Της Σοφίας Τάνα,
«Κρείττον του λαλείν το σιγάν» υποστήριζαν χαρακτηριστικά οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Δηλαδή, σε κάποιες περιπτώσεις είναι καλύτερο να σιωπά κανείς από το να ομιλεί. Τι συμβαίνει, όμως, όταν η σιωπή αποτελεί κάτι περισσότερο από προσωπική στάση ζωής; Τι συμβαίνει όταν η σιωπή αποκτά μία άλλη, πιο σύνθετη διάσταση που είναι ικανή να οπισθοδρομήσει πολλά βήματα σε μία παιδική ζωή και να σταθεί βαρίδιο στην μετέπειτα εξέλιξη της; Η συγκεκριμένη παιδική διαταραχή έχει όνομα και υπόσταση και τα τελευταία χρόνια έχει λάβει μία ραγδαία εξέλιξη, λόγω των δύσκολων κοινωνικά συνθηκών που βιώνουμε και της υποτίμησης και περιφρόνησης της παιδικής άποψης και αξίας λόγου, μέσα στη γενικότερη φουσκοθαλασσιά προβλημάτων και εμποδίων που βιώνουμε.
Η εκλεκτική (ή επιλεκτική) αλαλία, λοιπόν, αποτελεί μία πολύπλοκη, παιδική και αγχώδη διαταραχή βασισμένη στην ανικανότητα του παιδιού να μιλήσει και να επικοινωνήσει αποτελεσματικά σε ορισμένες, επιλεγμένες κοινωνικές καταστάσεις, όπως λόγου χάρη, το σχολείο. Τα παιδιά αυτά έχουν την ικανότητα να μιλάνε και να επικοινωνούν αποτελεσματικά, σε περιβάλλοντα που τους εμπνέουν ασφάλεια, εμπιστοσύνη και ζεστασιά. Το φαινόμενο της επιλεκτικής αλαλίας καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1877 από τον Kussmaul, ο οποίος το ονόμασε «aphasia voluntaria» (εκούσια αφασία). Αργότερα, ο Tramer χρησιμοποίησε τον όρο «elective mutism» (εκλεκτική αλαλία) και στη συνέχεια ο όρος εμφανίστηκε σε άρθρα Αμερικανών ερευνητών ως «selective mutism» (επιλεκτική αλαλία). Δεν εκφράζουν, όμως, όλα τα παιδιά το άγχος τους με τον ίδιο τρόπο. Κάποια από αυτά κρίνονται ως εντελώς άλαλα και ανίκανα να επικοινωνήσουν σε οποιαδήποτε περίπτωση επικοινωνίας τους ζητηθεί, ενώ άλλα μπορεί να σπάζουν αυτήν την ατέρμονη σιωπή με κάποιους ψίθυρους ή πταίσματα λέξεων σε επιλεγμένα βέβαια άτομα που τους εμπνέουν εμπιστοσύνη. Πολλά από αυτά τα παιδιά κάνουν υπέρμετρες προσπάθειες με απώτερο σκοπό τη προσέλκυση της προσοχής των υπολοίπων και θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως «επαγγελματίες μίμοι». Τα παιδιά που πάσχουν από τη συγκεκριμένη διαταραχή συχνά εμφανίζουν υπέρμετρο άγχος, έντονα συνεσταλμένες συναισθηματικές αντιδράσεις, έλλειψη ευελιξίας και έντονη ντροπαλότητα από την βρεφική ηλικία και έπειτα.
Δυστυχώς, λόγω του χαμηλού επιπολασμού της επιλεκτικής αλαλίας, οι περισσότερες έρευνες βασίστηκαν σε μικρό δείγμα παιδιών. Ως εκ τούτου, τα αίτια της δεν έχουν προσδιοριστεί επ’ ακριβώς. Βέβαια, ένα αρκετά περιορισμένο ποσοστό παιδιών με εκλεκτική αλαλία, δεν φαίνεται να είναι ούτε στο ελάχιστο ντροπαλό. Μπορούμε να παραθέσουμε, όμως, με σιγουριά ότι για τα παιδιά αυτά, η εκούσια αλαλία τους συνδέεται άρρηκτα με την απεγνωσμένη αποφυγή αγχωδών συναισθημάτων που γεννώνται από τις προσδοκίες και τις κοινωνικές απαιτήσεις του περίγυρου τους.
Τα παιδιά αυτά αισθάνονται διαρκώς ένα αίσθημα επίκρισης από τους γύρω τους και λανθασμένα πιστεύουν πως βρίσκονται επί μονίμου βάσεως στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Ως αποτέλεσμα, οι κοινωνικές σχέσεις του παιδιού καταρρέουν εκ θεμελίων, καθώς παρουσιάζουν μία αποκαρδιωτική εικόνα συμπεριφοράς στα μάτια των γονέων τους και των λοιπών παρευρισκόμενων. Το έντονο άγχος που τα διακατέχει, μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό από τρίτους καθ’ όλη τη διάρκεια των κοινωνικών δρωμένων που παρευρίσκονται. Οι μικροί αυτοί ήρωες, εξαιτίας της επίπονης συναισθηματικής κατάστασης που βιώνουν ακατάπαυστα, δημιουργούν μία ουσιαστικά ψευδή ταυτότητα για το πρόσωπο τους μιας και εμφανίζουν κενή έκφραση και δεν χαμογελούν ποτέ, ενώ ίσως υιοθετήσουν κάποιο μειδίαμα μετά από την επιμονή του περίγυρου τους και τις έντονες συστάσεις των γονιών τους. Ταυτόχρονα, κρίνεται αναγκαίο να αναφερθεί πως τα παιδιά αυτά παράγουν φτωχά ή παράταιρα μηνύματα όσον αφορά στη γλώσσα του σώματος, ενώ σε κάθε κοινωνικό πλαίσιο δίνουν την εντύπωση πως αισθάνονται άβολα, παραγκωνισμένα και εκτός τόπου και χρόνου. Θα προτιμήσουν αντί να κοινωνικοποιηθούν και να αλληλοεπιδράσουν μέσα στο περιβάλλον που βρίσκονται, να αποσυρθούν σε μία γωνία μακριά από την ομάδα των παρευρισκόμενων παιδιών, δίνοντας καθαρά την εντύπωση ότι προτιμούν να συνομιλούν μόνο με τον εαυτό τους. Ορισμένα βέβαια, ξεφεύγοντας από το καλούπι, τείνουν να μην αισθάνονται τόσο άσχημα και να αποφεύγουν σπανιότερα τις κοινωνικές συνευρέσεις. Εξακολουθούν, όμως, να είναι ιδιαιτέρως άλαλα ή να επικοινωνούν οριακά με τους περισσότερους φίλους, συμμαθητές και δασκάλους.
Βέβαια, όταν αυτά τα παιδιά αρχίζουν να κτίζουν τον κοινωνικό τους περίγυρο και να αποκτούν μία ή μερικές φιλίες, καθώς ξεκινούν και τη σχολική τους ζωή, αλληλεπιδρούν κυρίως ψιθυρίζοντας ή μιλώντας σε συγκεκριμένα μόνο πρόσωπα, δίνοντας έτσι την εντύπωση πως όλους τους άλλους τους αγνοούν επιδεικτικά. Όμως, με τη πάροδο του χρόνου και έχοντας μερικώς εξοικειωθεί με το status quo της κοινωνίας που ζουν, μαθαίνουν σιγά σιγά να ανταπεξέρχονται και να συμμετέχουν σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια. Αυτό που άρδην αποτελεί πρόβλημα είναι οι κοινωνικές σχέσεις κατά την εφηβεία και την μετέπειτα ενήλικη ζωή. Όσο οι συνομήλικοι τους ξεκινούν τις ερωτικές τους σχέσεις μαθαίνοντας εις βάθος την κοινότητα τους, εκείνα παραμένουν απομονωμένα, απόμακρα και μοναχικά.
Πόσο σημαντικό κρίνεται να λάβουν αυτά τα παιδιά διάγνωση όσο είναι ακόμα πολύ μικρά; Τα ευρήματα των λίγων ερευνών που έχουν γίνει, συλλήβδην αποδεικνύουν πως, όσο ταχύτερα κάποιο παιδί ενταχθεί σε θεραπευτικό πρόγραμμα, τόσο γρηγορότερη θα γίνει η απόκριση στη θεραπεία και τόσο αποτελεσματικότερη θα είναι η ολική πρόγνωση. Όσο το παιδί παραμένει άλαλο, τόσο ενστερνίζεται αυτή την αντανακλαστική αντίδραση και εξοικειώνεται με τις μη λεκτικές αντιδράσεις. Με λίγα λόγια, η εκλεκτική αλαλία αποτελεί μία συνήθεια που δύσκολα λογίζεται ως αναστρέψιμη. Σε περίπτωση λοιπόν, που η αγχώδης αυτή διαταραχή παραμείνει αθεράπευτη πρόκειται να επιφέρει μόνο αρνητικότητα σε ολόκληρη τη ζωή του παιδιού και να στρώσει ένα μονοπάτι γεμάτο από μία μη αναστρέψιμη ακολουθία ακαδημαϊκών, κοινωνικών και συναισθηματικών αντίκτυπων.
Μπορεί δηλαδή τα παιδιά να οδηγηθούν σε διόγκωση του άγχους τους, κατάθλιψη και εμφάνιση άλλων πιο σύνθετων διαταραχών, κοινωνική απομόνωση και κοινωνική απόσυρση, παντελής έλλειψη εγωισμού και αυτοπεποίθησης, φτωχή ακαδημαϊκή επίδοση με συνηθέστερη την εγκατάλειψη του σχολείου, υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ και τελικά αυτοκτονικές τάσεις ακόμη και πιθανή αυτοκτονία. Ως κύριο ζητούμενο, κρίνεται λοιπόν η έγκαιρη διάγνωση, ώστε να τεθεί το παιδί υπό την κατάλληλη θεραπεία, να αναπτύξει κατάλληλες αντισταθμιστικές δεξιότητες και εν τέλει, να ξεπεράσει το παράλογο άγχος του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mokaiti, F., Rekalidou, G., & Karousou, A. (2017). Επιλεκτική Αλαλία στο Σχολείο. Σχέσεις και Αντιλήψεις στο Εκπαιδευτικό Πλαίσιο: Μία Μελέτη Περίπτωσης. Preschool and Primary Education, 5(2), 27-64.
- Γιακαλής, Τ., Μπάνου, Κ. (2013). Όταν ένα παιδί σωπαίνει… Η περίπτωση ενός παιδιού με εκλεκτική αλαλία και η αντιμετώπισή της. Αθήνα: Σύλλογος Ελλήνων ψυχολόγων.
