Η μάχη του Υψώματος 107 και η κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε

Της Αναστασίας Τράκα,

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Κρήτη βρίσκονταν υπό τη διοίκηση των συμμαχικών δυνάμεων σε μια τοποθεσία γεωπολιτικής και στρατηγικής σημασίας. Αποτελούσε επίσης ένα ισχυρό ναυτικό και αεροπορικό στήριγμα για το βορειοαφρικανικό μέτωπο και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της ανατολικής Μεσογείου. Στον ελλαδικό χώρο μετά την κατάληψη των ηπειρωτικών εδαφών, πραγματοποιήθηκε η επιχείρηση κατάληψης της Κρήτης από τους Γερμανούς και συγκεκριμένα το πρωί της 20^ης Μαΐου του 1941. Η μάχη της Κρήτης, μέσα από την «Επιχείρηση Ερμής» που ήταν το σχέδιο των Γερμανών για την κατάληψη του νησιού, είναι η πρώτη μεγάλη αεροποβατική επιχείρηση εκ μέρους των δυνάμεων του Άξονα και έχει ιδιαίτερη σημασία για τους Κρητικούς, καθώς επέδειξαν σθεναρή αντίσταση εναντίον των Γερμανών παρά την ποιοτική και ποσοτική τους διαφορά. Το κόστος για τους Γερμανούς ήταν σίγουρα μεγάλο παρά την νίκη τους και γι’ αυτόν το λόγο δεν πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου άλλη αεροπορική έφοδος. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα δοθεί βαρύτητα στη μάχη του υψώματος 107 και στην κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε.

Η γερμανική επίθεση ξεκίνησε το πρωί της 20^ης Μάιου με αεροπορικό βομβαρδισμό και με ρίψεις αλεξιπτωτιστών σε δύο μέτωπα: στο Μάλεμε και στην περιοχή των Χανίων. Η επίθεση επικεντρώθηκε κυρίως στο ύψωμα 107 που φρουρούσε το αεροδρόμιο του Μάλεμε και ήταν πρωταρχικός τους στόχος, το οποίο καταλήφθηκε, καθώς και ένα μέρος του αεροδρομίου. Το τελευταίο ήταν σημαντικό, διότι με την κατάληψή του θα μπορούσαν οι Γερμανοί να μεταφέρουν νέες χερσαίες δυνάμεις και ενισχύσεις για τους αλεξιπτωτιστές. Επομένως, θα διευκόλυνε σημαντικά την κατάληψη και ολόκληρου του νησιού. Η διοίκηση του Μάλεμε πέρασε έτσι στο επίλεκτο σώμα Στορμ με διοικητή τον υποστράτηγο Μάιντλ μαζί με τρία τάγματα αλεξιπτωτιστών. Από την άλλη πλευρά, οι συμμαχικές δυνάμεις με επικεφαλής το Φράιμπεργκ, διέθεταν στο Μάλεμε 12.000 άντρες όπου οι 3.500 ήταν Έλληνες και μάλιστα αρκετοί ήταν άοπλοι. Επίσης, διέθεταν κάποιες μονάδες της ΡΑΦ οι οποίες όμως, ήταν ανίκανες να συνεισφέρουν σε μια μάχη πεζικού.

Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι δε μπορούσε να εξασφαλιστεί η προστασία του αεροδρομίου. Μόνο μετά την 23^η Μάιου κατάφεραν οι Γερμανοί να εδραιωθούν στην περιοχή των Χανίων, εξαιτίας των αεροσκαφών Στούκας και Μέσσερμιτ τα οποία εξουδετέρωσαν πολύ γρήγορα τα αντιαεροπορικά πυροβόλα στο Μάλεμε και στη Σούδα. Στην συνέχεια, ακολούθησε ακόμα μια άφιξη αλεξιπτωτιστών με εκατοντάδες να εξοντώνονται, να αιχμαλωτίζονται και άλλοι να υπομένουν βασανιστήρια από τους Κρητικούς και τους Νεοζηλανδούς συμμάχους. Παρά τις εκτεταμένες προσπάθειες για άμυνα, ο στρατηγός Φράιμπεργκ υπερτίμησε την άμυνα του αεροδρομίου και παράλληλα είχε δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στην απόκρουση της εισβολής από τη θάλασσα, γεγονότα που οδήγησαν σε λανθασμένες αποφάσεις και έκριναν τη μάχη της Κρήτης. Οι συμμαχικές δυνάμεις το βράδυ της 23^ης προς 24^ης Μαΐου μετακινήθηκαν ανατολικότερα, κάτι το οποίο άφηνε μεγαλύτερα περιθώρια για την κατάληψη του αεροδρομίου από τις γερμανικές δυνάμεις οι οποίες ταυτόχρονα ενισχύονταν με 30-35 χιλ. άντρες. Ο Γερμανός Μάιντλ μαζί με τις δυνάμεις του επιτέθηκε στο αεροδρόμιο του Μάλεμε σε σχηματισμό τανάλιας. Αυτό σήμαινε ότι η μια λαβίδα της τανάλιας θα συγκρούονταν δυτικά από το ποτάμι Ταυρωνίτης και νότια του Κολυμπαρίου, ενώ η άλλη λαβίδα θα αποτελούνταν από αλεξιπτωτιστές παραλιακά ανατολικά από τον Πύργο και δυτικά από τον Πλατανιά, ενώ στο κέντρο θα επιτίθονταν άλλες ομάδες.

Η αντίσταση που συνάντησαν ήταν μεγαλύτερη των προσδοκιών τους. Ντόπιοι με τον ελάχιστο εξοπλισμό που διέθεταν προσπάθησαν να τους αντιμετωπίσουν, ενώ καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση τους έπαιξε το 22ο Τάγμα Νεοζηλανδών. Εξαιτίας των μεγάλων απωλειών στα γερμανικά στρατεύματα, το σχήμα τανάλιας δε μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Ο Μάιντλ δεν παραιτήθηκε από το πεδίο της μάχης και έστειλε δύο τάγματα να επιτεθούν στο ύψωμα 107. Ο ίδιος παρά τον τραυματισμό του συνέχισε την επίθεση προς τα Ανατολικά ασκώντας εκ νέου πιέσεις στις συμμαχικές δυνάμεις του λόφου 107. Σε αυτήν τη φάση οι Γερμανοί διέθεταν υπεροχή δυνάμεων. Γι’ αυτόν το λόγο τα τάγματα των συμμαχικών δυνάμεων ζήτησαν ενισχύσεις, ωστόσο, οι ανώτεροι αξιωματικοί δεν είχαν καταλάβει τη σημασία του υψώματος 107 για την προστασία του Μάλεμε. Η μικρή εκ νέου προσπάθεια για αντεπίθεση με δύο τανκς τα οποία όμως έπαθαν μηχανική βλάβη σε συνδυασμό με την αποδιοργάνωση των τηλεπικοινωνιών απέβησαν μοιραία. Απόρροια αυτού του γεγονότος ήταν η υποχώρηση στις 27 Μαΐου. Όλοι οι αξιωματικοί έδειξαν αδράνεια και έλλειψη πρωτοβουλίας, στοιχεία που καθόρισαν σημαντικά την εξέλιξη της μάχης της Κρήτης. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά των Γερμανών στις εκθέσεις τους: «ο εχθρός δεν αναλαμβάνει πλέον καμία πρωτοβουλία», παρά τις προσπάθειες των ντόπιων κατοίκων.

Στις 28 Μαΐου είναι πλέον οριστική η ήττα των συμμάχων με τη κατάκτηση του Μάλεμε από τους εχθρούς. Οι Γερμανοί κατακτώντας το αεροδρόμιο του Μάλεμε μπόρεσαν να ανατρέψουν το συσχετισμό των δυνάμεων, παρόλο που οι συμμαχικές δυνάμεις υπερείχαν στο σημείο εκείνο έναντι των εχθρών. Το γεγονός ότι οι σύμμαχοι δεν εκμεταλλεύτηκαν τις δυνάμεις τους ακόμα και τις εφεδρείες τους, όπως έπρεπε σε συνδυασμό με σημαντικά λάθη, όπως η μη αεροπορική υποστήριξη και η έλλειψη πολεμικού υλικού, αποτελούν τους κυριότερους λόγους που χάθηκε η μάχη της Κρήτης. Αν οι Βρετανοί είχαν οργανώσει καλύτερα την άμυνα της Κρήτης και αν ο Φράιμπεργκ έπαιρνε παραπάνω πρωτοβουλίες κατά τη μάχη του Μάλεμε, χωρίς να διστάζει και περιμένοντας την κύρια επίθεση από τη θάλασσα τότε η έκβαση της μάχης, πολύ πιθανόν θα ήταν διαφορετική, αλλά τα στοιχεία αυτά παραμένουν απλές υποθέσεις χωρίς επιβεβαίωση, και η ιστορία όπως είναι γνωστό, καθορίζεται από τα γεγονότα και όχι από τις υποθέσεις.

Εν κατακλείδι, η μάχη στο Μάλεμε ήταν καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη ολόκληρης της μάχης της Κρήτης, η οποία αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια από τις σημαντικότερες μάχες του 20^ου αιώνα στον ελλαδικό χώρο. Η γενναιότητα και η ανδρεία που επέδειξαν οι Κρητικοί παράλληλα με τη βοήθεια των συμμαχικών δυνάμεων παρά τα ανεπαρκή μέσα που διέθεταν είναι αξιομνημόνευτη. Έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως μια μάχη πρωτότυπη, παράδοξη και μοναδική. Αυτό εξηγείται με βάση τα λεγόμενα Γερμανού αξιωματικού σε έκθεσή του «…Εμείς είχαμε πέσει για παρόμοιες πολεμικές επιχειρήσεις και στη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά η αιφνιδιαστική και η τρομακτική μας επίθεση σκόρπιζε τον πανικό στον άμαχο πληθυσμό και απομάκρυνε τους στρατιωτικούς που έτρεχαν να παραδοθούν. Ενώ στην Κρήτη κανένας δε φοβόταν. Κανένας δεν έφευγε. Κανένας δεν παραδινόταν… Τα πάντα μας πολεμούσαν…».

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Η. Ζαφείρης, Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδας. Από την αρχαιότητα μέχρι τον πόλεμο του 1940-41, Αθήνα 1992, Εκδόσεις Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού
• Σ. Λιναρδάτος, Ο Πόλεμος Του 1940-41 και η Μάχη της Κρήτης, Αθήνα 1977, Εκδόσεις Διάλογος
• Συλλογικό έργο, Η ιστορία του ελληνικού έθνους, Τόμος ΙΕ΄ Νεότερος Ελληνισμός από το 1913 έως το 1941, στο «Η Μάχη της Κρήτης» του Ιωάννη Κολιόπουλου, Αθήνα 1978 Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών
• Α. Beevor, Crete The Battle of the Resistance, 2005, John Murray
• Γενικό Επιτελείο Στρατού, Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας, Εκδόσεις Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού, Αθήνα 1981
• Συλλογικό έργο, Νεοελληνικά Ιστορικά, τόμος Δ΄, Εκδόσεις Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2016
• Charles Prestidge-King, The Battle of Crete: A Re-evaluation, Διαθέσιμο εδώ