Της Γωγώς Θεοδωρακοπούλου,
Αν αναλογιστεί κανείς τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται σε καθημερινή βάση από τους ανθρώπους, θα καταλάβει πως κοινός τους παρονομαστής αποτελεί το φοινικέλαιο – περιλαμβάνεται σε ποσοστό μεγαλύτερο του 50% των συσκευασμένων τροφίμων και καλλυντικών. Είναι γνωστό, άλλωστε, ότι καθίσταται ιδανική λύση για μεγάλες εταιρείες και βιομηχανίες, εξαιτίας της δυνατότητας που προσδίδει για χαμηλού κόστους παραγωγή, κατατάσσοντάς το ως το πρώτο φυτικό έλαιο με την μεγαλύτερη κατανάλωση στον κόσμο. Ωστόσο, η 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων βιομηχανία φοινικέλαιου είναι εξίσου γνωστή και για την εξάλειψη των τροπικών δασών, την εκτόπιση αυτόχθονων πληθυσμών, αλλά και την μαζική εκτόξευση άνθρακα στην ατμόσφαιρα, εγείροντας τις ανησυχίες της επιστημονικής -και όχι μόνο- κοινότητας αναφορικά με την βιωσιμότητά του, αλλά και τα ενδεχόμενα προβλήματα που δημιουργεί η εκτεταμένη κατανάλωσή του στο περιβάλλον.
Λόγω της μαζικής χρήσης και αποτελεσματικότητάς του, υπερεκμεταλλεύεται και καταστρέφει τα οικοσυστήματα και την βιοποικιλότητα, διαταράσσοντας τα σε σημαντικό βαθμό. Η Μαλαισία, η Ινδονησία, τα νησιά Βόρνεο και Σουμάτρα έχουν αναλάβει συνολικά περισσότερο από το 85% της παγκόσμιας παραγωγής. Σε μια έκθεση που δημοσιεύτηκε στο Guardian, αναφέρεται πως κάθε άτομο σε ολόκληρο τον κόσμο καταναλώνει 8 κιλά φοινικέλαιου ετησίως, τα περισσότερα μέσω της τροφής. Έτσι, η παραγωγή από το 1995 που ανερχόταν στους 15 εκατομμύρια τόνους, το 2017 ξεπέρασε το 66 εκατομμύρια, ενώ μέχρι το 2050 εκτιμάται πως θα έχει σχεδόν τετραπλασιαστεί.
Το φοινικέλαιο έχει, επίσης, συνδεθεί με την καταστροφή πολύτιμων τροπικών δασών, ώστε να καλυφθεί η τεράστια αυτή ζήτηση. Κατά τινά τρόπο, η ανάπτυξη νέων φυτειών φοινικέλαιου σε συνδυασμό με τους μικροκαλλιεργητές που επέκτειναν τις εκμεταλλεύσεις τους με σκοπό να ανταπεξέλθουν στις νέες καταναλωτικές απαιτήσεις, είχε ως αποτέλεσμα την αποψίλωση τεράστιων δασικών εκτάσεων. Σύμφωνα με δεδομένα του BBC, η παραγωγή φοινικέλαιου ευθύνεται κατ’ αποκλειστικότητα στο 8% της παγκόσμιας αποψίλωσης των δασών από το έτος 1990 έως το 2008, ενώ υπολογίζεται ότι πάνω από το 70% των τροπικών δασών καταστρέφεται παράνομα για την παραγωγή του. Σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν 12 έως 13 εκατομμύρια εκτάρια φυτειών φοινικέλαιου, εκ των οποίων τα 4,5 εκατομμύρια αποτέλεσαν προϊόν παράνομης υλοτομίας κατά το έτος 2013-2019.
Η απομάκρυνση των στρεμμάτων τροπικού δάσους για την επέκταση του δικτύου παραγωγής και καλλιέργειας φοινικέλαιου, όπως ήταν αναμενόμενο, υπονομεύει την πλούσια βιοποικιλότητα, με αποτέλεσμα να απειλούνται -τα ήδη απειλούμενα- είδη, όπως ο ουρακοτάγκος και ο ρινόκερος της Σουμάτρα. Το 1990 ο πληθυσμός των ουρακοτάγκων υπολογιζόταν περίπου στους 315.000, ενώ σήμερα εκτιμάται ότι λιγότεροι από 50.000 υπάρχουν στην φύση, χωρισμένοι σε μικρές ομάδες με μηδαμινές πιθανότητες μακροχρόνιας επιβίωσης. Επίσης, είναι αναγκαίο να υπογραμμιστεί το γεγονός πως ο ουρακοτάγκος αποτελεί το μόνο είδος που αντιμετωπίζει εξαφάνιση ως απόρροια της αποψίλωσης δασικών εκτάσεων για την αποκλειστική καλλιέργεια φοινικέλαιου.
Αδιαμφισβήτητα, το φοινικέλαιο μπορεί να χαρακτηριστεί εξίσου επισφαλές και για την υγεία των κατοίκων των γύρω περιοχών. Για να μπορέσει να προετοιμαστεί κατάλληλα το έδαφος, μιας και για την καλλιέργειά του απαιτείται ξηρά γη, συνήθης τρόπος είναι η δασική πυρκαγιά. Έτσι, οι εταιρείες φοινικέλαιου στραγγίζουν την τύρφη, καθιστώντας το έδαφος εξαιρετικά εύφλεκτο. Αυτές οι πυρκαγιές προκαλούν καπνό και τοξική ομίχλη και μπορεί να είναι εξαιρετικά επιβλαβείς για την υγεία των ντόπιων, αφού μέσω αυτής της διαδικασίας απελευθερώνονται υπέρογκες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα αυξάνοντας την ατμοσφαιρική ρύπανση, ενώ παράλληλα συμβάλλει δραματικά στην υπερθέρμανση του πλανήτη, εντείνοντας ταυτόχρονα την κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Είναι γνωστό πως η εκτεταμένη ανθρώπινη δραστηριότητα σε συνδυασμό με τις ακόρεστες ανάγκες επιφέρουν τεράστιες συνέπειες τόσο για την ανθρώπινη υγεία όσο και για τον περιβάλλον. Ίσως να μην είναι τόσο εμφανή τα προβλήματα που δημιουργεί η αλόγιστη χρήση φοινικέλαιου, μιας και αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα κυριότερα συστατικά που περιέχονται στο μεγαλύτερο ποσοστό των προϊόντων που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Φαίνεται πως η αειφόρος γεωργία είναι ο μόνος τρόπος για τη διατήρηση της οικονομικής απόδοσης, ενώ ταυτόχρονα αναστέλλεται η ζημιά στο περιβάλλον και στις αγροτικές κοινότητες. Η υποστήριξη της παραγωγής βιώσιμου φοινικέλαιου ίσως αποτελεί την μοναδική λύση, μιας και η αντικατάστασή του από άλλου είδους φυτικά έλαια είναι σχεδόν αναπόφευκτη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The social and environmental impact of palm oil,greenpalm.org, διαθέσιμο εδώ
- The environmental impacts of palm oil in context, Nature Plants 6: 1418-1426, https://doi.org/10.1038/s41477-020-00813-w
- Is Palm Oil Bad For The Planet? Can Palm Oil Be Sustainable?, youmatter.world, διαθέσιμο εδώ
