση αυτή είχε στόχο το διασυρμό του στο λαό ζήτησε, στην επιστροφή του μέσα από το Ναύπλιο, από τους δεσμοφύλακές του να τον περάσουν έξω από το σπίτι όπου διέμεναν προσωρινά ο γιός του Γιώργος και ο αδελφός του Κωνσταντίνος. Περνώντας από έξω φώναξε «Γεια σας μωρέ σεις παιδιά»! Στο άκουσμα της γνώριμης φωνής οι δυο τους βγαίνουν και, αντικρίζοντας με πόνο τον εξαθλιωμένο Πετρόμπεη τον ρωτούν «Τι κάνεις;». Η απάντηση του έδωσε ουσιαστικά το έναυσμα για την καταστροφή. «Να, τα βλέπετε»
Λίγο μετά της 6 το πρωί της Κυριακής 27 Οκτωβρίου/9 Νοεμβρίου 1831, ο Ιωάννης Καποδίστριας κατευθύνεται προς τον Άγιο Σπυρίδωνα, στο Ναύπλιο, για την τέλεση του όρθρου. Συνοδευόταν από το μονόχειρα Κρητικό σωματοφύλακά του Γεώργιο Κοκκώνη, καθώς και το στρατιώτη Δημήτριο Λεωνίδη, για περισσότερη ασφάλεια, μιας και η έχθρα του με τους Μαυρομιχαλαίους είχε μεγαλώσει. Στις φήμες για την απειλή της ζωής του απαντούσε: «αυτές είναι απλώς κουβέντες. Πείτε τους ότι αν με σκοτώσουν, θα σκοτώσουν μαζί μου και την πατρίδα». Λίγο μετά την αναχώρησή του από την οικία του, τον συναντούν οι λαμπροντυμένοι Γεώργιος και Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης, οι οποίοι τον προσπερνούν χαιρετώντας τον και φτάνουν πρώτοι στο ναό, όπου υπήρχε αρκετός κόσμος.
Ο πρώτος στέκεται στη στοά πριν την είσοδο του ναού, ενώ ο δεύτερος στη δεξιά πλευρά του περιβόλου. Πλησιάζοντας ο Κυβερνήτης βγάζει το καπέλο του και επιχειρεί να εισέλθει στο ναό ασκεπής. Τότε ο Κωνσταντίνος, αρπάζοντάς τον από το αριστερό χέρι, τον πυροβολεί στη βάση του κρανίου, πίσω από το δεξιό αυτί. Ανεπιβεβαίωτες πηγές βάζουν το δολοφόνο να του φωνάζει «και γω κακά χερόβολα και συ κακά δεμάτια». Σχεδόν αμέσως ο ανιψιός του Γεώργιος τον μαχαιρώνει στη δεξιά βουβωνική χώρα, ενώ ένας υποτιθέμενος φρουρός των Μαυρομιχαλαίων Καραγιάνης πυροβολεί κατά του Κυβερνήτη, αλλά αστοχεί.
Η συνέχεια είναι χαρακτηριστική του μεγέθους της καταστροφής. Ο Κωνσταντίνος, προσπαθώντας να διαφύγει, πυροβολήθηκε ξόφαλτσα από τον Κοκκώνη, ο οποίος λίγο πριν είχε αποθέσει τον ετοιμοθάνατο Κυβερνήτη στο έδαφος. Πίσω του ξεχύθηκε πλήθος κόσμου με φωνές και κατάρες, με το στρατηγό Φωτομάρα να καταφέρνει το αποφασιστικό πλήγμα με το όπλο του, από την είσοδο της οικίας του. Τον αποτελείωσε το πλήθος, πετώντας το πτώμα του στο λιμάνι. Όσο για τον έτερο δράστη, ζήτησε άσυλο στη γαλλική πρεσβεία, εγείροντας έντονες υποψίες για την ανάμειξη της χώρας στο τραγικό γεγονός. Σύντομα, ο όχλος συγκεντρώθηκε γύρω από την πρεσβεία με άγριες διαθέσεις, με την Αγγλία να επεμβαίνει, απαιτώντας την άμεση καταστολή των εξεγερμένων με κάθε τρόπο.
Όσο για τον Κυβερνήτη, μεταφέρθηκε σε ένα κοντινό φαρμακείο, όπου και εξέπνευσε. Σχεδόν αμέσως συστάθηκε από τη Γερουσία τριμελής Διοικούσα Κυβερνητική επιτροπή υπό τους Αυγουστίνο Καποδίστρια, Ιωάννη Κωλέττη και Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, εκπρόσωπος της οποίας έπεισε το φυγά να παραδοθεί στις αρχές, προκειμένου να δικαστεί δίκαια, υπόσχεση που δεν εφαρμόστηκε πλήρως. Παρά την άρνηση των κατηγοριών, η ποινή του ήταν σίγουρη, θάνατος δια τουφεκισμού. Παρά την τιμωρία των ενόχων, η απώλεια του Κυβερνήτη δεν ήταν δυνατόν να αναπληρωθεί. Η ανάμειξη των Μεγάλων Δυνάμεων, είτε της Γαλλίας είτε της Αγγλίας, η οποία κρατά ακόμη απόρρητα τα έγγραφα της υπόθεσης, θεωρείται εξαιρετικά πιθανή. Χρόνια μετά τη δολοφονία, ο γηραιός Πετρόμπεης θα απαντήσει σε κάποιον επικριτή του Κυβερνήτη: «Δεν μετράς καλά, φιλόσοφε… Ανάθεμα στους Αγγλογάλλους που ήσαν η αιτία και εγώ έχασα τους δικούς μου, και το Έθνος έναν άνθρωπο που δε θα τόνε ματαβρεί, και το αίμα του με παιδεύει ως τώρα…».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Φωτιάδης (1977) Η Επανάσταση του 21 Τόμος Δ΄. (2η Έκδ.) Αθήνα: Εκδ. Βότση
- Συλλογικό Έργο (2016) Ιστορία Εικονογραφημένη – Ειδική Έκδοση – Ιωάννης Καποδίστριας. Αθήνα:ΕκδοΤ. Οργανισμός Πάπυρος, διανέμεται με την εφημερίδα Αγορά.
- Γ. Σαρρής (2019) Δολοφονία Καποδίστρια: Ο πυροβολισμός στη βάση του κρανίου και το λιντσάρισμα Σε Συλλογικό Έργο (2021) Έθνος Διαθέσιμο εδώ
