Της Μαντώς Μανώλη,
Το 1947, ο Γ. Σεφέρης, στο ποίημά του «Ο ηδονικός Ελπήνωρ» εκφράζει την ανησυχία του για τη συγκρουσιακή σχέση και την πάλη ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. 74 χρόνια αργότερα, η καθημερινότητά μας ακόμα φάσκει και αντιφάσκει ατέρμονα, σαν κακόγουστο αστείο και επιμένει να μας υπενθυμίζει πως όλα είναι εφήμερα, κυρίως οι θέσεις ισχύος. Αυτό δείχνουν και οι πολυπληθείς δηλώσεις συμπαράστασης Ελλήνων προς το Ισραήλ, όπως αυτή του Υπουργού Ανάπτυξης κ. Γεωργιάδη στον λογαριασμό του στο Instagram, που αναφέρει ότι: «η Ελλάδα είναι μαζί του διότι τον αληθινό σου φίλο τον αναγνωρίζεις στα δύσκολα!».
Ενώ ούτε μήνας δεν πέρασε ακόμη από την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του ’21 και δεν προλάβαμε καλά-καλά να ξεστολίσουμε, έχουμε ήδη ξεχάσει πως σε μια τόσο διαφορετική διαμάχη, αλλά και τόσο όμοια, η συμπαράστασή μας ήταν προς την αντίθετη πλευρά. Όσον αφορά τη μητέρα πατρίδα, όχι μόνο αναγνωρίζουμε τον ηρωισμό των αγωνιστών, αλλά φουσκώνουμε σαν παγώνια στο άκουσμά τους, λες και κάπως μοιραζόμαστε τη νίκη τους «αναπαμένοι στην παλιά δόξα επάνω». Συγκινούμαστε δε στη σκέψη πως η Ελλάδα πολέμησε πεισματικά από μειονεκτική θέση, για να διεκδικήσει αυτό που της ανήκε: εδαφική ακεραιότητα και κρατική υπόσταση.
Όμως, μάλλον, θα ήταν άστοχο να πούμε, πως όσοι Έλληνες υποστηρίζουν το Ισραήλ δεν έχουν βασικές ιστορικές γνώσεις. Πρέπει να πούμε, ωστόσο, πως και το Ισραήλ βάζει το χεράκι του στο είδος των ειδήσεων που φτάνουν στον υπόλοιπο κόσμο, με τον βομβαρδισμό του Assosciated Press και του Al Jazeera. Ίσως να είμαστε, πράγματι, θύματα της παραπληροφόρησης, αλλά στη δική μας εποχή όποιος ψάχνει, και μάλιστα στο διαδίκτυο, βρίσκει. Συγκεκριμένα, βρίσκει μαρτυρίες παιδιών, όπως αυτή της μικρής Nadine Abdel–Taif, φωτογραφίες άγνωστες στον «πρώτο κόσμο» ή ειδήσεις για τις υπερμεγέθεις παροχές των Η.Π.Α. στο Ισραήλ. Ίσως, από την άλλη, η μπερδεμένη στάση μας να δικαιολογείται από την προσπάθεια να απαρνηθούμε ένα παρελθόν «αδύναμο», να κάνουμε ισχυρές «φιλίες» και να εμπέσουμε στο κλισέ ρητό «το θύμα γίνεται θύτης».
Για τη δασκάλα μου, Αιμιλία Καραλή, όλη η ανθρώπινη ιστορία είναι ένα πολύχρωμο μωσαϊκό αγώνων. Όμως, τα χρώματα αρχίζουν και επαναλαμβάνονται, παρατηρούμε μοτίβα, αλλά και ασυνέχειες. Οι καθημερινές αντιφάσεις δε σταματούν εκεί. Σχεδόν 100 χρόνια μετά την καταστροφή της Μικράς Ασίας, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας φωτογραφίζεται στον -σχεδόν τραμπικό- φράχτη του Έβρου, σύμβολο των πιο μισητών αντιπροσφυγικών, αντι-ανθρώπινων πολιτικών και παράλληλα στα σκαριά βρίσκεται ένα εργατικό νομοσχέδιο, που προσποιείται πως οι αιματοχυσίες της Πρωτομαγιάς δεν συνέβησαν ποτέ.
Σύμφωνα με το βιβλίο του Μπ. Πατινό Ο πολιτισμός του χρυσόψαρου, η μνήμη του χρυσόψαρου διαρκεί μόλις εννέα δευτερόλεπτα. Αντί για κατάρα, όπως θα πίστευαν οι περισσότεροι, είναι γι΄ αυτό μια μορφή χάριτος που μεταμορφώνει κάθε επανάληψη σε πρωτόγνωρη εμπειρία και τη στενότητα μιας φυλακής στο άπειρο ενός κόσμου. Όπως και να ‘χει, καταλήγει, ήρθε ο καιρός να στοχαστούμε έξω από τη γυάλα μας.
Όχι ότι είμαστε τα μόνα χρυσόψαρα της επικαιρότητας. Μιλώντας για ασυνέχειες, οι Εβραίοι, ο πιο πονεμένος λαός της ιστορίας, με τα τραύματα του Ολοκαυτώματος ακόμα φρέσκα, προχωρούν τώρα οι ίδιοι σε εθνοκάθαρση. Στο όνομα μιας ιδεολογίας, θυμίζοντας τρομακτικά τις ναζιστικές πρακτικές, απαιτούν ένα ματωμένο δίκιο. Μήπως, λοιπόν, είμαστε μοιραία αναγκασμένοι να επαναλαμβανόμαστε; Να μιμούμαστε φθαρμένες τραγωδίες και να τολμάμε να απαιτούμε και τα εύσημα; «Πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό/ και κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τους/ που τους είχαν ξεχάσει» όχι σε έναν άλλον κόσμο, όπως γράφει ο Μ. Σαχτούρης στο ποίημά του «Η Αποκριά», αναφερόμενος στον Εμφύλιο, αλλά στον δικό μας, την εποχή της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της συνεχούς ανάπτυξης και με ένα παρελθόν στρωμένο από παράπλευρες απώλειες.
Κατά τον Ι. Θ. Κακριδή, από τη στιγμή που το έθνος βρέθηκε μπροστά στην κληρονομιά του παρελθόντος, χωρίς να έχει τη δύναμη να το αντικρίσει με το σωστό τρόπο, φέρθηκε όπως φέρονται πάντα όσοι κληρονομούν κάτι ανώτερο απ’ ότι βαστούν να αφομοιώσουν.
Γι’ αυτό, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για άγνοια βασικών ιστορικών γνώσεων ούτε των Εβραίων ούτε των Ελλήνων, αλλά για μια στρεβλωμένη σχέση με το παρελθόν και την παράδοση. «Γιατί τ’ αγάλματα δεν είναι πια συντρίμμια, εμείς είμαστε» και όσο στεκόμαστε απρόθυμοι να αντικρίσουμε τα λάθη, τις ήττες και την πραγματική σημασία της νίκης, τόσο αδύναμοι θα είμαστε να πορευθούμε στο παρόν, χωρίς εξιδανικεύσεις και εθνικιστικές παρεξηγήσεις. Δεν αρκεί να θλιβόμαστε για το Ολοκαύτωμα, πρέπει να καταλαβαίνουμε γιατί έγινε και γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξαναγίνει εναντίον κανενός. Δεν αρκεί να περηφανευόμαστε για την Επανάσταση, αλλά αυτή να μας μυήσει στο ένστικτο να αντιλαμβανόμαστε πότε είναι ανάγκη να ξαναγίνει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μπ. Πατινό, «ο πολιτισμός του χρυσόψαρου», εκδόσεις Καστανιώτη, 2019
- Α. Καραλή, «Λόγος, τεχνική & τέχνη στην έκθεση», εκδόσεις ΣΤΑΧΥ, 1997
- Ι.Θ. Κακριδής, «Το μεταφραστικό πρόβλημα», Βιβλιοθήκη του φιλολόγου, 1979
