Του Γιώργου Γαλανάκη,
Αμέσως μετά την έναρξη της διακυβέρνησης του Ιωάννη Καποδίστρια εμφανίστηκε διάσταση απόψεων με πολλούς από τους ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες του τόπου. Εξαρχής, ο Καποδίστριας προσπαθούσε να καταδείξει το ανεφάρμοστο του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς ο αυταρχισμός της τουρκοκρατίας είχε προκαλέσει δυσεπίλυτα προβλήματα. Οι Έλληνες έπρεπε να αποκτήσουν παιδεία, προκειμένου να συμμετάσχουν υγιώς στα κοινά. Ακόμη και οι πιο ισχυρές οικογένειες έπρεπε να μάθουν να χρησιμοποιούν τη δύναμή τους όχι ως δυνάστες του λαού, αλλά ως αρωγοί του και ως υποστηρικτές της οικονομίας, με εμπιστοσύνη στον Κυβερνήτη.
Το σύνταγμα της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης σύντομα διαλύθηκε, με την επικράτηση των συγκεντρωτικών θέσεων του Καποδίστρια, γεγονός αναγκαίο για την ανόρθωση της ελληνικής κοινωνίας. Η δυσαρέσκεια Άγγλων και Γάλλων προς τον Καποδίστρια έγινε αισθητή από το 1828, με τον κυβερνήτη να επιβιβάζεται σε ρωσική ναυαρχίδα κατά τη διάρκεια περιοδείας του, σημάδι που ερμηνεύτηκε ως προτίμηση. Η περιοδεία αυτή εκλήφθηκε από πολλούς προύχοντες της Πελοποννήσου και της Ύδρας ως πρόθεση του κυβερνήτη να εδραιώσει την κυριαρχία του. Έτσι, φοβούμενοι ότι θα τους παραμερίσει από την εξουσία, άρχισαν να συνωμοτούν. Ανάμεσά τους, βρίσκονταν οι γνωστότεροι προεστοί της Ελλάδας· Ζαΐμηδες, Κουντουριώτηδες, Δεληγιανναίοι, Μαυρομιχαλαίοι. Η παρασκηνιακή διάσπαση έδωσε έρεισμα στη Γαλλία και την Αγγλία να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή στα ελληνικά πράγματα, μέσω των δυσαρεστημένων προεστών.
Με σκοπό να αποκρούσει όσους τον κατηγορούσαν ως αυταρχικό, ο Καποδίστριας επιχείρησε να έρθει πιο κοντά στην οικογένεια Κουντουριώτη, δίνοντάς τους πρόσβαση στην εξουσία με ανασχηματισμό. Έτσι, ο κυβερνήτης επιδίωκε τη διαμόρφωση μιας δυτικότροπης κυβέρνησης, μειώνοντας τις αντιδράσεις των Αγγλογάλλων. Με τις νέες αποφάσεις όμως, δυσαρεστήθηκαν οι Ζαΐμηδες. Ο Σπυρίδων Τρικούπης, ενοχλημένος από τις πράξεις του Κυβερνήτη, αρνήθηκε να ψηφίσει το νέο νομοσχέδιο.
Οι προσπάθειες υπονόμευσης του Καποδίστρια δε θα σταματούσαν εδώ. Τον Ιανουάριο – Φεβρουάριο του 1829, ο Άγγλος αντιπρέσβης Dawkins προσπαθούσε να πείσει τον Καποδίστρια να εγκαταλείψει την εκστρατεία στη Στερεά Ελλάδα, όμως, ο Κυβερνήτης αρνούταν και συνέχισε να αρνείται σταθερά μέχρι και τις συστάσεις του Γάλλου αντιπρέσβη Rouen το καλοκαίρι του ίδιου έτους. Ιδιαίτερα για την αγγλική κυβέρνηση, ο Καποδίστριας ήταν ανεπιθύμητος.
Ο πράκτορας της Αγγλίας, George Lee, από νωρίς έβλεπε τρία κόμματα αντιπολίτευσης στην Ελλάδα. Τον Ανδρέα Ζαΐμη θεωρούσε αρχηγό του αγγλικού, τον Ιωάννη Κωλέττη ηγέτη του γαλλικού και τον Ανδρέα Μεταξά του ρωσικού. Το αγγλικό ασκούσε την ισχυρότερη επιρροή εκείνη την περίοδο, προπαγανδίζοντας κατά του Καποδίστρια. Παρά τις επιθυμίες των Άγγλων για μια προσφιλή σε αυτούς κυβέρνηση, στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση φάνηκε πως ο Καποδίστριας απολάμβανε ευρείας αποδοχής. Από τον Ιανουάριο του 1830, η αντιπολίτευση έγινε εντονότερη και, προκειμένου να την καταστείλει, ο Κυβερνήτης δημιούργησε μια επιτροπή για τη δημιουργία Συντάγματος, κατά τις αποφάσεις της Δ΄ Εθνοσυνέλευσης
Ήδη από το Σεπτέμβριο του 1829, οι Άγγλοι προσπαθούσαν να πείσουν τους Γάλλους αντιπροσώπους πως ο Καποδίστριας ήταν μάταιο να μείνει κυβερνήτης και πως έπρεπε τάχιστα να απομακρυνθεί. Στις αρχές του 1830, η Ύδρα, με προεξάρχοντες τους Κουντουριώτηδες, ζητούσε άμεσα την αποπληρωμή των αποζημιώσεων για τις προσφορές τους στον Αγώνα. Υψηλή δυσαρέσκεια σημειώθηκε και στην Αιτωλοακαρνανία, η οποία με το πρωτόκολλο της 3ης Φεβρουαρίου δε θα περιλαμβάνονταν στο ελληνικό κράτος. Οι αντιδράσεις τους ενώθηκαν με αυτές ορισμένων οπλαρχηγών στην Αχαΐα, οι οποίοι ένοιωσαν να παραγκωνίζονται από τις νέες προσλήψεις στο στρατό.
Ο κυβερνήτης δεν αγνοούσε, αλλά παρακολουθούσε, μέσω εκπροσώπων του, τις εναντίον του συζητήσεις και κινήσεις. Λόγω των προσβολών του Τύπου προς το κύρος του Κυβερνήτη, ο ίδιος παύει τη λειτουργία των εφημερίδων «Απόλλων» του Αναστάσιου Πολυζωίδη και «Ηώς» του Εμμανουήλ Αντωνιάδη. Ο πρώτος στρεφόταν εναντίον του συγκεντρωτισμού του κυβερνήτη, ενώ ο δεύτερος προσπαθούσε να διεγείρει το πατριωτικό συναίσθημα για απελευθέρωση της Κρήτης, ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις απειλούσαν για την πλήξη των εμπορικών τους συμφερόντων, λόγω του αποκλεισμού της νήσου από ελληνικά πλοία.
Οι Μαυρομιχαλαίοι ήταν δυσαρεστημένοι, γιατί έχαναν πολλά απ’ τα έσοδα που απολάμβαναν με το προηγούμενο καθεστώς, ενώ κανένας Μαυρομιχάλης δεν τοποθετήθηκε σε ανώτερο στρατιωτικό αξίωμα. Παρά το διορισμό του Πετρόμπεη ως μέλος του Πανελληνίου και της Γερουσίας δεν ήταν ικανοποιημένος, παρά τις χορηγίες που του πρόσφερε ο Καποδίστριας. Από την άλλη, η πειρατεία και η ιδιοποίηση φόρων δεν έπαυε στη Μάνη, όπου, όπως και σε άλλες περιοχές, οι ισχυρές οικογένειες δεν έπαυαν να δρουν ως φεουδαρχικές. Παρότι η αναλογία κτηματιών προς ακτημόνων ήταν 2/10, οι ισχυροί καταχράζονταν γαίες που προορίζονταν για τους οικονομικά ασθενείς.
Από το Μάιο του 1830, ο κλοιός της αντιπολίτευσης έσφιγγε για τον Καποδίστρια. Πολλοί από τους αντιπάλους του βρίσκονταν στο Ναύπλιο, απαιτώντας την ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Εναντίον του κινήθηκαν και οι έμποροι της Σύρας, συνειδητοποιώντας τα πλεονεκτήματα που τους έδινε το ελεύθερο εμπόριο στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας. Η παρέμβαση της κυβέρνησης μέσω των τελωνείων τους δυσαρεστούσε και κατέφευγαν σε ασυδοσίες.
Με αφορμή την Ιουλιανή επανάσταση στη Γαλλία και την επικράτηση του Φιλελευθερισμού, μεσαία και κυρίως ανώτερα στρώματα κινήθηκαν κατά του Καποδίστρια. Οι ζυμώσεις συνεχίζονταν και οι εκπρόσωποι των επιφανών οικογενειών ήταν έτοιμες να στραφούν κατά του Κυβερνήτη. Πυρήνες της αντικυβερνητικής προπαγάνδας γίνονται η Αίγινα και η Ύδρα, επιζητώντας την εφαρμογή Συντάγματος Εθνοσυνέλευσης και καυτηριάζοντας τα κακώς κείμενα της Κυβέρνησης. Στην Ύδρα, οι μεγάλες οικογένειες ήταν έτοιμες για ανατροπή του καθεστώτος έχοντας την υποστήριξη των κατοίκων, εξαιτίας της πείνας και της πενίας που επικρατούσε. Τα αποθέματα των κρατικών ταμείων όμως, δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις αποζημιώσεις που άξιζε η Ύδρα.
Κίνημα εκδηλώθηκε το Μάιο του 1831 από τον Τσάμη Καρατάσο στη Στερεά Ελλάδα με την υποστήριξη Υδραίων, ενώ ο Καποδίστριας είχε στραμμένη την προσοχή του στη Μάνη. Το κίνημα κατεστάλη, όμως έμελλε να ακολουθήσουν περισσότερα. Η παλιότερη δημοτικότητα του Καποδίστρια είχε αντικατασταθεί από ευρύ μίσος, που εξαπλωνόταν ιδιαίτερα στους άνεργους στρατιώτες οι οποίοι, σε αντίθεση με τους αγρότες δεν είχαν μέσα βιοπορισμού. Οι Άγγλοι υποδαύλιζαν τη δυσφήμιση του Κυβερνήτη με τις ιδέες της Ιουλιανής Επανάστασης.
Το καλοκαίρι του 1831 έγιναν προσπάθειες από αμφότερες τις πλευρές για συμβιβασμό, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Έτσι η Ύδρα, με τις Σπέτσες και πολλά νησιά του Αιγαίου ήρθαν σε ευθεία σύγκρουση με την κυβέρνηση, εξοπλίζοντας πλοία της Ύδρας με τελωνειακά έσοδα της Σύρας. Σύντομα, ο Καποδίστριας είχε στα χέρια του τεράστιο αριθμό υπογραφών από σχεδόν κάθε σημείο του Αργοσαρωνικού και των Κυκλάδων, αλλά και από σημαντικές περιοχές της Πελοποννήσου που ζητούσαν σύγκληση Εθνοσυνέλευσης. Καταστροφική για τον Κυβερνήτη ήταν η απώλεια της στήριξης της Ερμούπολης, καθώς συγκέντρωνε το μεγαλύτερο μέρος των κρατικών εσόδων.
Σημαντικό έρεισμα αποτέλεσαν οι αντιπρέσβεις Αγγλίας και Γαλλίας, που υποστήριζαν ανοιχτά πια τις αντικυβερνητικές θέσεις. Ο παρεμβατισμός των ξένων δυνάμεων «έδενε τα χέρια» του Καποδίστρια, περιορίζοντας τις επιλογές του. Ακόμη, οι ενοικιαστές των φόρων, που ανήκαν σε επιφανείς οικογένειες, παρακρατούσαν τις προσόδους, δημιουργώντας δυσφορία στον Καποδίστρια, που έβλεπε άδεια τα δημόσια ταμεία. Μερικοί μάλιστα, δεν αρκούνταν στους φόρους, αλλά ζητούσαν και αποζημιώσεις από την Κυβέρνηση, όπως ο Ιωάννης Τομπακάκης της Μεσσηνίας.
Στα μέσα Ιουλίου του 1831, οι Αντώνης Κριεζής και Ανδρέας Μιαούλης, επικεφαλής του ναυτικού των αποστατών έπλευσαν προς τον Πόρο, όπου και κατέλαβαν τον ναύσταθμο και τα κυβερνητικά πλοία. Ο Καποδίστριας τάχιστα κινήθηκε προς αποκλεισμό του Πόρου και των εξεγερμένων και, με τη συμβολή του ναυάρχου Ricord, κατάφερε να διακόψει τις επαφές του Μιαούλη με τα άλλα νησιά. Οι Μεγάλες Δυνάμεις έφτασαν γρήγορα εκεί προς εξομάλυνση την κατάστασης. Φοβούμενοι τα επακόλουθα της παράδοσης, ο Μιαούλης και οι υποστηρικτές του την 1η Αυγούστου προχώρησαν σε ανατίναξη της φρεγάτας «Ελλάς» και της κορβέτας «Ύδρα». Οι δύο πλευρές ήταν ασυμβίβαστες. Το Σεπτέμβριο αμφότερες συγκάλεσαν Εθνοσυνέλευση, στις περιοχές όπου έλεγχαν, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα.
Ενδιαφέρον ακόμα παρουσιάζει η Εταιρεία που δημιουργήθηκε με σκοπό τη δικαίωση των εξεγερμένων αγωνιστών και την ανατροπή του Καποδίστρια. Η «Εταιρεία του Ηρακλέους», εικάζεται πως διαδραμάτισε ρόλο στη δολοφονία του Καποδίστρια, αφού ενεπλάκη σε πολλά σχετικά ζητήματα με τους Μαυρομιχαλαίους και παρουσιάζει κίνητρα από πλευράς των Γάλλων για τη δολοφονία του Κυβερνήτη. Έδρα της Εταιρείας φαίνεται πως ήταν η Ύδρα και ισχυρή επιρροή σε αυτή ασκούσε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και άλλοι επιφανείς νησιώτες. Σε αυτή την περίπτωση η στήριξη όμως προς την Εταιρεία θα ερχόταν από τον αγγλικό παράγοντα.
Ο Καποδίστριας απέκλεισε την Ύδρα, ενώ για την καταστολή της εξέγερσης στη Μάνη έστειλε το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και το Ricord. Μετά τη καταστολή της, ο Καποδίστριας φυλάκισε τον Πετρόμπεη και, μετά την άρνηση συμβιβασμού, έθεσε υπό κράτηση άλλα γνωστά μέλη της οικογένειάς του. Η πράξη όμως αυτή θα ήταν από τις τελευταίες του, καθώς όπως φαίνεται, μετά από επικοινωνία με ανθρώπους του Dawkins και του Rouen οι Γεώργιος και Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης θα έπαιρναν το «θάρρος» για να δολοφονήσουν τον Κυβερνήτη, που με τόση αισιοδοξία κάποτε υποδέχονταν σύσσωμοι οι Έλληνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τ. Ευαγγελίδης (1894) Ιστορία του Ιωάννου Καποδιστρίου (1828-1831). Αθήνα:Εκδ. Ζανουδάκης
- Α. Μ. Ιδρωμένος (1900) Ιωάννης Καποδίστριας, κυβερνήτης της Ελλάδος, , Αθήνα:Εκδ. Σακελλαρίου
- Συλλογικό έργο (1975) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, Η Ελληνική Επανάσταση και η ίδρυση του Ελληνικού Κράτους (1821-1832). Αθήνα:Εκδοτική Αθηνών Α. Ε.
- Α. Ε. Βακαλόπουλος (1988) Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση (1821-1829) τ. Η’, Ιωάννης Καποδίστριας ή η επώδυνη γένεση του Νεοελληνικού κράτους, Θεσσαλονίκη
- Συλλογικό Έργο (1993) Ιστορία των Ελλήνων, τ.9, Η Ελληνική Επανάσταση, Αθήνα:Εκδ. Δομή
- Α. Ε. Βακαλόπουλος (2020) Νέα Ελληνική Ιστορία από το 1204 έως τις αρχές του 21ου αιώνα. (5η Έκδ.) (Επιμ. Ε. Χαλκιαδάκης) Αθήνα:Εκδ. Ηρόδοτος
