Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Ο Ιωάννης Καποδίστριας αποτέλεσε τον πρώτο κυβερνήτη του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Παρά τις αδιαμφισβήτητες ικανότητές του, το έργο που είχε αναλάβει μόνο εύκολο δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Άλλωστε, είχε επωμιστεί τις τύχες ενός νεοσύστατου κράτους, ταλαιπωρημένου από τη δίνη ενός πολυετούς πολέμου. Επιπλέον, οι πολίτες που το συγκροτούσαν ήταν σωματικά και πνευματικά εξουθενωμένοι.
Οι παραπάνω δυσκολίες δεν εμπόδισαν τον Κερκυραίο κυβερνήτη να προχωρήσει αποφασιστικά στην εφαρμογή του σχεδίου του. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, κατόρθωσε να θέσει τα θεμέλια, στα οποία θα έπρεπε να χτιστεί το ελληνικό κράτος. Στο παρόν κείμενο, θα εξεταστεί το έργο του στους τομείς της διοίκησης και της δικαιοσύνης.
Από τη στιγμή που ο Καποδίστριας έφτασε στο Ναύπλιο, τον Ιανουάριο του 1828, ήρθε αντιμέτωπος με τη ζοφερή πολιτική πραγματικότητα του νεοϊδρυθέντος κράτους. Συγκεκριμένα, διέκρινε τον κομματικό φανατισμό που επικρατούσε και την ύπαρξη ενός συντάγματος, το οποίο θεωρούσε ότι ήταν αδύνατο να εφαρμοστεί. Έτσι, από τις πρώτες του ενέργειες ήταν η κατάργηση του υφιστάμενου συντάγματος. Η άνωθεν ενέργεια έγινε με πρόσχημα την αναγκαιότητα συμπόρευσης με τις Μεγάλες Δυνάμεις, καθώς το σύνταγμα προέβλεπε την ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους, τη στιγμή που τα συμμαχικά κράτη επιθυμούσαν την αυτονομία των Ελλήνων.
Συνεχίζοντας τις προσπάθειες συγκέντρωσης των εξουσιών κατήργησε τη Βουλή και θέσπισε ένα σώμα 27 μελών, το Πανελλήνιον, το οποίο είχε αποκλειστικά συμβουλευτικό ρόλο. Τα μέλη αυτού του γνωμοδοτικού σώματος ήταν εξέχουσες προσωπικότητες της επανάστασης, από το στρατιωτικό και τον πολιτικό κόσμο. Ο συμβουλευτικός του χαρακτήρας αφορούσε όλους τους τομείς λειτουργίας του κράτους. Γι’ αυτόν το λόγο, διαιρέθηκε σε 3 τμήματα: Το εσωτερικό, το οικονομικό και το στρατιωτικό. Λίγες ημέρες μετά τη σύσταση του νέου σώματος, ο Καποδίστριας υποσχέθηκε τη σύγκληση μιας νέας Εθνοσυνέλευσης, τον Απρίλιο του 1828, η οποία θα μετέβαλλε το υπάρχον πολιτικό σύστημα.
Στις 26 Ιανουαρίου του 1828, ο Καποδίστριας ορκίστηκε κυβερνήτης αναλαμβάνοντας κι επίσημα τα κυβερνητικά του καθήκοντα. Για να αντιμετωπίσει τα πρώτα διοικητικά προβλήματα, ίδρυσε τη Γενική Γραμματεία, με επικεφαλής το Σπυρίδωνα Τρικούπη. Τον Απρίλιο του 1828, ο κυβερνήτης αθέτησε την υπόσχεσή του και δεν όρισε συγκεκριμένη ημερομηνία για τη διεξαγωγή νέας Εθνοσυνέλευσης. Ο λόγος αυτής της αναβολής ήταν, αφενός η αναγκαιότητα παρουσίας του Καποδίστρια στην αντιμετώπιση πλήθους προβλημάτων και αφετέρου τα κρούσματα πανώλης, που είχαν εμφανιστεί σε ορισμένες περιοχές.
Η παραπάνω αναβολή προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, ψιθύρους διαμαρτυρίας. Οι ψίθυροι εντάθηκαν, εξαιτίας της προτίμησης του Καποδίστρια στους Επτανήσιους για την επάνδρωση του κρατικού μηχανισμού. Αυτό συνέβη, λόγω της πεποίθησης ότι η τριβή αυτών των ατόμων με το δυτικό μηχανισμό διοίκησης τους έκανε καταλληλότερους για την κάλυψη κρατικών θέσεων, σε σχέση με τους «αυτόχθονες» Έλληνες.
Ακολούθησε η διοικητική οργάνωση της επικράτειας. Συγκεκριμένα, σχηματίστηκαν νέες επαρχίες, οι οποίες προέκυψαν από τη συγχώνευση των υφιστάμενων επαρχιών. Η διοίκησή τους ανατέθηκε σε προσωρινούς επιτρόπους, οι οποίοι διορίστηκαν από τον Καποδίστρια. Οι παραπάνω ήταν υποχρεωμένοι να διοικούν διαφορετική περιοχή από τον τόπο καταγωγής τους και να έχουν αγαστή συνεργασία με τους δημογέροντες της κάθε περιοχής. Σκοπός ήταν η αποφυγή τοπικών συγκρούσεων, επιζήμιων για την ομαλή διοίκηση
Στα τέλη του 1828, ο Έλληνας κυβερνήτης αποφάσισε τη σύγκληση Εθνοσυνέλευσης. Ο σκοπός ήταν διπλός: αφενός, η προσαρμογή των Ελλήνων στα νέα δεδομένα που προέκυψαν από τις διαπραγματεύσεις στον Πόρο και αφετέρου η εκτόνωση της δυσαρέσκειας που είχε συσσωρευτεί από αξιοπρόσεκτη μερίδα ατόμων στο πρόσωπο του Καποδίστρια.
Ωστόσο, προέκυψαν σημαντικές διαφωνίες μεταξύ του τελευταίου και του Πανελληνίου σχετικά με την εκλογή των πληρεξουσίων. Η σημαντικότερη όλων ήταν το δικαίωμα ψήφου. Ο κυβερνήτης επιθυμούσε τη συμμετοχή όλων των Ελλήνων, σε αντίθεση με το γνωμοδοτικό σώμα που ζητούσε τη συμμετοχή μόνο των αυτοχθόνων και των γαιοκτημόνων. Για ακόμα μία φορά, ο Καποδίστριας αψήφησε το νόμο και παραμέρισε το Πανελλήνιον, επιβάλλοντας τη θέλησή του.
Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν υπήρξαν σφοδρές, με το Σπυρίδωνα Τρικούπη να υποβάλλει την παραίτησή του. Μπροστά στο νέο αυτό τροχοπέδη, ο κυβερνήτης κατάφερε να δώσει μία επίφαση νομιμότητας στην ενέργειά του. Ειδικότερα, αύξησε τα μέλη του Πανελληνίου, με αποτέλεσμα να αποκτήσει την αναγκαία πλειοψηφία και να κατοχυρωθεί η δικιά του επιθυμία για τον εκλογικό νόμο.
Οι εργασίες της Εθνοσυνέλευσης ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1829 και διεξήχθησαν στο Άργος. Το αποτέλεσμα των διεργασιών ήταν η έκδοση 13 ψηφισμάτων. Ανάμεσα σ’ αυτά προβλεπόταν η κατάργηση του Πανελληνίου σώματος και η αντικατάστασή του από τη Γερουσία. Παρά το γεγονός ότι δίνονταν μία επίφαση δημοκρατίας στη συγκρότηση του σώματος, στην πραγματικότητα οι λειτουργίες του ήταν υπό την άμεση επιρροή του Καποδίστρια.
Σημαντικό υπήρξε το έργο του Κερκυραίου κυβερνήτη και στο χώρο της δικαιοσύνης. Το δικαστικό σύστημα αποτελούσε ένα μεγάλο «αγκάθι» στη λειτουργία του ελληνικού κράτους, διότι έπρεπε να εκπονηθεί από το μηδέν. Στα επαναστατικά χρόνια απουσίαζαν τα τακτικά δικαστήρια. Με την άφιξή του, ο Καποδίστριας όρισε το Πανελλήνιον υπεύθυνο για τη σύσταση δικαστικού οργανισμού.
Το τελευταίο, όμως καθυστερούσε τις εργασίες του. Απέναντι στη βραδυπορία αυτή ο Καποδίστριας δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Παρακάμπτοντας το γνωμοδοτικό σώμα, όρισε υπεύθυνους για την ολοκλήρωση των απαραίτητων ενεργειών τους προσωπικούς του συμβούλους, Βιάρο Καποδίστρια και Ιωάννη Γεννατά. Η απόφαση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Πανελληνίου. Συγκεκριμένα, κατηγορούσαν τον Καποδίστρια ότι δρούσε αυθαίρετα χωρίς να σέβεται τους ισχύοντες νόμους. Ωστόσο, αυτή η διάσταση απόψεων ήταν αποτέλεσμα της αντιπολιτευτικής δράσης του σώματος, η οποία εντείνονταν με γεωμετρική πρόοδο.
Έπειτα από πλήθος συνδιαλέξεων, στις 15 Δεκεμβρίου 1828, εκδόθηκε ψήφισμα περί σύστασης δικαστηρίων. Όμως, η εφαρμογή του ψηφίσματος από το Πανελλήνιον καθυστέρησε σκοπίμως. Αιτία αποτέλεσε ο φόβος που είχε αναπτυχθεί στις τάξεις των μελών ότι ο κυβερνήτης θα χρησιμοποιούσε τη δικαστική δύναμη, προκειμένου να στραφεί εναντίον τους.
Η επόμενη κομβική στιγμή για την ελληνική δικαιοσύνη συνέπεσε με τη λήξη της Εθνοσυνέλευσης του Άργους. Εκείνη την περίοδο ο Γεννατάς όρισε το πλαίσιο, σύμφωνα με το οποίο θα λειτουργούσαν τα νεοϊδρυθέντα δικαστήρια. Συγκεκριμένα, ορίστηκε το Απάνθισμα των Εγκληματικών ως ο ποινικός κώδικας που θα θέτονταν σε χρήση. Ωστόσο, οι εργασίες του δικαστηρίου δεν περιορίζονταν στις ποινικής φύσεως υποθέσεις.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν, συνοπτικά, το έργο του Ιωάννη Καποδίστρια στους δύο τομείς που προαναφέρθηκαν, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την έναρξη λειτουργίας ορισμένων βασικών κρατικών θεσμών. Είναι αλήθεια ότι ορισμένες αποφάσεις πάρθηκαν με τρόπο που θυμίζει απολυταρχικά καθεστώτα. Ωστόσο, δε θα πρέπει να λησμονούμε τις ιδιαίτερες συνθήκες της εποχής και τις ευδιάκριτες προθέσεις του κυβερνήτη να συσταθεί ένα κράτος σύμφωνο με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Η δολοφονία του, όμως, το 1831 έθεσε απότομο τέλος στις άνωθεν προσπάθειες και οδήγησε τη χώρα σε ένα φαύλο κύκλο εσωστρέφειας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σ. Τρικούπης (1853), Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμος Δ΄. (2η Έκδοση), Λονδίνο: Εκ της εν τη Αυλή του Ερυθρού Λέοντος Τυπογραφίας Ταϋλόρου και Φραγκίσκου
- Ε. Τ. Ευαγγελίδης (1894), Ιστορία του Ιωάννου Καποδιστρίου Κυβερνήτου της Ελλάδας (1828-1831), Αθήνα: Εκδοτικό Βιβλιοπωλείο Π.Ε. Ζανουδάκη
- Δ. Φωτιάδης (1977) Η Επανάσταση του 21 Τόμος Τέταρτος. (2η Έκδοση) Αθήνα: Εκδ. Βότση
- Μ. Παπανικολάου (1998) Η εικονογράφηση του Μεγάρου της Βουλής. Αθήνα: Εκδ. Βουλή των Ελλήνων
- D. Dakin (2012), Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923, 7η ανατύπωση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Π. Πασπαλιάρης (2014), Ο Ιωάννης πίσω από τον Καποδίστρια, Αθήνα: Καθημερινές Εκδόσεις Α.Ε., ειδική έκδοση για την εφημερίδα «Καθημερινή»
- X. Λούκος (2019), ‘Κυβερνήτης Καποδίστριας’ Σε Συλλογικό Έργο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-1871 Τόμος 3ος, Αθήνα: Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, ειδική έκδοση για την εφημερίδα «Το Βήμα»
