Της Φρύνης Κομινάκη,
Δυστυχώς για μας τους “coffee lovers”, ο καφές είναι πιθανό να καταστεί μακροπρόθεσμα είδος πολυτελείας. Λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και συγκεκριμένα των ακραίων θερμοκρασιών, της αυξημένης υγρασίας και των παρασίτων, η ποιότητα αρκετών ποικιλιών καφέ υποβαθμίζεται και σε συνδυασμό με το συνεχώς μειούμενο έδαφος κατάλληλο για καλλιέργειες καφέ, το αγαπημένο μας ρόφημα διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει σπάνιο είδος.
Σχετικές έρευνες αποκαλύπτουν πως η κλιματική αλλαγή σε συνάρτηση με την αποψίλωση των δασών και τις εκάστοτε ασθένειες απειλεί με εξαφάνιση το 60% των ειδών καφέ παγκοσμίως. Μέχρι το 2050, μάλιστα, εκτιμάται ότι το περίπου το ήμισυ των εκτάσεων, που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια καφέ υψηλής ποιότητας, θα θεωρούνται μη παραγωγικές.
Υπάρχουν περί τα 124 είδη κόκκων καφέ, με τα πιο δημοφιλή και με τη μεγαλύτερη κατανάλωση παγκοσμίως (99%) να είναι τα είδη Arabica και Robusta. Συγκεκριμένα, η ποικιλία Arabica αντιπροσωπεύει το 56% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ η ποικιλία Robusta το 43%. Η μεν πρώτη είναι γνωστή για την υψηλότερη ποιότητα και τις πιο φρουτώδεις και αρωματικές γεύσεις, ενώ η δεύτερη είναι γνωστή για τις πιο πικρές γήινες γεύσεις της.
Η ποικιλία Arabica, όμως, έχει περιορισμένη ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι τα καφεόδεντρα της εν λόγω ποικιλίας ενδέχεται να μειωθούν στο μισό μέχρι το τέλος του αιώνα.
Οι ακραίες καιρικές συνθήκες θα έχουν ως συνέπεια να μειώνεται συνεχώς η υψηλή ποιότητα, καθώς και η πλούσια γεύση των καρπών του καφέ και να αυξάνεται αντιστοίχως η παρουσία καρπών, η επεξεργασία των οποίων δεν θα παράγει το ευχάριστο αποτέλεσμα, που έχουμε συνηθίσει ως σήμερα. Αυτό, όπως είναι φυσικό, θα έχει ως επακόλουθο την σημαντική αύξηση της τιμής του αγαπημένου μας ροφήματος.
Οι αγρότες είναι οι πρώτοι που βιώνουν τις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών συνθηκών. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρξουν ενέργειες στήριξης των παραγωγών, ώστε να μην πέσει η ποιότητα ή να μην προκληθεί αύξηση των τιμών λόγω της μειωμένης παραγωγής.
Και ενώ οι κλιματικές συνθήκες γίνονται όλο και πιο δύσκολες, οι ερευνητές έρχονται να φωτίσουν το μέλλον της βιομηχανίας του καφέ με την ανακάλυψη ή μάλλον την «εκ νέου» ανακάλυψη μιας νέας ποικιλίας καφέ που ακούει στο όνομα Coffea Stenophylla.
Το «ξεχασμένο» αυτό είδος καφεόδεντρου, που κατάγεται από τα πυκνά τροπικά δάση της Σιέρρα Λεόνε και καλλιεργούνταν στην Δυτική Αφρική για περίπου έναν αιώνα, ενδέχεται να «προστατεύσει» το μέλλον του περιζήτητου ροφήματος ενάντια στην κλιματική αλλαγή.
Στην αρχή, οι προσδοκίες για το συγκεκριμένο είδος καφέ δεν ήταν υψηλές όσον αφορά τη γεύση. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι η Coffea Stenophylla έχει παρόμοια γεύση με εκείνη της Αrabica, καθώς σύμφωνα με ερευνητές στο περιοδικό Nature Plants, πάνω από το 80% των κριτών δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ των δύο ποικιλιών κατά τη διάρκεια τυφλών δοκιμών. Η σημαντικότερη, όμως, ιδιαιτερότητα αυτού του όχι τόσο δημοφιλούς, τουλάχιστον για την ώρα, είδους καφέ είναι ότι φυτρώνει σε πιο θερμά περιβάλλοντα και άρα θεωρείται ανθεκτικότερο στις υψηλότερες θερμοκρασίες.
Σύμφωνα με τα καταγεγραμμένα κλιματικά δεδομένα του φυτού, λέγεται πως μπορεί να αναπτυχθεί σε μια μέση ετήσια θερμοκρασία περιβάλλοντος 24,9°C δηλαδή έως 6,8°C περισσότερους από τον καφέ Arabica και 1,9°C περισσότερους από τον καφέ Robusta.
Μάλιστα, η ποικιλία αυτή του καφέ έχει χαρακτηριστεί από ποικίλες επιτροπές γευσιγνωσίας, με βάση το βιομηχανικό πρωτόκολλο της Specialty Coffee Association, ως “speciality”. Να σημειώσουμε εδώ ότι για να φθάσει στην κατάσταση αυτή ένας κόκκος καφέ χρειάζεται να συγκεντρώσει βαθμολογία 80 πόντων ή μεγαλύτερη.
Η Stenophylla αναγνωρίστηκε επίσημα τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1890 κυριάρχησε στην αγορά, αρκετές εκατοντάδες χρόνια αφότου οι άνθρωποι άρχισαν να εμπορεύονται τις ποικιλίες Arabica και Robusta. Ήταν ο προτιμώμενος καφές των Γάλλων, οι οποίοι πλήρωναν υψηλές τιμές για να τον απολαύσουν στο φλιτζάνι τους. Παράλληλα την ίδια εποχή, οι ντόπιοι στη Σιέρα Λεόνε κατέγραψαν ένα ευνοϊκό προφίλ γεύσης, ενώ Άγγλοι ερευνητές στο Κew Gardens σημείωσαν ότι το συγκεκριμένο είδος μπορούσε να ανταγωνιστεί με τον Arabica στην παγκόσμια αγορά του καφέ, παρόλο που απαιτούνταν παραπάνω χρόνος για να γίνει παραγωγικό σε σύγκριση με τον Robusta και τον Arabica.
Έτσι εκείνη την περίοδο, ο καφές ήταν πιο σημαντικό αγαθό για την οικονομία της χώρας απ’ ότι το κακάο. Μέχρι το 1991, η Σιέρα Λεόνε εξήγαγε έως και 25.000 τόνους καφέ ετησίως, μέχρι που το ίδιο έτος οι συγκρούσεις που ξέσπασαν στη γειτονική χώρα της Λιβερίας, εξαπλώθηκαν στη Σιέρα Λεόνε, πυροδοτώντας έναν πολύχρονο εμφύλιο πόλεμο. Ως επακόλουθο, ο καφές σταμάτησε να καλλιεργείται, δεδομένου ότι οι αγρότες εγκατέλειψαν τις φυτείες, και η βιομηχανία καφέ εξαφανίστηκε.
Ακόμα, όμως, και όταν ο εμφύλιος πόλεμος έληξε επίσημα μετά από 11 χρόνια, ο τομέας του καφέ δεν κατάφερε να ανακάμψει στη χώρα, με τις ετήσιες εξαγωγές να μην ξεπερνούν τους 2.000 μετρικούς τόνους -όταν η Αιθιοπία για παράδειγμα, που θεωρείται ο κορυφαίος παραγωγός καφέ της ηπείρου, εξήγαγε 234.000 μετρικούς τόνους.
Ως εκ τούτου, η Σιέρα Λεόνε δεν έχει αναπτύξει τη δική της μοναδική κουλτούρα καφέ όπως άλλες χώρες -παραγωγοί του εν λόγω αγαθού. Αντί να καταναλώνουν τοπικά προϊόντα, οι ντόπιοι συνήθιζαν να πίνουν στιγμιαίο καφέ από εισαγόμενα εμπορικά σήματα, όπως η Nescafe. Τα δεδομένα, όμως, στην βιομηχανία καφέ της χώρας έχουν αρχίσει να αλλάζουν σταδιακά, σύμφωνα με την ιδρύτρια της Coffee Courier, παραγωγού καφέ και πρόσφατης καφετέριας στην Freetown και οι κάτοικοι έχουν αρχίσει να στρέφονται στα τοπικά προϊόντα.
Αναφορικά με την «επανανακάλυψη» του είδους coffea stenophylla, το 2018, μια ομάδα ερευνητών καφέ στους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους, Kew, στην Αγγλία με επικεφαλής τον Δρ. Aaron Davis, ξεκίνησε την έρευνα στη Σιέρα Λεόνε για να αναζητήσει το «ξεχασμένο» είδος καφεόδεντρου. Φέτος, μάλιστα, θα ξεκινήσουν καλλιέργειες αυτής της ποικιλίας καφέ, ώστε να αρχίσουν να αξιολογούνται οι δυνατότητες του ως προς τη διασφάλιση του μέλλοντος του καφέ υψηλής ποιότητας. Φυσικά, σύμφωνα με τον επικεφαλής της έρευνας, τους εν λόγω κόκκους καφέ δεν θα καταφέρουν να προμηθεύονται οι καφετέριες στα δύο επόμενα χρόνια, αλλά σε 5-7 χρόνια ο coffea stenophylla ίσως εισέλθει στην αγορά ως ένας καφές υψηλής αξίας, ενόσω οι καλλιέργειες θα ενταθούν και θα επεκταθούν σε μεγάλη κλίμακα.
Φτάνει να μελετηθούν σε βάθος τα κλιματικά δεδομένα του άγριου αυτού φυτού για την ανάπτυξη καλύτερων στρατηγικών ανάπτυξης και διαχείρισης και να υπάρξει μελλοντικά συνεργασία με τους αγρότες για να συντηρούν υγιείς και με σταθερές αποδόσεις τις φυτείες καφέ.
Με την προσθήκη μιας αγοράς υψηλής αξίας στην οικονομία της Σιέρα Λεόνε, από μία χώρα που θεωρείται από τις φτωχότερες παγκοσμίως θα μπορούσε να τεθεί στο χάρτη των κορυφαίων αγορών καφέ της Αφρικής, με τεράστιο όφελος για τον γεωργικό της τομέα, ο οποίος απασχολεί το 75% του πληθυσμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sierra Leone’s unique specialty coffee beans to be sector game-changer, Africanews, διαθέσιμο εδώ
- Climate change: Future-proofing coffee in a warming world, BBC News, διαθέσιμο εδώ
- Forgotten for half a century, this rare bean could save Sierra Leone’s coffee industry, CNN Travel, διαθέσιμο εδώ
- Global Warming Is Helping to Wipe Out Coffee in the Wild, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Ένα νέο είδος καφέ φέρνει αναταράξεις στην παγκόσμια βιομηχανία καφέ. (n.d.). coffeemag.gr, διαθέσιμο εδώ
