Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Λένε ότι όταν εμφανίζονται για πρώτη φορά, «τα παντρεύεσαι». Ταλαιπωρούν καθημερινά χιλιάδες ανθρώπους, ωστόσο ελάχιστοι μιλάνε ανοικτά για αυτά. Ο λόγος για τα ψυχοσωματικά προβλήματα, τα οποία στην εποχή μας παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά σε άτομα κάθε ηλικίας, δεν παύουν, όμως, να αποτελούν αντικείμενο υποτίμησης και κριτικής από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας.
Ανέκαθεν, τα ζητήματα ψυχικής υγείας περιβάλλονταν από ποικίλα διαφορετικά ταμπού. Η κοινή γνώμη δεν αντιμετώπιζε ούτε τα ίδια τα προβλήματα ούτε αυτούς που τα υποφέρουν με την αρμόζουσα κατανόηση και σοβαρότητα, γεγονός που οδηγούσε τους παθόντες στην εσωστρέφεια και την περιθωριοποίηση. Μόλις τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί μια περιορισμένη αλλά ελπιδοφόρα ευαισθητοποίηση σχετικά τις πιο σοβαρές ψυχικές παθήσεις και διαταραχές. Ωστόσο, όσον αφορά τα ψυχοσωματικά προβλήματα, ενώ απασχολούν ένα ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, εξακολουθεί να επικρατεί άγνοια, αδιαφορία και αρνητικότητα.
Όταν αναφερόμαστε σε ψυχοσωματικά προβλήματα, εννοούμε τα σωματικά συμπτώματα που δεν οφείλονται σε κάποια παθολογική ή οργανική αίτια, εκδηλώνονται, όμως, με παρόμοια ένταση και συχνότητα, όπως σε ορισμένες βιολογικές ασθένειες, προκαλώντας μεγάλη δυσφορία αλλά και φόβο στους πάσχοντες. Θα λέγαμε ότι πρόκειται για έναν τρόπο αφενός αντίδρασης του οργανισμού στη ψυχική αναστάτωση που βιώνει, και αφετέρου εξωτερίκευσης της εσωτερικής έντασης μέσα από το σώμα: Από πονοκέφαλους και τάσεις για εμετό μέχρι δερματολογικές παθήσεις, διατροφικές και νευρολογικές διαταραχές, έντονες ταχυκαρδίες. Είναι προφανές ότι, ενώ τα αίτια στις συγκεκριμένες περιπτώσεις είναι ψυχολογικά, ο πόνος, η δυσφορία και η αναστάτωση που βιώνονται από το άτομο είναι πέρα για πέρα υπαρκτά. Μια ακόμα αναγκαία διευκρίνιση είναι ότι τέτοιου είδους προβλήματα δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από το ίδιο το άτομο μέσα από την προσπάθεια διαχείρισης ορισμένων συναισθημάτων του. Συχνά, κάποιος που υποφέρει από ψυχοσωματικά συμπτώματα δεν αντιλαμβάνεται καν την ψυχολογική τους υπόσταση. Αδυνατεί, για παράδειγμα, να αναγνωρίσει ότι οι συνεχείς ημικρανίες του οφείλονται στο άγχος.
Όπως είναι φανερό, η καθημερινότητα ενός ανθρώπου που αντιμετωπίζει ψυχοσωματικά προβλήματα είναι από μόνη της επιβαρυμένη. Το φορτίο αυτό έρχεται να βαρύνει ακόμα περισσότερο η κοινωνία, επιδεικνύοντας μια στάση αδιαφορίας και επικριτικότητας. Η επικρατούσα κοινωνική αντίληψη δεν αναγνωρίζει τη σοβαρότητα των ψυχοσωματικών, υποβαθμίζοντάς τα σε προβλήματα μειωμένης σημασίας. Ό,τι ανάγεται σε ψυχολογικά αίτια, αυτόματα περνάει σε δεύτερη κατηγορία με τους περισσοτέρους ανθρώπους να θεωρούν ότι η αντιμετώπισή τους είναι ευκολότερη επειδή, τάχα, εξαρτάται από το ίδιο το άτομο. Σε αυτό το σημείο εντοπίζεται και το κλασικό «ταμπού του ψυχολόγου».
Αν μιλήσεις σε κάποιον για ένα ψυχοσωματικό ζήτημα που αντιμετωπίζεις λέγοντάς του ότι σκέφτεσαι να προσφύγεις σε κάποιον ειδικό, συνήθως η απάντηση που θα λάβεις είναι κάποια από τις παρακάτω: «Έλα μωρέ δεν έχεις τίποτα», «Όλα στο μυαλό σου είναι», «Δεν είναι τόσο σοβαρό για να πας σε ψυχολόγο», «Ίσως το κάνεις για να τραβήξεις την προσοχή». Πράγματι, δεν χρειάζονται όλα τα προβλήματα οπωσδήποτε τη βοήθεια ενός ειδικού. Καθώς, όμως, η προσφυγή σε ειδικό είναι ήδη μια δύσκολη απόφαση, που προϋποθέτει την ακόμα πιο δύσκολη αποδοχή του προβλήματος, συμβουλές με παρόμοιο περιεχόμενο δρουν καταλυτικά στη ψυχολογία του ατόμου, αποθαρρύνοντάς το από το να αναζητήσει βοήθεια, την οποία πιθανόν να έχει πραγματικά ανάγκη.
Η υποτίμηση αυτή που επιδεικνύει η κοινωνία απέναντι στα ψυχοσωματικά νοσήματα έχει τις ρίζες τις στη γενικότερη αντίληψη που θεωρεί τις ψυχικές ασθένειες ήσσονος σημασίας. Από τα αρχαία χρόνια, άνθρωποι με «βαριές» ψυχικές ασθένειες αντιμετωπίζονταν ως μίασμα της κοινωνίας, ενώ η ταμπέλα του «τρελού» τους έκανε να πέφτουν συχνά θύματα κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης, οδηγώντας τους ακόμα και στον θάνατο. Σήμερα, σαφώς τα δεδομένα έχουν αλλάξει και η κοινωνία είναι πιο ανοικτή σε ανθρώπους με ψυχικές διαταραχές, ωστόσο πολλοί είναι αυτοί που έστω κι ασυνείδητα έχουν ακόμα την στερεοτυπική αντίληψη ότι μια ψυχική ασθένεια είναι ως ένα βαθμό ευθύνη του ίδιου του ατόμου.
Όταν πρόκειται, μάλιστα, για προβλήματα που οφείλονται στο άγχος, στην ένταση και αλλά και σε βίαια συναισθήματα, επικρατεί η αίσθηση ότι το άτομο θα πρέπει να διαχειριστεί μόνο του την κατάσταση που αντιμετωπίζει χωρίς να αναζητήσει βοήθεια. Η αντίληψη που θέλει «αδύναμο» όποιον αναζητάει τη βοήθεια του ψυχολόγου, είναι καταστροφική για ένα άτομο με ψυχοσωματικά συμπτώματα, καθώς του δημιουργεί τύψεις, τον κάνει να αμφισβητεί τη σοβαρότητα της κατάστασής του και τον παγιδεύει σε μια εσωστρέφεια. Μέσα από μια προσπάθεια να αποδείξουν ότι έχουν τα προβλήματα τους υπό έλεγχο, πατώντας γερά στα πόδια τους, και ταυτόχρονα αντιμετωπίζοντας μια συνεχή υποτίμηση και αμφισβήτηση της κατάστασή τους, πολλοί άνθρωποι με ψυχοσωματικά προβλήματα ταλαιπωρούνται για χρόνια χωρίς την παραμικρή στήριξη.
Προκειμένου να αλλάξει η στάση της κοινωνίας απέναντι στα άτομα που υποφέρουν από ψυχοσωματικά νοσήματα, αναγκαία είναι η εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψής μας για τη ψυχική υγεία. Όσο δεν αναγνωρίζουμε ότι η εσωτερική μας ισορροπία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική ευεξία δεν θα σταματήσουμε να αγνοούμε, να κατακρίνουμε και να περιθωριοποιούμε άτομα που αντιμετωπίζουν σχετικά προβλήματα. Συγχρόνως, πρέπει να σταματήσουμε να εκλαμβάνουμε την αναζήτηση βοήθειας ως ένδειξη αδυναμίας του ατόμου. Η επίσκεψη σε έναν ειδικό μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας για κάποιον άνθρωπο με ψυχοσωματικά συμπτώματα ή έστω να διευκολύνει σημαντικά την καθημερινότητά του και σε καμία περίπτωση δεν θα έπρεπε να αποθαρρύνουμε κάποιον από αυτή την απόφαση. Πριν κρίνουμε μια κατάσταση και συμβουλεύσουμε τον άλλον να την αντιμετωπίσει μόνος του, καλό θα ήταν να είμαστε πλήρως ενημερωμένοι για αυτό που περνάει ή τουλάχιστον να δημιουργούμε ένα κατάλληλο περιβάλλον για να αισθανθεί ο ίδιος άνετα και να μας ανοιχτεί για αυτό που βιώνει.
Εν κατακλείδι, οφείλουμε όλοι να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε τα ψυχοσωματικά προβλήματα όχι ως αδυναμία χαρακτήρα, αλλά ως οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα υγείας. Ας σταματήσουμε, λοιπόν, να παίρνουμε τον ρόλο του ειδικού και αντί αυτού ας στηρίξουμε όποιον έχει ανάγκη, προκειμένου να αισθανθεί την ασφάλεια να αναζητήσει βοήθεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ψυχοσωματικά προβλήματα: Όταν η ψυχή πονάει, το σώμα…μιλάει, psy-therapy.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ψυχοθεραπεία και ταμπού, psychologynow.gr, διαθέσιμο εδώ
- Mental health is strongest taboo, says research, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
