Της Ελένης Μακράκη,
Ο Ιάννης Ξενάκης γεννήθηκε στις 29 Μαΐου του 1922 στη Βραΐλα της Ρουμανίας. Παρόλο που καταγόταν από εύπορη οικογένεια, τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα, καθώς σε ηλικία μόλις έξι ετών έχασε τη μητέρα του από ιλαρά. Παρά την απώλειά της σε νεαρή ηλικία, όμως, είχε ήδη καταφέρει να του μεταλαμπαδεύσει την αγάπη για τη μουσική. Όταν ήρθε στην Ελλάδα για να φοιτήσει στο Γυμνάσιο της Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών, οι συμμαθητές του τον περιέπαιζαν, λόγω της ιδιαίτερης προφοράς που είχε η οικογένειά του. Το 1940, με κίνητρο την αγάπη του στις επιστήμες και όχι την ανάγκη του να γίνει πολιτικός μηχανικός ή αρχιτέκτονας, πετυχαίνει την εισαγωγή του στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Την ίδια χρονιά εντάχθηκε στο παράνομο ΚΚΕ και το 1943 έγινε γραμματέας της ΕΠΟΝ Πολυτεχνείου, συμμετέχοντας έτσι ενεργά στην Αντίσταση του ελληνικού λαού κατά των ναζί. Ο Ξενάκης, μιλώντας στον Ούγγρο Μπάλιντ Αντράς Βάργκα για τη ζωή του, έλεγε για την Αντίσταση πως: «τουλάχιστον το 70% του πληθυσμού συμμετείχε στον αγώνα που διεξήγε το EAM. Ποτέ στην ιστορία της η Ελλάδα δεν ήταν τόσο ενωμένη», ενώ τόνιζε ότι επρόκειτο για έναν αγώνα ο οποίος είχε στη βάση του το αίτημα μιας συνολικής κοινωνικής αλλαγής στα μεταπολεμικά χρόνια. Αργότερα, ο Ξενάκης συμμετείχε και στα Δεκεμβριανά, ως ομαδάρχης του Λόχου Σπουδαστών «Λόρδος Μπάιρον», όταν οι Βρετανοί προσπάθησαν να «καταπνίξουν αυτό το κίνημα», όπως έλεγε. Στα Δεκεμβριανά τραυματίστηκε από θραύσμα αγγλικής οβίδας και έτσι, έχασε το ένα του μάτι, ενώ παραμορφώθηκε και όλη η αριστερή πλευρά του προσώπου του. Σ΄ αυτόν τον τραυματισμό έλεγε ότι όφειλε την αφηρημένη του σκέψη: «Νομίζω ότι έχω γίνει αυτό που είμαι, εξαιτίας του τραύματός μου».
Το 1947, ο Ξενάκης δραπέτευσε στη Γαλλία, χαρακτηρίστηκε λιποτάκτης και καταδικάστηκε σε θάνατο. Στο Παρίσι αφοσιώθηκε για μεγάλο διάστημα στη μελέτη της μουσικής και στη σύνθεση. Αρκετές φορές ήρθε σε σύγκρουση με σπουδαία ονόματα του χώρου, όπως με το συνθέτη Αρτύρ Ονεγκέρ, ο οποίος δε μπορούσε να κατανοήσει τις ιδέες του. Η μουσική που ενδιέφερε το Ξενάκη απείχε κατά πολύ από την παραδοσιακή ή την κλασική. Η συνεχής αναζήτησή του για κάτι καινούργιο, ριζοσπαστικό και η συσχέτιση της μουσικής του με την αρχιτεκτονική, τη φυσική και τα μαθηματικά ξένιζε πολλούς ανθρώπους της Τέχνης. Ο Ρένος Αποστολίδης για παράδειγμα τον θεωρούσε «απογράφο θορύβων» και «αντιμελωδιστή». Εκείνος που πραγματικά αναγνώρισε την αξία του ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις, λέγοντας μεταξύ άλλων για αυτόν: «Ιδού η πρώτη δυσκολία για να σταθούμε απέναντί του: μας απαιτεί ή πολύ αγνούς ή πολύ δυνατούς».
Το 1952, ξεκινά τελικά μαθήματα δίπλα στο συνθέτη Ολιβιέ Μεσιάν, ο οποίος ήταν ανοιχτός στις ιδέες και τις απόψεις του Ξενάκη. Εκείνη την περίοδο γνωρίζεται και με τη σύζυγό του, Φρανσουάζ Ξενάκη, με την οποία παντρεύτηκε το 1953 και μαζί απέκτησαν μία κόρη, τη Μάχη.
Κατά την παραμονή του στο Παρίσι, ο Ξενάκης ανέπτυξε αλληλογραφία από το 1948 έως το 1964 με τη συναγωνίστρια και επίσης εξόριστη Φούλα Χατζιδάκη. Σε απόσπασμα της αλληλογραφίας τους, ο Ξενάκης έγραφε: «Τα χρόνια θα ‘χουν περάσει και η αποστέωση η κοινωνική θα μ’ έχει κάνει να ψέλνω πένθιμα εμβατήρια. Κανένας οργανισμός ή κράτος δε νοιάζεται για μένα για πολλούς λόγους που ξέρεις. Όμως, το βρίσκω κατά πολύ άδικο και απογοητευτικό. Δεν υπάρχει θεός και για μας τους άλλους».
Όλα αυτά τα χρόνια, εργαζόταν και ως αρχιτέκτονας, δημιουργώντας μια σειρά πρωτοποριακών κτιρίων, με σημαντικότερο απ’ όλα το Περίπτερο της Philips για τη διεθνή έκθεση των Βρυξελλών του 1958. Από το 1960, όμως, αφιερώνεται ολοκληρωτικά στη μουσική, συνθέτοντας έργα που προκαλούσαν αίσθηση, ενώ παράλληλα ασχολείτο περιστασιακά με τη συγγραφή σε περιοδικά.
Σε όλη του τη ζωή, ο Ξενάκης λειτουργούσε με γνώμονα την επιστήμη, την τέχνη, τη φιλοσοφία και το πάθος για αγώνα, το πάθος για μια άλλη και καλύτερη ζωή. Ποτέ του δεν πρόδωσε τις πεποιθήσεις του και το όραμά του, ούτε όταν υπήρξε εξόριστος και τρελός στα μάτια των καλλιτεχνών, αλλά ούτε και όταν αναγνωρίστηκε από τη χώρα του και από τον υπόλοιπο χώρο της μουσικής. Είχε πει μάλιστα στον Βάργκα ότι: «Δεν ήθελα να γίνω συμβατικός». Kαι πράγματι, έμεινε πιστός σε αυτή τη φράση μέχρι να φύγει από τη ζωή, στις 4 Φεβρουαρίου του 2001.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Oι ανέκδοτες επιστολές του Ιάννη Ξενάκη, Το Βήμα, διαθέσιμο εδώ
- Ιάννης Ξενάκης: 20 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου συνθέτη και διανοητή, Lifo, διαθέσιμο εδώ
- «Δεν ήθελα να γίνω συμβατικός»: Ο Ιάννης Ξενάκης αυτοπροσωπογραφείται, Τα Νέα, διαθέσιμο εδώ
- Ιάννης Ξενάκης, Σαν Σήμερα, διαθέσιμο εδώ
- Ο Ιάννης Ξενάκης στην εκπομπή Μονόγραμμα, ΕΡΤ, διαθέσιμο εδώ
